اقتصاد کره‌جنوبی در بزنگاه
- توضیحات
المیرا میرابوالفتحی : بسیاری از کارشناسان، کره‌جنوبی را یک الگوی موفق برای توسعه صنعتی کشورها معرفی می‌کنند؛ اما این اقتصاد نیز در دنیای امروز با چالش صنایع بزرگ و آلاینده‌ها دست و پنجه نرم می‌کند. اکونومیست در گزارشی تاکید می‌کند که ببر آسیا برای عبور از این چالش، چاره‌ای جز بازتعریف صنایع بزرگ خود ندارد و باید شرایط را برای حرکت به سمت اقتصاد سبز میسر کند.
بیش از نیم‌قرن است که از کره‌جنوبی، به عنوان کشور توسعه‌یافته موفق یاد می‌شود. این در حالی است که صنایع بزرگ این کشور مانند کشتی‌سازی و خودروسازی، جزو مصرف‌کننده‌های بزرگ سوخت‌های فسیلی هستند و تهدید بزرگی برای تغییرات آب و هوایی به حساب می‌آیند؛ موضوعی که کره‌جنوبی را در دوراهی سختی قرار داده است. از یکسو پیوستن به توافق پاریس این کشور را ملزم به حذف انتشار گازهای گلخانه‌ای تا سال ۲۰۵۰ می‌کند و از سوی دیگر حذف سوخت‌های فسیلی برای این کشور تبعاتی مانند تعطیلی مراکز صنعتی بزرگ و بیکاری گسترده را خواهد داشت. به نظر می‌رسد «ببر آسیا» برای نجات، راهی جز تن دادن به اقتصاد سبز نخواهد داشت. «اکونومیست» در مقاله‌ای تاکید دارد که کره‌جنوبی برای باقی ماندن در عرصه جهانی به دگردیسی در حوزه صنعت نیاز دارد؛ دگردیسی‌ای که از جنس اقتصاد سبز باشد.
ساخت انقلاب سبز
«اگر خوب عمل کنیم، کشور نیز خوب عمل خواهد کرد. اگر کشور خوب باشد، باعث می‌شود که ما خوب عمل کنیم»؛ این متن روی دیوارهای کارخانه کشتی‌سازی سابق «هیوندای» در شهر گونسان واقع در ساحل غربی کره‌جنوبی نوشته شده که نقل‌قولی از چانگ جو-یانگ، موسس فقید شرکت خوشه‌ای (conglomerates) هیوندای (مجموعه‌ای از شرکت‌های کوچک تحت نظر یک شرکت مادر که در صنایع مختلف فعالیت دارند و سبب کاهش ریسک شرکت مادر می‌شوند) است که به طور موجز و مختصر استراتژی توسعه در کره‌جنوبی را نشان می‌دهد. درواقع، برابری قدرت تولیدی با منافع ملی، سرمایه‌گذاری دولت را به سمت صنایع سنگین هدایت کرد و همین امر موجب ثروتمند شدن کره‌جنوبی شد.
چهار سال پیش، کشتی‌سازی هیوندای و شرکت ماشین‌سازی GM در گونسان، به فاصله۱۰ماه از یکدیگر بسته شدند. این تعطیلی به از دست رفتن ده‌ها هزار شغل منجر شد. به نظر می‌رسد در آینده تهدیدهایی از این دست بیشتر خواهد شد. از سوی دیگر، با اینکه دولت کره‌جنوبی تضمین کرده تا سال ۲۰۵۰ انتشار گازهای گلخانه‌ای را از بین ببرد، غول‌های صنعت این کشور هیچ برنامه مشخصی ندارند. این در حالی است که نحوه انجام این کار نه‌تنها آینده صنایع کره‌جنوبی، بلکه آینده شهرهای صنعتی این کشور را نیز رقم می‌زند.
