تظاهراتی که با اعتراض به افزایش قیمت گاز مایع آغاز شد به ناآرامی‌های گسترده در قزاقستان منجر شد و در نهایت نیروهای روسیه برای کمک به مهار این ناآرامی‌ها وارد این کشور شدند. با ورود این نیروها، سرکوب معترضان و مخالفان دولت قزاقستان شدت گرفته و موازنه قدرت به سود حکومت سنگینی خواهد کرد. اما این مداخله، بار دیگر نقش مسکو در معادلات منطقه به ویژه مداخله در امور داخلی جمهوری‌های مستقل‌شده از شوروی سابق را پررنگ کرده است.
سازمان پیمان امنیت جمعی که به «مینی ناتو» -اما به رهبری روسیه- معروف است و اکنون نیروهایی به قزاقستان اعزام کرده، توجه رسانه‌ها و کارشناسان را در میانه اعتراضات قزاقستان به خود جلب کرده است. این سازمان شش کشور روسیه، بلاروس، ارمنستان، قرقیزستان، قزاقستان و تاجیکستان را گرد هم آورده و در سال ۲۰۰۹ حدود ۲۰ هزار نیروی مداخله سریع داشت.
به باور کارشناسان، به نظر می‌رسد وجود چنین سازمانی صرفا در اهداف و چارچوب سیاست‌های روسیه و پوششی برای اقدامات نظامی مسکو در پنج کشور دیگر عضو سازمان است. در واقع، این سازمان به روسیه اجازه می‌دهد ادعا کند که به تنهایی در این کشورها مداخله نمی‌کند و مداخله سازمان پیمان امنیت جمعی یک مداخله منطقه‌ای است.
برخی از کارشناسان بر این باورند همان طور که سرکوب اعتراضات بلاروس و متوسل شدن مینسک به مسکو، در نهایت موجب شد لوکاشنکو که زمانی می‌خواست به اتحادیه اروپا نزدیک شود، کاملا در آغوش پوتین افتاد، اکنون نیز مداخله روسیه در قزاقستان این خطر را برای رهبری سیاسی این کشور دارد که کاملا دست‌نشانده روسیه شود.
از نظر اقتصادی، قزاقستان بزرگ‌ترین اقتصاد آسیای مرکزی است. رشد اقتصادی در این کشور برای سال‌ها دو رقمی بود، اما از سال ۲۰۱۴ به این سو، با کاهش قیمت نفت و بحران اقتصادی در روسیه به عنوان متحد اصلی قزاقستان، ارزش «تنگه قزاقستان» واحد پول ملی این کشور افت کرد و تورم نیز همزمان بالا رفت.
در حالی که طلای سیاه در سال ۲۰۲۰ حدود ۲۱ درصد تولید ناخالص داخلی قزاقستان را تشکیل می‌داد، بانک جهانی در گزارشی، رشد اقتصادی قزاقستان را در سال جاری میلادی ۳/۷ درصد پیش‌بینی کرده است. قزاقستان همچنین در میان کشورهای اصلی تولیدکننده اورانیوم در جهان است و به عنوان نمونه سوخت نیروگاه‌های اتمی فرانسه را تامین می‌کند. معادن این کشور سرشار از منگنز، آهن، زغال‌سنگ و کروم است و همچنین قزاقستان یک پایگاه مهم برای استخراج بیت‌کوین به‌شمار می‌رود.
قزاقستان از یک سو به روسیه و از سوی دیگر به چین وابسته است. مهم‌‌ترین حلقه ارتباط آستانه و پکن، صادرات نفت و گاز قزاقستان به چین است. همچنین قزاقستان در ابتکار «راه ابریشم جدید» چین که یک پروژه اقتصادی بلندپروازانه برای پکن محسوب شده، مشارکت دارد.
