محمد بن سلمان با برنامه‌ای رویایی پا به عرصه قدرت نهاد. در چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان باید مستقل از پترودلار به مرکز «های‌تک» تبدیل می‌شد. سقوط بهای نفت، جنگ یمن و کرونا برنامه ولیعهد جوان سعودی را به چالش کشیدند. عربستان حال با کسری بودجه روبه‌رو است. ولیعهد سعودی بر آن بود تا عربستان را به مرکزی برای فناوری‌های پیشرفته جهان بدل کند؛ کشوری باز و مستقل از دلارهای نفتی. محمدبن سلمان در آوریل سال ۲۰۱۶ با چنین برنامه‌ای روی صحنه حضور یافت؛ برنامه‌ای که با عنوان «کارزار ۲۰۳۰» شهرتی جهانی یافت.
او بر آن بود کشور سنت‌زده و عقب‌مانده عربستان را تا سال ۲۰۳۰ به چنین کشوری تبدیل کند. چهار سال پس از آن، واقعیت‌های زمینی لرزه‌ای به جان برنامه‌های رویایی محمدبن سلمان انداختند. سایت تاگس‌اشپیگل وابسته به شبکه یک تلویزیون آلمان با انتشار گزارشی به شکاف عمیق بین آرزو و رویای محمد بن سلمان با واقعیت‌های روز پرداخته است؛ شکافی که عملاً تحقق آن برنامه و رویا را به چالش کشیده است.
این روزها بسته شدن اماکن مذهبی برای مقابله و جلوگیری با ویروس کرونا و خطر کووید۱۹ در عربستان سعودی، پردرآمدترین منبع غیرنفتی این کشور را به خطر انداخته است. حج در پایان ماه رمضان مرتباً دو میلیون بازدیدکننده در سال از سراسر جهان اسلام را جذب می‌کند و سود حاصل از زیارت سالانه (عمره) ۲۰ درصد از تولید ناخالص داخلی غیرنفتی این کشور را تشکیل می‌داده است. این موضوع وظیفه ولیعهد محمد بن سلمان را که باید برنامه‌ای حساب‌شده را تدوین کند به خطر می‌اندازد. وی پیش‌بینی کرده بود افزایش درآمد حاصل از اماکن زیارتی این کشور به ۳۰ میلیون بازدیدکننده در سال تا سال ۲۰۳۰ برسد. در همین راستا نجات این صنعت یک هزینه ۳۲ میلیارد دلاری را برای عربستان دربر دارد که باید از خزانه دولت برداشته شود تا عواقب منفی این پاندمی و ویروس جانگیر را تا اواخر ماه مارس به حداقل برساند.
علاوه بر درآمد‌های ناشی از مناسک حج و اماکن دینی و مذهبی، این بیماری همه‌گیر (پاندمی) صنعت ورزش و سرگرمی را به طرز چشمگیری تحت تاثیر قرار داده است. اینها چشم‌انداز دو ستون استراتژی اقتصادی ولیعهد محمد بن سلمان تا سال ۲۰۳۰ است.
در سال ۲۰۱۷، عربستان سعودی موفق به جذب تنها ۴/۱ میلیارد دلار شد که این شاخص هم‌اندازه تعدادی از کشور‌های فقیر در خاورمیانه است. در سال ۲۰۱۸ عربستان ۲/۱ میلیارد دلار را جذب کرد که این شاخص در سال ۲۰۱۹، به گفته کارشناسان آمریکایی، حتی پایین‌تر آمده است.
با فشار شدیدی که قرنطینه کرونا و تعطیلی شرکت‌ها به اقتصاد عربستان سعودی وارد کرده است، عملکرد بخش خصوصی غیرنفتی این کشور برای دومین ماه متوالی در ماه آوریل سقوط کرد و عملکرد بخش تولید به پایین‌ترین سطح تاریخ خود رسید.
شاخص مدیران خرید آی‌اچ‌اس مارکیت (پی‌ام‌آی) بخش خصوصی غیرنفتی خصوصی عربستان در ماه آوریل که در ماه مارس به پایین‌ترین سطح تاریخ خود رسیده و ۴/۴۲ واحد بود، در ماه آوریل اندکی بالا آمد و ۴/۴۴ واحد شد. اعداد زیر ۵۰ واحد نشان‌دهنده رکود این بخش هستند. آوریل دومین ماهی است که شاخص بنچ‌مارک در محدوده زیر ۵۰ واحد قرار می‌گیرد.
محمدبن سلمان آل سعود، ولیعهد عربستان سعودی در دیدار با بازرگانان بار‌ها ابراز نگرانی کرده است که قادر نخواهد بود سرمایه‌گذاران را برای اجرای یک پروژه عظیم برای ساخت یک کلانشهر جدید نیوم در سواحل دریای سرخ در عربستان سعودی پیدا کند.
شهر صنعتی نیوم
یکی از ارکان کارزار عربستان «۲۰۳۰» ایجاد شهر «های‌تک» نیوم در این کشور بود؛ شهری که قرار بود با سرمایه‌ای بالغ بر ۵۰۰ میلیارد دلار احداث شود. هزینه ایجاد این شهر، باید از طریق حضور شرکت نفتی آرامکو در بازار سهام تامین می‌شد.