شهرهای ساحلی کره‌جنوبی یکی از نشانه‌های آشکار صنعتی شدن در کره‌جنوبی هستند. از دهه ۱۹۶۰ در کره‌جنوبی، بنادر متروکه ماهیگیری و تجاری به مراکز صنعتی بزرگ تبدیل شدند که مملو از کارخانه‌های کشتی‌سازی، خودروسازی و فولاد، پالایشگاه‌های نفت و پایانه‌های کانتینری هستند. در این کشور، صنعت ۳۷درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد؛ در حالی که متوسط این نرخ در کشورهای پیشرفته ۲۷درصد است. علاوه بر این، بیش از ۸۰درصد این تولیدات صادر می‌شود. تولید ناخالص داخلی سرانه در اولسان، مهم‌ترین شهر صنعتی کره‌جنوبی، ۷۵درصد بالاتر از میانگین ملی است. با پرسه زدن در موزه این شهر می‌توانید نمونه‌های صنعتی‌شدن آن را ببینید و از قصه‌ای که اولسان می‌خواهد از خودش تعریف کند، باخبر شوید. شین هیونگ سوک، مدیر موزه تاکید دارد: «ما از تولید ناخالص داخلی به ازای هر نفر ۱۰۰دلار شروع کردیم و به اینجا رسیدیم.»
با پیوستن کره‌جنوبی به سایر کشورهای جهان برای تلاش در جهت مهار تغییرات اقلیمی، قاعدتا مراکز صنایع سنگین آن از محرک‌های رشد به مراکز بدهکار تبدیل خواهند شد. تکیه آنها بر سوخت‌های فسیلی اولین دلیل قرار گرفتن کره‌جنوبی در جایگاه هفتمین کشور تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای است. رئیس‌جمهور مون جای‌این، قول داده که تا سال ۲۰۳۰، انتشار گازهای گلخانه‌ای را تا ۴۰درصد سال ۲۰۱۸ کاهش دهد و کره‌جنوبی تا سال ۲۰۵۰ بدون کربن خواهد بود. این هدف در آگوست سال ۲۰۲۱ در قانون آورده شد. گروه‌های زیست‌محیطی به این نکته اشاره دارند که اهداف رئیس‌جمهور مون، هنوز برای انجام تعهدات کره‌جنوبی ذیل توافق پاریس کافی نیست. دولت کره‌جنوبی نیز اعتراف می‌کند که در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای از دیگر کشورهای ثروتمند عقب مانده است. این در حالی است که قوانین و مقررات جدید برای رسیدن به کره‌جنوبی بدون کربن، باعث نگرانی صاحبان صنعت شده است. آنها نسبت به کاهش تولید و از دست دادن مشاغل در مقیاس بزرگ هشدار می‌دهند؛ مگر اینکه به کسب‌وکارها زمان و حمایت بیشتری برای رسیدن به اهداف داده شود.
پارک سنگ-این، اقتصاددانی که در دانشگاه ملی سئول روی موضوع شرکت‌های خوشه‌ای در کره‌جنوبی تمرکز دارد، معتقد است: حرکت به سمت اقتصاد بدون کربن، اگر به طور جدی پیگیری شود، بزرگ‌ترین چالش برای فعالان تولیدکننده از زمان‌گذار از صنایع سبک به سمت صنایع سنگین در دهه ۱۹۷۰ خواهد بود. این واقعیت که کره‌جنوبی خیلی دیر وارد عرصه بازی شده است، کار را سخت‌تر می‌کند؛ زیرا اکنون در مدت کوتاه‌تر باید اصلاحات بزرگی اتفاق بیفتد.
اگر دولت بخواهد به هدفش برسد، صنایع تولید کربن فشرده مجبور خواهند بود انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را در سه‌دهه آینده تا ۸۰درصد کاهش دهند (کربنی که هنوز منتشر می‌شود، باید در تاسیسات در حال توسعه، جمع‌آوری و ذخیره شود). صنعت‌‌‌زدایی و حرکت به سمت خدمات کم‌‌‌مصرف انرژی، یکی از راه‌‌‌های دستیابی به این هدف خواهد بود. اما با توجه به اهمیت تولید برای اقتصاد، عواقب آن برای کارگران و مراکز صنعتی که در آنجا زندگی می‌کنند، ویرانگر است و به نظر می‌رسد تنها راه جایگزین، تغییر صنعت است. کنگ سانگ-جین، محقق توسعه صنعتی دانشگاه سئول کره‌جنوبی معتقد است: «ما نمی‌خواهیم نقش این صنایع را در روند رشد اقتصادی از دست بدهیم، بنابراین تغییر آنها بسیار اهمیت دارد.»
