رائول کاسترو 89ساله، رهبر فعلی کوبا و برادر بزرگ‌ترش فیدل که در سال 2016 درگذشت، از زمان رهبری انقلابی در سال 1959 که سرنگونی حکومت مورد حمایت ایالات متحده را در پی داشت، به مدت حدود شش دهه حکومتی کمونیستی را بر کوبا حاکم کردند و اکنون و با گذشت بیش از دو دهه از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، کوبا یکی از آخرین کشورهایی است که حاکمیتی کمونیستی دارد.
هشتمین کنگره حزب حاکم کمونیست کوبا که از روز گذشته و به مدت چهار روز آغاز به کار کرده، دستور کاری تاریخی دارد و آن هم انتخاب جانشین رائول کاسترو دبیر اول این حزب است که از سال 2008 به جای فیدل کاسترو به این سمت منصوب شده بود. این کنگره که هر پنج سال یک بار برگزار می‌شود، مهم‌ترین گردهمایی حزب کمونیست برای انتخاب رهبری حزب و تعیین چارچوب‌ها و سیاست‌های کلی حکومت کوباست. رائول کاسترو در کنگره 2016 گفته بود که در نشست بعدی دیگر نامزد رهبری حزب نمی‌شود و از همان زمان جانشین او نیز مشخص شده بود.
«میگل دیاز کانل» که معاون رئیس‌جمهور و سپس رئیس‌جمهور کوبا بود، قرار است در این کنگره به‌عنوان جانشین رائول کاسترو منصوب شود تا پس از 62 سال کوبا وارد دوره تازه‌ای شود که حداقل در ظاهر، کاستروها نقش رهبری را در این کشور ایفا نکنند. با این حال انتظار می‌رود حتی کناره‌گیری از دبیراولی حزب هم از نفوذ رائول کاسترو کم نکند و او هم مانند برادرش تا زمان مرگ، بانفوذترین شخصیت سیاسی در این کشور باقی بماند. با وجود اینکه این تغییر و تحولات، منجر به ورود نسل جدیدی از سیاست‌مداران و اقتصاددانان به رده‌های اول رهبری در کوبا خواهد شد اما به گفته تحلیلگران، انتظار نمی‌رود تغییرات گسترده‌ای در مدل حکومت سوسیالیستی تک‌حزبی در این کشور ایجاد شود. اما فشارها برای اصلاحات اقتصادی و حرکت به سوی اقتصاد بازار آزاد در این کشور افزایش خواهد یافت.
همه‌گیری و بحران اقتصادی
کنگره هشتم در حالی برگزار می‌شود که کوبایی‌ها پس از عادی‌سازی رابطه این کشور و ایالات متحده در دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما در واشنگتن، شاهد بازگشت موضع سخت‌گیرانه و اعمال تحریم‌ها از سوی دونالد ترامپ رئیس‌جمهور سابق آمریکا بودند.
از طرف دیگر، شیوع ویروس کرونا وضعیت وخیم اقتصادی کوبا را بحرانی‌تر کرد و باعث کمبود گسترده کالاهای اساسی و دارو و تشکیل صف‌های گسترده روزانه برای تهیه مایحتاج روزانه و ضروری مردم شد. ادامه این روند در ماه‌های گذشته باعث شد تا بخش بیشتری از مردم، فریاد اعتراض خود را نه بر سر ایالات متحده بلکه بر سر رهبران این کشور و مدیریت غلط آنها بلند کنند و نقش تحریم‌ها در چنین وضعیتی را کم‌رنگ‌تر از سوء مدیریت حکومت این کشور بدانند.
کنگره حزب کمونیست کوبا در کنار تعیین جانشین کاسترو، مسیر اصلاحات آینده در این کشور را هم مشخص خواهد کرد اما خوش‌بینی زیادی درباره عملی‌شدن این اصلاحات وجود ندارد، چرا‌که دستورالعمل‌های حزب کمونیست برای گشایش‌های اقتصادی که در سال 2011 اعلام شده بود هم هنوز با گذشت یک دهه، به طور کامل اجرا نشده است. خورخه کوئینتانا یک شهروند 35ساله که در صف خرید مواد شوینده ایستاده به رویترز می‌گوید: «نسل من دیگر امیدی به تغییر ندارند. ما از همه چیز ناامید شده‌ایم. در سال‌های اخیر بسیاری از دوستان و اطرافیانم به دنبال راهی جدید از کوبا مهاجرت کرده‌اند».