برای تامین مالی این شهر، محمد بن سلمان به صدور نفت با بهای بشکه‌ای معادل ۸۵ دلار نیاز داشت. حال بهای نفت در سایه بحران برخاسته از شیوع بیماری کرونا به کمتر از ۲۰ دلار برای هر بشکه سقوط کرده است. سهام آرامکو در چنین شرایطی جذابیت چندانی برای سرمایه‌گذاران ندارد. عربستان نه تنها موفق به تامین چنین بودجه‌ای نشده است بلکه اکنون با کسری بودجه روبه‌رو است. وزیر دارایی عربستان حتی گفته است که این کشور برای تامین نیازهای مالی خود باید وامی بالغ بر ۵۸ میلیارد دلار بگیرد.
در انتظار اصلاحات
حدود ۶۰ درصد از جمعیت عربستان را افرادی تشکیل می‌دهند که کمتر از ۳۰ سال سن دارند؛ گروهی که مدت‌هاست در انتظار رفرم‌ها و تحقق وعده‌های بن سلمان مانده‌اند. دولت اما برای برآورده ساختن انتظارات آنها نیاز به رشد اقتصادی و کسب درآمد کلان دارد. این در حالی است که نرخ رشد اقتصادی عربستان در سال جاری ۳/۲ درصد کاهش می‌یابد. همین موضوع امکانات دولت را برای تامین خواست‌های این قشر از جامعه کاهش می‌دهد.
قتل جمال خاشقجی
نقش محمدبن سلمان در ماجرای قتل خبرنگار واشنگتن‌پست، جمال خاشقجی نیز بر باورپذیری مردم جهان نسبت به برنامه‌های محمدبن سلمان تاثیری منفی بر جای نهاده است. گرچه حق رانندگی برای زنان به رسمیت شناخته شده است و گرچه سینماها در عربستان پس از سال‌ها تعطیلی کار خود را آغاز کرده‌اند، اما این گشایش همراه با اعمال محدودیت‌ها و فشارهای سیاسی صورت گرفته است.
خبرنگار «تاگس‌اشپیگل» از همراهی و همزمانی سرکوب و لیبرالیسم در سیاست‌های محمد بن سلمان سخن گفته است. او می‌نویسد که محمد بن سلمان از یک سو خواستار گشایش جامعه است و از سوی دیگر، هر آنچه را که بخواهد از اقتدار و اتوکراسی او بکاهد، برنمی‌تابد.
جنگ یمن و تحولات خاورمیانه
از سوی دیگر برنامه و سیاست محمد بن سلمان در ارتباط با تثبیت قدرت عربستان در منطقه، تداوم و طولانی شدن جنگ در یمن علیه شورشیان حوثی را در محاسبه خود نداشت. نه‌تنها جنگ یمن ادامه یافت، نه‌تنها بسیاری از متحدان عربستان، گام به گام از ائتلاف نظامی به رهبری این کشور در جنگ یمن پا پس کشیدند، بلکه حتی سیاست‌های منطقه‌ای محمد بن سلمان نیز نتایج موردنظر او را به بار نیاورد.
از آن جمله می‌توان به سیاست عربستان در قبال قطر اشاره کرد. تلاش‌های عربستان برای به زانو درآوردن قطر عملا ناکام ماند و قطر توانست پیله انزوای تحمیلی عربستان را بشکند و به عنوان یکی از قدرت‌های منطقه‌ای قد علم کند.
رابطه با آمریکا در بن‌بست
این در حالی است این روزها رابطه بن سلمان با واشنگتن تیره و تار شده است. یک روزنامه‌نگار آمریکایی با انتشار یک مقاله در بلومبرگ در این خصوص تاکید کرد که ولیعهد سعودی با دولت آمریکا به بن‌بست رسیده است.
بابی گوش، روزنامه‌نگار آمریکایی با انتشار یک مقاله در خبرگزاری آمریکایی بلومبرگ تاکید کرد که دلیل اینکه محمد بن سلمان ولیعهد عربستان با دولت آمریکا به بن‌بست رسیده، سرسپردگی این شاهزاده سعودی به کاخ سفید به شمار می‌رود. او اضافه کرد: این وابستگی باعث شده بن سلمان در معرض برخورد سخت و خشن دولت آمریکا قرار بگیرد.
در این مقاله تاکید شده است: یکی از روش‌هایی که دونالد ترامپ رییس‌جمهور آمریکا برای تحت کنترل درآوردن بن سلمان به کار گرفته تهدیدات اخیر وی در خصوص خارج کردن تمام نظامیان آمریکایی از عربستان در صورت عدم کاهش تولید نفت به شمار می‌رود.
بن سلمان حال باید به تصمیمات غیرحکیمانه خود در خصوص ایجاد روابط با آمریکا اذعان کند. بن سلمان در حال حاضر تبدیل به شاهزاده‌ای شده است که تقریباً از سوی خاندان حاکم طرد شده و این مساله برای هیچ‌یک از اعضای خاندان سعودی از زمان آغاز ائتلاف با آمریکا در ۷۵ سال گذشته رخ نداده است. در این مقاله آمده است: بن سلمان از سوی تمام محافل در آمریکا به دلیل چند پرونده از جمله جنگ یمن و بازداشت فعالان زن سعودی و ترور جمال خاشقجی مورد هدف قرار گرفته است. بن سلمان در سال ۲۰۲۰ هیچ دستاوردی نخواهد داشت.