این در حالی است که کمبود منابع مالی در کشور باعث شده از دانش‌بنیان‌ها که می‌توانند در این عرصه کمک‌رسان باشند، حمایتی نشود. البته در حال حاضر برخی از گروه‌های مالی به این سمت و سو گرایش پیدا کرده‌اند و تمایل دارند در صنعت معدن و دانش‌بنیان‌ها کار کنند، اما به خاطر ریسک فراوان و حمایت‌هایی که نمی‌شود سرمایه‌گذاری در این بخش آن‌طور که باید نداریم. مشکلات باعث شده که در کشور ما روی عناصر نادر خاکی علی‌رغم اهمیتش کار خاصی انجام نشود و در بخش اکتشاف و استخراج راه زیادی تا بهره‌وری داشته باشیم.
عناصری ارزشمند
عناصر نادر خاکی از جمله مواد معدنی ارزشمند هستند که مصارف استراتژیک فراوانی دارند، اما متاسفانه هنوز در بخش اکتشاف و استخراج این مواد معدنی فعالیت خاصی نشده و از بخش پژوهشی وارد بخش مصرفی نشده‌اند.
عناصر نادر خاکی جهان حدود ۸۸ میلیون تن برآورد شده است که بیشترین آن یعنی چیزی حدود ۳۱ درصد به کشور چین اختصاص دارد و سایر کشورهای مطرح در این عرصه نیز شامل ایالات متحده آمریکا، استرالیا، هند و مالزی هستند. در این میان سهم سایر کشورها هم از این ماده معدنی حدود ۲۵ درصد است که ایران هم سهم کوچکی از این عناصر را داراست. کاربرد اصلی این عناصر شامل مسائل هسته‌ای، انرژی‌های سبز، باتری‌های هیبردی نیکلی با قابلیت شارژ دوباره همچنین خودروهای الکتریکی و هیبردی، لپ‌تاپ‌های کامپیوتری، دوربین‌های دیجیتالی و فیبرهای نوری است.
اما مساله‌ای که در کشور ما وجود دارد این است که روی عناصر نادر خاکی که بسیار استراتژیک و مهم هستند کار خاصی انجام نشده و در بخش اکتشاف و استخراج هنوز راه زیادی تا بهره‌وری داریم. شاید یکی از دلایلی که روی این ماده معدنی با‌ارزش کاری انجام نشده این است که در کمیسیون صنایع و معادن از افراد متخصص معدنی استفاده نشده و متاسفانه اهمیت این ماده معدنی مورد بی‌مهری قرار گرفته است. درحالی که همین مقادیری هم که در پوسته زمین ایران وجود دارد باید به صورت جدی مورد بهره‌برداری قرار بگیرد.
استحصال دشوار است
در خصوص عناصر نادر خاکی و برخی مشکلاتی که در حوزه‌های مختلف معدنی وجود دارد، عضو شورای مرکزی نظام مهندسی ایران گفت: عناصر نادر خاکی مثل نوروتونیون، عناصر مربوط به متانتولوژی های‌تک و حوزه‌های مکانیکی است که استحصال اینها کار بسیار سختی است و ما فاصله زیادی با استحصال عناصر نادر خاکی داریم. نعمت‌الله حقیقی تصریح کرد: در چین اگر مجموع عناصر نادر خاکی از ۴۰۰ پی‌پی‌ان بالاتر باشد اینها مکانیسم استحصال عناصر نادر خاکی را دارند و می‌توانند این عناصر را استخراج کنند و مشکل خاصی در این زمینه ندارند، اما ما در بخش استحصال و استخراج مواد نادر خاکی خیلی کار نکرده‌ایم و تحقیقات زیادی باید در این حوزه انجام دهیم تا به آنچه که می‌خواهیم برسیم. در واقع در این بخش مهم و بسیار استراتژیک هنوز از بخش مطالعاتی وارد بخش صنعتی نشده‌ایم. او در پاسخ به این سوال که در بخش عناصر نادر خاکی الان در چه مرحله‌ای قرار داریم، گفت: در این بخش مهم و بسیار استراتژیک هنوز از بخش مطالعاتی وارد بخش صنعتی نشده‌ایم. البته مرکز پژوهش‌ها و تحقیقات ایمیدرو کارهایی در این زمینه انجام داده است، اما واقعیت این است که این میزان پژوهش کفایت چنین کاری را نمی‌کند. در این زمینه نیاز است کارهای گسترده‌تر، فعالیت‌های پیشرفته‌تر و تحقیقات بهتر و به‌روزتری انجام شود تا تاثیرگذاری داشته باشد.
استخراج نیازمند بودجه
پوسته ایران بخش‌های کمتری دارد که دارای عناصر نادر خاکی بالایی باشد، ولی به هرحال تا حدودی از این عناصر استراتژیک بهره‌مند هستیم. حال برای استخراج همین مقدار هم باید فعالیت‌های زیادی انجام شود و در بخش اکتشاف طرح‌های خوبی پی‌ریزی شود. باید این طرح‌ها متناسب با ظرفیت‌های‌مان باشد و یک چیز موهوم را در نظر نگیریم.
