در حالي امروز ايران مجبور به خريد هواپيماها با هزينه هنگفت است كه به دنبال امضاي برجام در تير 1394 مي‌توانست فقط به دنبال امضاي قراردادي كه با فرانسوي‌ها بسته شد 118 فروند هواپيما ايرباس نو وارد كند. البته به دليل محدود منابع مالي اين مهم هم در همان زمان كوتاه محقق نشد. در واقع در آن مقطع فقط 3 فروند هواپيماي ايرباس (ايرباس 321 و دو فروند 330) وارد شد. البته دولت وقت به دنبال امضاي قرارداد 20 فروند هواپيماي ATR نيز 13 فروند هواپيماي اي‌تي‌آر 72 تحويل گرفت.
آمار رسمي وزارت راه و شهرسازي نشان مي‌دهد، تعداد كل هواپيماهاي كشور در سال 1392 بالغ بر 254 فروند بود كه از اين تعداد 147 فروند فعال بوده است. سال 1395 و در بحبوحه توافق برجام تعداد هواپيماهاي فعال كشور به 180 فروند افزايش يافت. در زمان حاضر تعداد هواپيماهاي فعال كشور به 158 فروند كاهش يافته است.
يك منبع آگاه در مورد خريد اين سه فروند هواپيمايي كه به تازگي به ايران آمده به «اعتماد» مي‌گويد: «ايرلاين‌ها به دنبال خريد 3 فروند ايرباس ۷۴۷ سري ۳۰۰ مدل ۸۶ و ۸۸ بودند. اما آنها در ليست تحريم بودند و در مورد آنها طرف‌هاي خارجي حاضر به مذاكره نبودند.» او افزود: «البته اين مذاكرات به‌طور مستقيم با طرف‌هاي ايراني نيست بلكه از سال 1998 از طريق گروه Screw مذاكرات انجام مي‌شود و آنها تا مرحله نهايي بازرسي‌ها را انجام مي‌دهند.»
به گفته او هواپيماهايي كه 23 دسامبر وارد فرودگاه مهرآباد شدند نيز در جرگه كالاهاي تحريم بودند، اما گروه Screw مثل گذشته ميانجي مي‌شود و تمامي كارهاي خريد را انجام مي‌دهد و در نهايت به ايران تحويل مي‌دهد.
ماجراي ورود 4 هواپيماي ايرباس
چهارشنبه ٧ دي ماه جاري، رسانه آلماني «آئرو تلگراف» كه اخبار صنعت هوانوردي را پوشش مي‌دهد، خبر داد كه چهار فروند ايرباس كه از آفريقاي جنوبي به سمت آسمان ازبكستان حركت كرده است؛ از صفحه رادار ناپديد شده‌اند.
همان زمان آئرو تلگراف تاكيد كرد، اين هواپيماها متعلق به خطوط هوايي تركيش ايرلاينز بوده‌اند. اما اين شركت در سال‌هاي 2018 تا ٢٠١٩ آخرين ايرباس‌هاي A٣۴٠ خود را بازنشسته كرد. به‌طوري كه گفته مي‌شود، يكي از آنها به رستوران و ديگري در شكرپينار حدود ۴۰ كيلومتري شرق استانبول به نمايشگاه تبديل شد. چهار فروند هم توسط شركت كوچك و گمنام «آورو گلوبال» هنگ‌كنگ خريداري و از استانبول به ژوهانسبورگ منتقل شدند.
طبق آنچه وب‌سايت ايرديتانيوز نيز منتشر كرده است، شركتي هنگ‌كنگي «آورو گلوبال» كه مالكيت انحصاري اين هواپيماها را بر عهده داشته است در چند سال گذشته، اين هواپيماها را در فرودگاه ژوهانسبورگ در آشيانه نگهداري مي‌كرد.
هواپيماهايي كه روز ٢٣ دسامبر يكي پس از ديگري از ژوهانسبورگ برخاسته و طبق برنامه به سمت تاشكند پرواز كردند، اما ظاهرا در تهران فرود آمدند. معاون هوانوردي و امور بين‌الملل سازمان هواپيمايي ايران يك روز بعد از انتشار خبر ناپديد شدن اين ايرباس‌هاي ٣۴٠ اعلام كرد كه «چهار فروند هواپيماي ايرباس وارد كشور شده است.»
ظاهرا برنامه ورود اين هواپيماها از ابتداي سال در دستور كار سياستگذار بوده است. خرداد ماه سال جاري، حسن خوشخو، معاون سازمان هواپيمايي كشوري اعلام مي‌كند كه «در تلاش هستيم تا چراغ خاموش تعدادي هواپيما را با وجود محدوديت‌هايي كه هست به ايران وارد كنيم.»
