بندر کوریک در سواحل شرقی دریای خزر، 50 کیلومتری جنوب آکتائو و 17 کیلومتری روستای کوریک در استان مانگیستائو قزاقستان واقع شده است. بندر کوریک دسترسی مستقیم به ریل های سراسری راه آهن را دارد. این بندر دارای موقعیتی مناسب است و در طرح جدید جاده ابریشم (یک کمربند یک راه چین) به عنوان کریدور شرق به غرب که شرق آسیا را به اروپا وصل میکند، و نیز کریدور شمال - جنوب که محور اتصال روسیه به هند میباشد جایگاه ویژه ای داراست .
در واقع بندر کوریک دو هدف عمده دارد: افزایش تجارت قزاقستان به کشورهای حوزه خزر و بالابردن ظرفیت های ترانزیتی دریای خزر.
مجتمع ترابری این بندر از دسامبر سال 2016 سرویس دهی خود را آغاز و در مارس 2017 بطور رسمی افتتاح گردیده است. انتظار میرود حجم محموله انتقالی در این بندر تاسال 2030 به 10 میلیون تن در سال برسد. در حال حاضر ظرفیت حمل و نقل کانتینری این بندر 3 میلیون تن و ظرفیت حمل و نقل مایعات در این بندر 2.9 میلیون تن در سال است(2.600هزارتن برای نفت و مشتقات آن و 300 هزارتن برای ال پی جی به صورت سالانه) که قرار است از سال 2022 افتتاح گردد. این ظرفیت بندر کوریک به کشور قزاقستان در خصوص سرویس دهی به صنایع نفت و گاز کمک شایانی خواهد کرد.
بخشهای مختلف پروژه بندر کوریک:
بندر کوریک شامل قسمت های مختلفی میباشد، از جمله:
پایانه محموله های فله ای و میعانات: این پایانه مخصوص محصولات نفتی و مشتقات آن، گاز مایع یا ال پی جی در یک محدوده 26 هکتاری ایجاد شده است. این قسمت از بندر هنوز راه اندازی نشده است و انتظار میرود با دو اسکله تجهیز شود. عمق آب در اسکله این بخش از بندر کوریک 7 متر است. ظرفیت سالانه این بخش معادل 2.600.000 تن برای محصولات نفتی و 300.000 تن برای میعانات گازی در سال میباشد.
پایانه بارگیری مجدد؛ این بخش جهت بارگیری کالاهای معمولی، فله ای، و کانتینری مورد استفاده قرار میگیرد.
پایانه کشتیهای رورو؛ شامل دوبخش بارگیری و تخلیه کشتیهای رورو کانتینربر و واگن بر است. این قسمتها هر کدام ظرفیت تخلیه و بارگیری همزمان دو کشتی رورو و به صورت روزانه و توانایی انجام امور مربوط به 5 کشتی رورو را دارا میباشند. ظرفیت سالانه قسمت واگن بر 4.000.000 تن و قسمت کامیونبر 2.000.000 تن در سال است.
بخش تعمیرات و تولید: این بخش شامل محلی برای تعمیرات کشتی و و نیز تولید برخی از ابزارهای و اسکلت های فلزی مورد نیاز برای صنایع گاز و نفت قزاقستان است که در دریای کاسپین کاربرد دارد.
بخش های خدماتی: یکی از مهمترین بخشهای خدماتی این بندر شرکت سارژا (Sarzha Company) میباشد. این شرکت مجری خدمات پروژه بندر کوریک است و انواع خدمات مختلف در این بندر رابه فعالین ارائه مینماید، از جمله: انبار کردن انواع محمولهها در انبارهای مختص به هر نوع کالا، انجام تمام تشریفات گمرکی برای ورود و خروج کالا، بیمه و ... .
مزیتهای بندر کوریک:
در دو فاز مجزا طراحی شده است و از سال 2017 فاز اول آن افتتاح شده است و با ظرفیت بالا در حال فعالیت است.