عضو شورای مرکزی نظام مهندسی ایران در پاسخ به این سوال که بیشتر در کدام مناطق ایران عناصر نادر خاکی وجود دارد، گفت: از عناصر نادر خاکی یک تیپ آلکالان در ارومیه داریم که البته در حد بالایی نیست. سازمان زمین‌شناسی اطلاعاتی در این زمینه‌ها تولید کرده است که می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد. یعنی ما نیازمند فرد دانایی هستیم که بتواند این حلقه‌های استراتژیک را به یکدیگر وصل کند.
حقیقی درباره اینکه ما چقدر توانسته‌ایم از پتانسیل‌های معدنی خودمان استفاده کنیم، گفت: تاکنون اطلاعاتی که کسب کرده‌ایم مشتمل بر این است که مواد معدنی بسیار زیادی در کشورمان وجود دارد که بخشی از آنها شناسایی شده و در بخشی هم اکتشاف و بهره‌وری چندانی انجام نشده است، اما چیزی که در این رابطه وجود دارد و در بخش کشاورزی و محیط‌زیستی باید مورد تحقیقات گسترده‌تری قرار گیرد، این است که برخی از این عناصر که مورد اکتشاف قرار می‌گیرند متاسفانه بیماری‌زا هستند؛ یعنی خیلی از بیماری‌های پوستی و انواع سرطان‌ها بر اساس آلودگی‌های کانی‌زایی به وجود می‌آید. البته بسیاری از اطلاعات را سازمان انرژی اتمی تولید کرده که متاسفانه ما اطلاعات چندانی از آنها نداریم. آنها برای خودشان اطلاعات کسب کرده‌اند. ما برای خودمان که نمی‌توانیم از اطلاعات یکدیگر در راستای بهره‌وری بهتر و سودمندتر بهره ببریم و از آنها استفاده کنیم تا اتلاف وقت و هزینه به وجود نیاید.
سهم معدن و نفت جداست
عضو شورای مرکزی نظام مهندسی ایران در پاسخ به این سوال که آیا معادن و صنایع معدنی می‌توانند جایگزین نفت در کشورمان باشند، خاطرنشان کرد: ما باید بدانیم که این جایگزین شدن قرار است چگونه باشد، یعنی ما در این رابطه انتظار موهومی نداشته باشیم. حتی استرالیا هم که پهناورتر و معدن‌خیزتر از ایران است اگر درآمد معدنی‌شان را بررسی کنیم و ببینیم چقدر درآمد دارند، می‌بینیم تنها یکی از شرکت‌های معدنی بزرگشان ۵۰ تا ۶۰ میلیارد دلار درآمد معدنی دارد. ما اگر می‌خواهیم معدن را جایگزین کنیم، اولا هدفمان چیست؟ مصارف و درآمدهایمان چقدر است؟ اگر ۳۰۰ میلیارد دلار در سال درآمد معدنی داشته باشیم خب این برای کشورمان کافی نیست و نمی‌تواند جایگزین نفت باشد، اما اگر بخواهیم در شرایط موجود با همین منوال کشورمان را بگردانیم بحث معدن تا همین حالا هم درآمدزایی زیادی داشته و توانسته کشور را اداره کند.
حقیقی تصریح کرد: اگر معدن و صنایع معدنی به تنهایی و به درستی مورد بهره‌برداری قرار بگیرند، بالای ۱۵ میلیارد دلار سهم صادرات معدنی کشور است. البته می‌توان این بخش‌ها را بیش از این هم ارتقا داد و شاهد پیشرفت‌های بیشتر و چشمگیرتری بود، زیرا در بخش معدن درجه آزادی بخش سرمایه‌گذاری‌مان به بخش‌های خصوصی متمایل‌تر است. در قانون معادن هیچ ممنوعیتی برای هیچ عنصری برای کار معدنی یا سرمایه‌گذاری در حوزه معدن در بخش خصوصی نداریم، اما بخش نفت کاملا یک فعالیت دولتی است و تمام گرفتاری و چالش‌هایش باید در بخش دولتی حل و فصل شود. بخش معدنی این قابلیت را دارد که از تمام پتانسیل‌های بخش‌های خصوصی هم بهره‌مند شود و هیچ محدودیتی در این بخش وجود ندارد.
عضو شورای مرکزی نظام مهندسی ایران تاکید کرد: معدن می‌تواند جذابیت‌های بسیار خوبی داشته باشد و بتوانیم این حوزه را جایگزین حوزه نفت کنیم، البته جایگزینی مفهومی ندارد، یعنی معادن عملا می‌توانند به عنوان یک پتانسیل تکمیلی محسوب شوند. به این صورت که نفت جای خودش را داشته باشد و معادن هم در جای خودشان قرار بگیرند. اینکه معادن کشورمان می‌توانند مشکل اقتصادی کشورمان را حل کنند یا نه؟ پاسخ این است که بله، معادن ایران می‌توانند مشکلات اقتصادی کشور را حل کنند به شرطی که دولتمردان ایران توجه ویژه‌ای به آن داشته باشند و موانع و مشکلات مالی و قانونی از پیش پای معادن برداشته شود.
منبع: جهان صنعت