در ماه‌هاي اخير يكي از ماموريت اصلي وزراي ابراهيم رييسي انتشار خبرهاي خوب به مردم است. بر همين اساس هفته گذشته خبر ورود 700 خودرو كره‌اي به صورت لحظه به لحظه در رسانه‌هاي حامي دولت مخابره شد. موضوعي كه دستمايه واكنش‌هاي منفي فعالان شبكه‌هاي اجتماعي قرار گرفت. البته آن زمان «اعتماد» نيز سوال كرد: «اين همه خوشحالي براي چيست؟» زيرا پيش از اين، ايران براي امضاي قرارداد‌هاي ورود هواپيماي نو خوشحالي مي‌كرد. حال آن خوشحالي جاي خود را به خوشحالي براي ورود چند خودرو داده است.
موضوعي كه چند روز از آن نگذشته كه مجددا رسانه‌هاي طيف اصولگرا خبري مبني بر واردات 4 فروند هواپيما در بوق و كرنا كردند، زيرا به نقل كانال تلگرامي اوج پرواز اين چهار فروند هواپيماي ايرباس آ ۳۴۰، سه سال پيش از رده عملياتي خارج شده است. براساس داده‌هاي موجود در حالي كه ايرلاين‌هاي دنيا ناوگان چهار موتوره خود را از خط پرواز خارج كرده و به هواپيماهاي 777 و 787 و 350 و... روي آورده‌اند ايران به دنبال خريدن هواپيماهايي است كه به دليل عدم صرفه اقتصادي در حال واگذاري هستند.
البته محمد محمدي‌بخش، رييس سازمان هواپيمايي كشوري در گفت‌وگو با صدا وسيما عنوان كرده كه «هواپيماهاي وارداتي از مدل ايرباس و بويينگ است و برخلاف تحريم‌ها، ناوگان هوايي كشور در حال نوسازي و پوست انداختن است.» او همچنين اعلام كرده بود: «ميانگين سن هواپيماهاي جديد ۱۵ سال است.» محمدي‌بخش تعداد هواپيماهاي ورودي را ۵ فروند هواپيما خوانده بود كه به گفته او در ۳ شركت هوايي داخلي پرواز خواهند كرد.
با اين تفاسير طبق اظهارات معاون وزير راه و شهرسازي بر اساس نيازسنجي‌هاي كارشناسي، كشور نياز به ۵۵۰ فروند هواپيما دارد تا تقاضاي داخل را پوشش دهد.
سياستي ناكام
در تمام سال‌هاي پس از انقلاب ايران به دليل تحريم شبكه هوايي ايران، سياستگذاران همواره با چالش روبه‌رو بودند. حتي زماني كه به دنبال امضاي توافقات برجام در دولت روحاني امكان ورود هواپيماهاي نو فراهم شد، دولت قادر به خريد آنها نبود. البته در ابتداي عقد قرارداد ايران با دو شركت هواپيماسازي ايرباس و بويينگ قرار بود اين دو شركت هزينه مورد نياز براي ساخت هواپيما را با فاينانس يا سرمايه‌گذاري خارجي متقبل شوند. اما در اواخر سال 96 مديران اين دو شركت در اظهاراتي از فاينانس اعتبارات ساخت هواپيما براي ايران عقب‌نشيني كرده‌اند. از طرفي به گفته كارشناسان با توجه به رقم بالاي پيش‌پرداخت ساخت هواپيماهاي سفارش داده شده از سوي ايران، دولت نيز قادر به پرداخت اين پول نبود. آن هم قراردادي كه فقط طول عمرش دوسال بود. بر همين اساس پيش از لغو برجام از سوي دونالد ترامپ، پيش‌بيني مي‌شد، دولت در خريد اين هواپيماها ناكام بماند و ناكام ماند.
در اواخر سال 96 محمدرضا رضاييكوچي، رييس كميسيون عمران مجلس خبر داد دولت روحاني پولي ندارد كه بابت هواپيماهاي سفارش داده شده به دو شركت ايرباس و بويينگ بپردازد. او تاكيد مي‌كند، تا زماني كه ايران پيش‌پرداخت ساخت هواپيما به دو شركت ايرباس و بويينگ را پرداخت نكند، اين دو شركت براي ساختن هواپيما اقدام نمي‌كنند.
به گفته رضاييكوچي با توجه به ميزان محدود اعتبارات عمراني و اينكه اين اعتبارات بر اساس اولويت بايد به زيرساخت‌هاي شبكه ريلي و تجهيز جاده‌ها و آبخيزداري اختصاص يابد، دولت پولي براي واريز پيش‌پرداخت ساخت هواپيما در اختيار نداشت. در همان مقطع نيز جان لئي، مدير فروش ايرباس نسبت به تاخير ارايه پيش‌پرداخت قرارداد خريد هواپيماهاي ايران‌اير هشدار داده بود.