مسافت کمتر نسبت به سایر بنادر به مراکز تجاری کلیدی در کشورهای مختلف. برای مثال زمان حمل و نقل تا جمهوری آذربایجان از این بندر نسبت به سایر بنادر قزاقستان 10 تا 15 درصد کاهش یافته است.
عمق بالای آب در اسکله های بندر کوریک از جمله مهمترین مزایای بندر کوریک عمق بالای آب در اسکله های بارگیری است که اصطلاحا به آن درافت کشتی گفته میشود. هرچه درافت کشتی در اسکله بنادر بیشتر باشد پهلوگیری کشتی در اسکله در شرایط مختلف جوی آسانتر خواهد بود و علاوه بر این بارگیری کشتی و میزان آن با توجه ظرفیت کشتی همگی به عمق آب در اسکله بستگی دارد. برای مثال در بندر آکتائو عمق آب اسکله 4.5 متر میباشد این در حالی است که در بندر کوریک عمق آب در اسکله به حدود 8 متر و در دهانه بندر 6.5 متر است. این موضوع یکی از نکات مهم در برتری بندر کوریک به سایر بنادر شمالی دریای خزر برشمرده میشود؛ چرا که در خصوص سایر بنادر مشکل پایین بودن عمق آب مشکلات عدیدهای را برای پهلوگیری و بارگیری کشتیها فراهم نموده است. برای مثال در بندر آستاراخان روسیه بدلیل پایین بود درافت اسکله بارگیری در اکثر کشتیهای تا 50 یا 60 درصد ظرفیت کشتی انجام میشود و این موضوع باعث بالار رفتن هزینه نهایی حمل و نقل و تحمیل هزینههای بیشتر به فعالین اقتصادی است.
امکان بارگیری و فعالیت در بندر در تمام فصول سال بطوریکه عمق مناسب آب در اسکله، یخ نزدن آب دریا در سراسر سال، بادگیر نبودن سواحل بندر باعث شده است بندر کوریک در سراسر سال مهیای خدمات رسانی در بخش حمل و نقل باشد. موارد و مشکلات یاد شده معمولا دریانوردی را در سواحل شرقی خزر از ماه سپتامبر تا ژانویه دشوار و دچار مشکل میکند.
ظرفیت بالای توسعه فعالیتهای کشتیرانی و انبار کردن کالابطوریکه بندر کوریک برای توسعه فعالیت های خود در زمینه خدمات کشتیرانی و انبارش کالا هیچ محدودیتی ندارد. برای مثال هکتارها زمین ساحلی در دست این بندر است که میتواند برای توسعه فعالیت های خود از آن استفاده کند. علاوه بر این تمامی امکانات و زیرساخت برای این بندر جهت گسترش فعالیت های خود در دسترس است.
ایران و فرصت های بندر کوریک:
متعاقب توضیحات پیرامون این بندر و برشمردن مزایای آن، آنچه برای ما مشخص است اهمیت این بندر و ظرفیت بالای آن در دریای خزر و البته غیبت کشورمان برای بهره برداری از فرصتهای آن است. این بندر در حال حاضر بزرگترین اسکله برای پهلوگیری کشتیهای رورو در خزر را داراست و کشور ما در این دریا حتی یک کشتی رورو ندارد.
کریدور شرق به غرب تمام کالاهای رسیده از سمت شرق آسیا را به غرب قزاقستان میرساند این کالاها عمدتا از طریق دریا و بنادر آکتائو و کوریک به کرانه های غربی دریای خزر حمل میشوند. عمده این حمل و نقل توسط کشتیهای رورو صورت میگیرد. کشتیهای رورو به مثابه یک پل، شرق و غرب دریای خزر را به هم متصل مینمایند. جمهوری آذربایجان در حال حاضر در بندر کوریک 15 کشتی رورو فعال را در اختیار دارد. 13 کشتی رورو ویژه حمل واگن و 2 کشتی ویژه حمل کامیون و خودور که مرتبا در حال پیمودن عرض دریای خزرند.