هرچند قزاقستان در میان پنج کشور آسیای میانه، ثروتمندترین کشور است، اما توزیع ثروت در این کشور به خوبی صورت نگرفته و فساد حاکم، فقدان آزادی و استیصال اجتماعی، به اختلافات طبقاتی در جامعه دامن زده است. اکنون در قزاقستان میانگین حقوق ماهانه معادل حدود ۵۰۰ یورو است. اعتراضات اخیر قزاقستان نیز از شهر جانااوزن در استان مانغیستاو آغاز شد که منطقه‌ای سرشار از ذخایر نفت است.
اما نابسامانی‌ها و معضلات قزاقستان فقط اقتصادی نیست. این موضوع را می‌توان از مطالباتی که این روزها مردم معترض در قزاقستان مطرح کرده‌اند، درک کرد. بر اساس گزارش‌های بین‌المللی، معترضان قزاقستان از فردای آغاز اعتراضات، موجی از خواسته‌های متعدد سیاسی و اجتماعی را مطرح کردند؛ از تغییر نظام و انتخاب استانداران و فرمانداران محلی که اکنون توسط رییس‌جمهور منصوب می‌شوند، تا پایان دادن به بازداشت‌ها و توقف آزار و اذیت فعالان مدنی.
اما سرکوب بی‌محابای معترضان همراه با اعمال سانسور در اطلاع‌رسانی، موجب شده که صدای معترضان چندان شنیده نشود و حتی آمار دقیقی هم از کشته‌شدگان اعتراضات به دست نیاید.
هشدار وزیر خارجه آمریکا به قزاقستان
از طرفی آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا روز جمعه بار دیگر بر نگرانی واشنگتن درباره تحولات قزاقستان و دخالت روسیه در این کشور را ابراز کرد. آنتونی بلینکن مداخله نیروهای روسیه و «سازمان پیمان امنیت جمعی» در بحران قزاقستان را سوال‌برانگیز دانست.
وزیر امور خارجه آمریکا اظهار کرد، به نظر من مقامات و دولت قزاقستان قطعا توانایی مدیریت مناسب اعتراضات را داشتند، اما مشخص نیست که چرا آنها احساس کردند که به مداخله نیروهای خارجی نیاز است. آنتونی بلینکن در ادامه هشدار داد، یکی از درس‌های تاریخ اخیر این است که وقتی روس‌ها پا به خانه‌تان گذاشتند، بیرون کردنشان بسیار دشوار خواهد بود.
وزیر امور خارجه آمریکا تصریح کرد وقتی مساله ورود نیروهای «سازمان پیمان امنیت جمعی» به میان می‌آید، این سوال برای ما مطرح می‌شود ماهیت تقاضا برای ورود این نیروها چه بود و چرا مطرح شده است.
قاسم جومارت توکایف، رییس‌جمهوری قزاقستان، روز چهارشنبه از روسیه و سایر اعضای «سازمان پیمان امنیت جمعی» تقاضای کمک کرده بود. آنتونی بلینکن تصریح کرد، نیروهای «سازمان پیمان امنیت جمعی» می‌بایست استانداردهای حقوق بشر را رعایت کنند. در همین زمینه، مقام‌های دولت قزاقستان می‌گویند نیروهای روسی در این کشور در عملیات «علیه شبه‌نظامیان» و معترضان مشارکت ندارند.
دستور تیراندازی بدون اخطار
نیروهای امنیتی قزاقستان روز جمعه پس از چند روز درگیری و خشونت، کنترل خیابان‌های آلماتی، بزرگ‌ترین شهر این کشور را در دست گرفته‌اند و رییس‌جمهور مورد حمایت روسیه گفت که دستور تیر بدون اخطار به معترضان را صادر کرده است. طبق این گزارش، یک روز پس از اعزام نیروهای هوابرد روسیه به قزاقستان، پلیس این کشور در حال پاکسازی موانع از خیابان‌های آلماتی بودند، ولی همچنان صدای تیراندازی شنیده می‌شد.
