نادر نینوایی در جهان صنعت نوشت: بحث دونرخی شدن هتل‌ها یکی از مسائل مناقشه‌آمیزی است که اختلاف‌نظرهایی عمیق را در میان فعالان بخش‌های مختلف صنعت گردشگری کشور برانگیخته است. از سویی جامعه هتلداران با این استدلال که نرخ هتل‌های ایران با نرخ هتل‌های مشابه در جهان و منطقه تطابق ندارد، خواستار دریافت نرخ ارزی از گردشگران خارجی و نرخ ریالی از گردشگران داخلی هستند.
در سوی مقابل اما جامعه تورگردانان و انجمن خدمات مسافرتی با تاکید بر این نکته که مزیت رقابتی گردشگری ایران ارزان بودن آن است، به این نکته اشاره دارند که دریافت نرخ ارزی از مسافر خارجی هم مزیت رقابتی را از گردشگری می‌گیرد و هم باعث می‌شود که گردشگر خارجی دریافت هزینه اضافی را ناعادلانه یا حتی شاید توهین‌آمیز تلقی کند.
ادامه‌دار شدن مطالبه و تاکید هتلداران بر دونرخی شدن و در سوی مقابل جبهه‌گیری تورگردانان و آژانس‌ها در برابر این موضوع اما عرصه فعالیت صنفی در گردشگری کشور را به سمت نوعی از هم‌گسیختگی سوق داده است. آنچه بدیهی است، دود آتش این مناقشه به چشم تمام فعالان صنعت گردشگری کشور خواهد رفت و در نهایت کل صنعت از این وضعیت زیان خواهد دید.
مطالبه هتلداران برای دونرخی شدن
یکی از مطالبات هتلداران دونرخی شدن هتل‌ها و دریافت نرخ ارزی از گردشگران خارجی است. در این رابطه پیشتر جمشید حمزه‌زاده، رییس جامعه هتلداران تشریح کرد: در دهه‌های گذشته ارزش پول کشور نسبت به امروز بیشتر بود و برای هتلداران هم تفاوتی نداشت که دریافت هزینه از گردشگر خارجی ریالی یا ارزی باشد. درحال حاضر اما به سبب کاهش شدید ارزش پول ملی کشور یک تفاوت اساسی و فاصله عمیق شکل گرفته است. امروز یک هتل چهار یا پنج ستاره از مهمانان خارجی چیزی بین ۴۰ تا ۸۰دلار دریافت می‌کند و همین امر باعث شده که وقتی مهمانان خارجی می‌آیند به نوعی به مبالغ هتل‌های ما می‌خندند. این شرایط باعث شده که هتل‌های کشور آسیب ببینند. در این زمینه جلسات مختلفی داشته‌ایم و پیگیر آن هستیم که دونرخی شدن هتل‌ها محقق شود. در واقع یک نرخ ریالی برای هموطنان عزیز داشته و یک نرخ ارزی هم برای دریافت هزینه از گردشگران خارجی داشته باشیم.
حمزه‌زاده با اشاره به مزایای دونرخی شدن هتل‌ها برای صنعت هتلداری کشور خاطرنشان کرد: این موضوع مزایای زیادی دارد؛ در درجه اول کمک می‌کند که نرخ ریالی مسیر و روند افزایش خود را کندتر طی کند و افزایش نرخ برای هموطنان ما مسیر معقولی داشته باشد و با افزایش ناگهانی مواجه نشود. مزیت دوم این است که هتل‌ها بخشی از ضرر و زیان خود را از این مسیر جبران می‌کنند و مزیت سوم دونرخی شدن که از همه مهم‌تر است، ایجاد انگیزه برای سرمایه‌گذاران برای ساخت هتل‌های منطبق با استانداردهای جهانی است. پیش از این شرکت‌های بزرگ خارجی هم برای سرمایه‌گذاری در عرصه ساخت هتل به ایران آمده‌اند و با جامعه هتلداران هم جلساتی داشته‌اند اما در نهایت به این نتیجه رسیدند که تا وقتی نرخ هتل‌های ایران به شکل کنونی است، برای آنها به عنوان شرکت‌های بزرگ سرمایه‌گذاری، ورود به این عرصه توجیه‌پذیر و به‌صرفه نیست. ضمن آنکه در برنامه هفتم توسعه این هدف‌گذاری انجام شده که تا پایان برنامه هفتم ۵۰۰ هتل در کشور ساخته شود که به طور میانگین می‌شود هر سال ۱۰۰ هتل. تحقق این هدف به نظرم به نوع نگاه دولت در زمینه حمایت از صنعت هتلداری و سرمایه‌گذاری برمی‌گردد. امیدوارم با نگاه حمایتی از جمله در بحث تحقق دریافت نرخ ارزی، روند ورود سرمایه‌گذاران به عرصه ساخت هتل در ایران شتاب بگیرد.