اقتصاد کوبا که وابستگی زیادی به توریسم دارد، در سال گذشته به دلیل تبعات همه‌گیری ویروس کرونا وارد وضعیت بحرانی شد و سقوطی 11درصدی را تجربه کرد. این بحران دولت این کشور را وادار کرده است تا اصلاحات اقتصادی را با انجام اصلاحات مالی گسترده دوباره از سر بگیرد.
«آرتورو لوپز لوی» کارشناس تحولات کوبا در دانشگاه کالیفرنیا می‌گوید: «تغییرات استراتژیک اقتصادی در دو کنگره قبلی تعریف شده بود. اکنون بحث درباره نحوه اجرای آنهاست. اما در کنار نقش همه‌گیری ویروس کرونا، سوء مدیریت و فساد را هم باید به‌عنوان عوامل مؤثر در بروز بحران اقتصادی و افزایش نارضایتی عمومی به شمار آورد». طی دهه گذشته، اصلاحات اجتماعی به‌ویژه گسترش دسترسی به اینترنت باعث تقویت جامعه مدنی کوبا شده و بیان اعتراض‌ها و مخالفت‌ها با سیستم حکومت این کشور با وجود کنترل شدید مقام‌های امنیتی، ساده‌تر و علنی‌تر شده است.
در این میان، برخی از مخالفان حکومت کوبا در داخل و خارج از کشور می‌گویند زمان تغییر دموکراتیک وعده داده شده بود تا تحریم‌های اعمال‌شده از سوی دولت ترامپ کاهش یابد، خواسته‌اند تا نه تنها فشارهای واشنگتن علیه حکومت کوبا کاهش نیابد، بلکه روند تحریم‌ها و فشارهایی که از زمان دولت ترامپ دوباره آغاز شده بود، ادامه یابد.
«میگوئل دیاز کانِل» 60ساله که قرار است پس از تصدی پست معاون رئیس‌جمهوری و سپس ریاست‌جمهوری، در کنگره هشتم حزب کمونیست کوبا به سمت دبیر اول این حزب حاکم بر این کشور انتخاب شود، اولین کسی خواهد بود که قدرت را در کوبای پس از انقلاب 1959 در خارج از خانواده کاسترو به دست می‌گیرد. اما او اساسا هیچ فرقی با فیدل و رائول کاسترو، مرشدهای سیاسی خود ندارد و یک مارکسیست معتقد به شمار می‌آید.
کانل به هیچ وجه خواستار فروپاشی نظام حاکم بر کوبا نیست اما دائما از لزوم انجام اصلاحات سخن می‌راند و قدم‌های نه چندان بلندی هم در این مسیر برداشته است. کانل هم مانند دیگر رهبران ارشد حزب کمونیست، حیاتش با این حزب پیوند خورده و در دوران حاکمیت کاستروها موفقیت‌های مالی زیادی کسب کرده است. او در 43سالگی به عضویت دفتر سیاسی حزب کمونیست درآمده و خود را مانند فیدل کاسترو فردی کاریزماتیک می‌داند. کانل در گفت‌وگوی اخیر خود با روزنامه «گرنما» ارگان حزب حاکم کوبا، وعده داده که مسیر اصلاحات رائول کاسترو را ادامه خواهد داد.
با این حال، تندروها مهم‌ترین چالش کانل در درون حزب حاکم به شمار می‌آیند. گروهی که معتقدند انجام اصلاحات اقتصادی و کم‌رنگ‌ترشدن نقش حکومت، می‌تواند منجر به کاهش نفوذ سیاسی حزب کمونیست بر این کشور شود. در آن سو اما حامیان اصلاحات، ماندگاری حکومت کمونیستی کوبا را مشروط به انجام اصلاحات اقتصادی می‌دانند.