مسیر تغییر اقتصاد
تغییر و گذار چگونه خواهد بود؟ شرکت‌هایی که خودروهای بنزینی و دیزلی می‌سازند، مجبورند به سمت ساخت وسایل نقلیه دارای باتری و وسایل الکترونیکی حرکت کنند. کشتی‌سازی‌ها نیز باید وسایل نقلیه‌ای تولید کنند که با سوخت‌های سبز کار کنند و صنایع پتروشیمی نیز باید تولید این سوخت‌ها را در برنامه کاری خود قرار دهند. کورههای فولادی باید با چیزی غیر از کک ساخته شده از زغال‌سنگ کار کنند. علاوه بر این، برق که در حال حاضر برای صنعت و خانوارها عمدتا در نیروگاه‌های زغال‌سنگ تولید می‌شود، باید از منابع تجدیدپذیر تامین شود.
مشابه تغییر از صنعت سبک به سنگین، تغییرات باید در شهرهای صنعتی مشاهده شود. در آینده دولت می‌خواهد شهرهایی مانند اولسان و گونسان را به مزارع بادی بزرگ غیر‌ساحلی وصل کرده و برای تولید برق در این شهرها از پنل‌های خورشیدی استفاده کند. هیدروژن سبز، انرژی کشتی‌‌‌های کانتینری نسل بعدی و کورههای فولادی با کربن خنثی را تامین می‌کند.
خودت را دوباره تولید کن!
برنامه‌های اخیر دولت حاوی محرک‌هایی است که شرکت‌ها را به سمت این تغییر بزرگ تشویق می‌کند. البته فقدان آمادگی لازم نشان می‌دهد که راه رسیدن به کره بدون کربن پر از دست‌انداز است و صنایع در برابر شوک‌ها آسیب‌پذیر هستند. کره برای رسیدن به انقلاب سبز مشکلاتی دارد که ابعاد مختلف اقتصادی، توسعه‌ای و حتی سیاسی را در بر می‌گیرد. به عنوان مثال، هیچ تضمینی وجود ندارد که تعهدات زیست‌محیطی داده‌شده در این دولت، در انتخابات ریاست‌جمهوری بعدی نیز باقی بماند. یکی از دلایل آن، این است که تغییرات آب‌وهوایی موضوع جدی کمپین‌های انتخاباتی ریاست‌جمهوری این کشور نیست و رئیس‌جمهور آینده ممکن است نیازی به تحت فشار قرار دادن شرکت‌های خوشه‌های برای رسیدن به اهداف زیست‌محیطی قبلی احساس نکند. این به آن معناست که بسیاری از مراکز صنعتی کره‌جنوبی سرنوشتی شبیه گونسان خواهند داشت؛ زیرا سرمایه‌گذاری در بازده فناوری‌های سبز در کشورهای دیگر و تولید بیشتر گازهای گلخانه‌ای باعث منسوخ شدن برخی از صنایع کره‌جنوبی خواهد شد. از سوی دیگر به‌رغم اینکه هزاران نفر گونسان را ترک کرده‌اند؛ اما تلاش‌های دولت برای هدایت کارگران بیکار این شهر به سمت مشاغل جدید نیز به کندی انجام می‌شود. در محل بندر استعماری قدیمی، جایی که مقامات شهری مجموعه‌ای از پروژه‌های بازآفرینی شهری را راه‌اندازی کرده‌اند، بازدیدکنندگان یک موزه بزرگ که شبیه کشتی است، می‌‌‌توانند تجربه تجارت برنج در دهه ۱۹۳۰ را بازسازی کنند. اگر اقتصاد سبز کره‌جنوبی به‌سرعت حرکت کند، موزه شهر اولسان در ساحل مقابل، به‌زودی حال و هوای متروکه‌ای پیدا خواهد کرد.