مشکلات ایران برای حمل و نقل جادهای با آسیای میانه که بدلیل وضعیت ترانزیتی ناگوار کشور ترکمنستان ایجاد شده است و اخاذیهای این کشور از کامیون داران و تجار ایران، اهمیت این موضوع را بیش از پیش روشن میکند. کشور ترکمنستان بابت هرتن بار در هر کیلومتر معادل 1.5 دلار از رانندگان ایرانی دریافت میکند. براساس اطلاعات بدست آمده از رانندگان ایرانی در این مسیر ترانزیتی دولت ترکمنستان از هر راننده ایران برای حمل بار به قزاقستان و برگشت از این مسیر معادل 4200 تا 4500 دلار دریافت میکند. هزینه بالای ترانزیت برای رانندگان ایرانی باعث شده است که رانندگان ترکمن که از این پرداختها معافند؛ در نقطه صفر مرزی با اختلاف قیمت 1000 دلار نسبت به رانندگان ایرانی محموله‌های ایران به مقصد آسیای میانه را بارگیری کنند. این اوضاع باعث نارضایتی و تحمیل هزینه های گزاف به رانندگان و همینطور فعالین اقتصادی ایرانی در وهله نخست و تحمیل زیان به اقتصاد ملی میگردد. در این خصوص میتوان با استفاده از چند کشتی رورو در مسیر بندر امیرآباد ساری به بندر کوریک، ترکمنستان را در ترانزیت به آسیای میانه حذف و از تحمیل هزینه های گزاف به صادرات ایران جلوگیری بعمل آورد.
پروژه بندر کوریک به توسعه ظرفیتهای جریان حمل و نقل و لجستیک از طریق خزر کمک خواهد کرد. این بندر در مسیر جاده ابریشم واقع و شرق آسیا را به اروپا متصل مینماید. این بندر به لحاظ لجستیکی نسبت به سایر بنادر قزاقستان یک برتری دارد که بخاطر موقعیت آن است، چرا که کمترین فاصله زمانی را با کرانه‌های غربی این دریا دارا بوده و همین امر فاصله زمانی حمل محمولهها را از این بندر کاهش میدهد.
بنظر میرسد درحال حاضر کماکان بندر کوریک بیشتر از همه تمرکز خود را بر روی حمل و نقل غلات، محصولات نفتی، کود، مواد شیمیایی و سایر محموله های فله ای قرار داده است.
فلسفه ایجاد بندر کوریک با کریدور شرق به غرب گره خورده است. طرح یک کمربند یک راه از شرق آسیا به کرانه خزر میرسد و با ظرفیت بالای بندر کوریک و اتصال آن به ریل سراسری راه آهن تمامی محمولهها از مسیر دریا توسط کشتیهای رورو به جمهوری آذربایجان، گرجستان، ترکیه، اکراین و اروپا میرسد. این فرصت موقعیتی ویژه و مهم به کشور قزاقستان خواهد داد که دارای نقشی مهم و استراتژیک در منطقه باشد.
در خصوص استفاده ایران از ظرفیتهای ترانزیت دریای خزر باتوجه به زیرساختهای موجود از جمله بنادر مناسب در قزاقستان؛ لازم و ضروری بنظر میرسد، برای رفع سختگیریهای شدید کشور ترکمنستان و عدم وجود راههای مواصلاتی مناسب در این کشور برای اتصال ایران به آسیای میانه، ترانزیت کالا از طریق کشتیهای رورو از مسیر دریا به آکتائو صورت پذیرد و سپس از این بندر به کل آسیای میانه ترانزیت گردد. میتوان به این مسیر ترانزیت در راستای کریدور شمال – جنوب جان تازهای بخشید و از این فرصت بهره برداری نمود؛ بدین صورت که کالاهای وارداتی از جنوب آسیا جهت ترانزیت از بنادر جنوب ایران به بنادر شمال ایران و سپس از طریق کشتیهای رورو به آکتائو قزاقستان منتقل و از این بندر در سراسر آسیای میانه توزیع گردند.