در بدترین خشونت‌هایی که قزاقستان پس از استقلال و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ تاکنون شاهد بوده، ده‌ها نفر کشته و ساختمان‌های دولتی در بسیاری از شهرها غارت و به آتش کشیده شدند.
روسیه می‌گوید بیش از ۷۰ هواپیما نیروهای ویژه روسی را به قزاقستان منتقل کردند و این نیروها هم‌اکنون به کنترل فرودگاه اصلی آلماتی کمک می‌کنند که روز پنجشنبه از تظاهرکنندگان پس گرفته شد. شواهد حاکی است که اعتراضات قزاقستان رهبری واحد و مشخصی ندارد و دلیل آن این است که در این کشور احزاب مخالف و یا نهادهای مدنی و مردمی اجازه فعالیت ندارند. این اعتراضات مرگبار، ساکنان شهرهای بزرگ قزاقستان را که تصور می‌کردند کشورشان در مقایسه با سایر جمهوری‌های سابق اتحاد شوروی در آسیای میانه باثبات‌تر است به شدت متعجب و نگران کرده است.
دعوت سازمان ملل از طرف‌های درگیر در قزاقستان برای مذاکره
در این میان، سازمان ملل خواستار رعایت حقوق بشر و استانداردهای بین‌المللی در برقراری نظم در قزاقستان شد. استفان دوجاریک، سخنگوی دبیرکل سازمان ملل در یک کنفرانس مطبوعاتی با اظهار نظر درباره دستور قاسم جومارت توکایف، رییس‌جمهور قزاقستان به نیروهای ارتش برای تیراندازی به افرادی او به عنوان تروریست توصیف کرد، بدون هرگونه هشدار قبلی، از مقامات قزاقستان خواست به حقوق بشر و استانداردهای بین‌المللی احترام بگذارند.
وی از طرف‌های درگیر در قزاقستان خواست تا خویشتندار بوده، از خشونت پرهیز و گفت‌وگو برای حل بحران فعلی را آغاز کنند. روسیه نیز به نوبه خود با بیان اینکه آنچه در قزاقستان اتفاق می‌افتد، «تلاش خارجی برای تضعیف امنیت» است اعلام کرد از حل مسالمت‌آمیز بحران در این کشور در چارچوب قانون و از طریق گفت‌وگو حمایت می‌کند.
الکساندر گروشکو، معاون وزیر امور خارجه روسیه گفت که کشورش به توانایی قزاقستان برای مقابله با مشکلات خود اطمینان دارد. مقامات قزاقستان پیشتر گفته بودند که یک نیروی حافظ صلح سازمان پیمان امنیت جمعی به خواست توکایف وارد این کشور می‌شوند، اما در درگیری‌ها شرکت نمی‌کنند.
سازمان پیمان امنیت جمعی هم تاکید کرد که وظیفه این نیرو سرکوب معترضان نیست، بلکه کمک به قزاقستان برای حفاظت از تاسیسات حیاتی است و تاکید کرد که رویدادهای این کشور یک تهدید واقعی برای امنیت و حاکمیت کشور است.
سخنگوی وزارت خارجه چین نیز جمعه گفت که این رویدادها یک امر داخلی است و مقامات قزاق می‌توانند به درستی با آن برخورد کنند. این درحالی است که لیز تراس، وزیر امور خارجه انگلیس نگرانی شدید خود را در مورد ناآرامی در قزاقستان ابراز کرد و گفت که دولت او از نزدیک اوضاع را زیر نظر دارد.
آمادگی سازمان همکاری شانگهای برای حمایت از قزاقستان
در عین حال، اعضای سازمان همکاری شانگهای مایل به ایفای نقشی مثبت در بازگرداندن ثبات به قزاقستان هستند. وانگ ونبین، سخنگوی وزارت امور خارجه چین با اشاره به شرایط متشنج قزاقستان که یکی از ۹ عضو سازمان همکاری شانگهای (SCO) است، گفت: حفظ امنیت کشورهای عضو و ثبات منطقه‌ای همواره از اصول و ماموریت‌های این سازمان بوده است. روزنامه گلوبال‌تایمز چین به نقل از وانگ نوشت: چین و دیگر اعضای سازمان همکاری شانگهای شرایط قزاقستان را به دقت تحت نظر داشته و آماده ایفای نقشی مثبت برای بازگرداندن ثبات به شرایط هستند.
وانگ گفت: چین متوجه شده است که قزاقستان در حال انجام اقداماتی برای مقابله با تروریسم و محافظت از ثبات است. پکن از تمامی تلاش‌های این کشور برای خاتمه بخشیدن به این شرایط حمایت کرده و مخالفت جدی خود را با اعمال خشونت نیروهای خارجی که به هرج و مرج در این منطقه منجر می‌شود، اعلام می‌دارد.
این مقام ارشد ادامه داد: چین به عنوان همسایه و شریک دائمی و جامع استراتژیک قزاقستان آماده است تا هر نوع حمایتی که این کشور برای غلبه بر مشکلاتش نیاز داشته باشد، ارائه دهد.
شی جینپینگ، رییس‌جمهوری چین نیز در بیانیه‌ای مجزا، بار دیگر بر آمادگی کشورش برای کمک به قزاقستان تاکید کرد. او همچنین از توکایف برای اتخاذ اقدامات قاطعانه در برهه‌ای حساس برای خاتمه بخشیدن به ناآرامی‌ها و نشان دادن مسوولیت یک دولتمرد نسبت به کشورش و مردم آن، قدردانی کرد. ژانگ مینگ، دبیرکل سازمان همکاری شانگهای نیز این نظرات را منعکس کرده و گفت که این اتحاد، اقدامات توکایف برای احیای ثبات داخلی را بجا و به موقع ارزیابی می‌کند.
شورش تحریک‌شده از خارج
این در حالی است که سفیر روسیه در آمریکا در مصاحبه‌ای تاکید کرد، از نظر کشور متبوعش رخدادهای قزاقستان شورش‌هایی تحریک‌شده از سمت خارج و با هدف تضعیف امنیت و یکپارچگی این جمهوری هستند.
آناتولی آنتونوف گفت: از نظر روسیه، تحولات خشونت‌آمیز اخیری که با تحریک از سمت خارج در این کشور دوست اتفاق افتادند هدفشان مختل ساختن امنیت و یکپارچگی قزاقستان بوده است. ما به تلاش‌ها برای بازیابی زندگی عادی در قزاقستان کمک خواهیم کرد. او همچنین متذکر شد که گسترش ایدئولوژی‌های رادیکال مذهبی در حوزه آسیای مرکزی عاملشان مداخله نظامی غربی‌ها در خاورمیانه بوده است.
این فرستاده روسیه تصریح کرد: از بابت گسترش بیشتر ایدئولوژی‌های مذهبی رادیکال در آسیای مرکزی نگرانی جدی وجود دارد. این اتفاق ناشی از بی‌ثباتی در خاورمیانه و افغانستان است؛ بی‌ثباتی که به نوبه خود محصول مداخلات نظامی غربی‌ها به بهانه دفاع از حقوق بشر و دموکراسی است.
فراخوان رهبر اپوزیسیون قزاقستان به مقابله با روسیه
یک وزیر سابق که اکنون رهبر اپوزیسیون قزاقستان است، که غرب باید قزاقستان را از مدار مسکو خارج کند، در غیر این صورت ولادیمیر پوتین، این کشور آسیای میانه را به ساختاری مانند اتحاد جماهیر شوروی خواهد کشاند.
قاسم جومارت توکایف، رییس‌جمهوری قزاقستان و جانشین منتخب نظربایف، نیروهایی را از روسیه به عنوان بخشی از ائتلاف تحت رهبری مسکو موسوم به «سازمان پیمان امنیت جمعی» فراخوانده است. مختار آبلیازوف، بانکدار و وزیر دولت سابق که رهبری جنبش اپوزیسیون «انتخاب دموکراتیک قزاقستان» را بر عهده دارد، اعلام کرد که غرب باید وارد این نبرد شود.
آبلیازوف به این خبرگزاری اظهار کرد: اگر چنین چیزی صورت نگیرد، قزاقستان همانند بلاروس خواهد شد و ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه، با روش و قاعده‌ای خاص اهداف و برنامه‌اش را مبنی بر بازآفرینی ساختاری همچون اتحاد جماهیر شوروری تحمیل خواهد کرد. غرب باید قزاقستان را با زور و اجبار از روسیه جدا کند.
این سیاستمدار قزاق افزود: روسیه پیشتر از این وارد کشور شده و نیروهای خود را اعزام کرده است. سازمان پیمان امنیت جمعی خود روسیه است. این یک اشغال توسط روسیه است. آبلیازوف درخصوص اینکه چگونه غرب باید قزاقستان را از مدار روسیه جدا کند و یا اینکه آیا باید به زور و اجبار متوسل شود یا خیر، اظهار نظر نکرد.
آبلیازوف گفت: من خودم را به عنوان رهبر این اپوزیسیون می‌بینم. هر روز معترضان با من تماس می‌گیرند و از من می‌پرسند که چه کاری باید انجام دهند. آماده‌ام در صورت تشدید اعتراضات برای ریاست دولت موقت به قزاقستان بروم.
این مقام سابق قزاقستان گفت: من حاضرم بازگردم زیرا مردم دائما از من می‌پرسند چه زمانی برمی‌گردم و مرا به خاطر عدم بازگشت به رهبری تظاهرات سرزنش می‌کنند، اما از آنجا که روسیه مرا به ۱۵ سال زندان و قزاقستان به حبس ابد محکوم کرده است، این مردم نمی‌دانند که بازگشت برای من تا چه حد دشوار خواهد بود. آبلیازوف اظهارنظرها مبنی بر حمایت مالی غرب از معترضان را رد کرد؛ در عین حال، او از کشورهای غربی خواست تا در آنچه که در قزاقستان در جریان است، مداخله کنند تا جلوی نزدیک شدن این جمهوری به روسیه را بگیرند.
رایزنی لوکاشنکو و نظربایف در بحبوحه اعتراضات
خبرگزاری دولتی بلاروس از گفت‌وگوی تلفنی الکساندر لوکاشنکو و نورسلطان نظربایف که هدف خشم اعتراضات قزاق‌ها قرار گرفته است، خبر داد.
این رایزنی تلفنی روز جمعه الکساندر لوکاشنکو، رییس‌جمهوری بلاروس و نورسلطان نظربایف، رهبر پیشین قزاقستان در شرایطی انجام شد که این کشور آسیای میانه با اعتراضات ضد دولتی مواجه شده است.
از زمان آغاز اعتراضات در قزاقستان، این اولین مرتبه‌ای است که به نام نظربایف اشاره می‌شود. گرچه او در سال ۲۰۱۶ از ریاست‌جمهوری کنار رفت اما همچنان نقش قدرتمندی در پشت صحنه ایفا کرده و ریاست شورای امنیت قزاقستان را بر عهده داشت.
قاسم جومارت توکایف، رییس‌جمهوری کنونی قزاقستان چهارشنبه گذشته او را از این سمت کنار گذاشت و این تحولات پس از آن رخ داد که اعتراضات به تمام شهرها کشیده شد. خبرگزاری بلتا گزارش داد که لوکاشنکو و نظربایف «با جزئیات درباره امور دولتی در قزاقستان» رایزنی کردند، اما اطلاعات بیشتری منتشر نشده است.