مخالفت جدی تورگردانان با دونرخی شدن
جدای از نکات مثبت اما انتقادها به بحث دونرخی شدن خدمات هتل‌ها ابعاد عمیق و گسترده‌ای دارد و موضع جامعه تورگردانان گواه عمیق بودن اختلاف‌نظرها در این بحث است.
مصطفی شفیعی‌شکیب، رییس جامعه تورگردانان ایران در تشریح موضع جامعه تورگردانان در رابطه با دونرخی شدن خدمات هتل‌ها به «جهان‌صنعت» گفت: وقتی به یک کشور خارجی نظیر ترکیه، امارات‌متحده عربی، عربستان، مالزی یا هنگ‌کنگ سفر کنید، آیا غیر از ارز رایج کشورشان از شما طلب می‌کنند؟ شما ممکن است رینگیت مالزی نداشته باشید، همان جا در تابلوی هتل نرخ تبدیل دلار به رینگیت نوشته شده است. در همان هتل یا صرافی نزدیک به آن دلار شما را می‌خرند و به شما رینگیت می‌دهند و شما پول هتل‌تان را با رینگیت پرداخت می‌کنید. از سوی دیگر چنانچه بخواهیم این دیدگاه را بپذیریم که هتلداران کشور از گردشگر برمبنای نرخ ارزی دریافت داشته باشند، آن زمان کسانی که ثبت نام گردشگر خارجی را انجام می‌دهند هم مدعی می‌شوند که حقوق‌شان باید برمبنای نرخ دلاری باشد. همینطور به تبعیت آن راهنمای گردشگری، راننده اتوبوس جابه‌جایی گردشگر خارجی، فروشنده صنایع‌دستی و حتی فروشندگان دیگر هم در مواجهه با گردشگر خارجی خواستار دریافت نرخ ارزی خدمات می‌شوند. متاسفانه این بدعت‌ها را برخی هتلداران به دلیل نبودن نظارت صحیح و درست می‌گذارند. نظارت کامل و کافی هم انجام نمی‌شود و در نتیجه برخی هتلداران به خودشان اجازه می‌دهند که از برگزار‌کننده تورها قیمت اتاق‌هایشان را به دلار یا یورو درخواست کنند و اگر هم پرداخت نکنند، برای‌شان رزرو انجام نمی‌دهند. در جامعه تورگردانان اعلام کرده‌ایم چنانچه چنین مواردی مشاهده شد، گزارش بدهند تا پیگیری کنیم.
وی افزود: «ارز رایج کشور ما ریال است مگر اینکه بگوییم که کشور تبدیل به ایالت پنجاه‌ویکم آمریکا شده و از این به بعد ارز رایج کشور دلار است. البته در این خصوص هم باید بانک مرکزی و دولت تعیین کند، نه هتلداران و کسانی که در موضوع ذی‌نفع هستند. متاسفانه هر چند وقت یک بار برخی هتلداران، مسوولان را به یک هتل دعوت می‌کنند تا مسائل‌شان را مطرح و مجدد درخواست کنند که نرخ‌ها باید به دلار باشد.»
زیان صنعت از ادامه مناقشه
بحث دونرخی شدن هتل‌ها موافقان و مخالفانی جدی دارد که هر یک به‌جد معتقد بر نظر و دیدگاه خود هستند و بر آن اصرار دارند. هتلداران به عنوان مطرح‌کننده این درخواست در ردیف موافقان دونرخی شدن قرار می‌گیرند و آژانس‌های مسافرتی و تورگردانان مخالف آن هستند.
دکتر سیدفرخ میرشاهزاده، کارشناس و فعال گردشگری در خصوص آثار مثبت و منفی دونرخی شدن هتل‌ها به «جهان‌صنعت» گفت: موضوع دونرخی شدن خدمات بحثی بسیار چالشی است و مسلما سرمایه‌گذار و ارائه‌کننده خدمات راغب است که ارزش نقدینگی دریافتی خود را افزون‌تر کند. در این راستا با توجه به تفاوت نرخ ارز و رشد تصاعدی آن رغبت سرمایه‌گذاران و گردانندگان تاسیسات گردشگری بر این است که به سمت دریافت نرخ ارزی سوق پیدا کنند. از طرف دیگر تورگردانان و هدایت‌کنندگان سفر که به نوعی طرف قرار داد این تاسیسات گردشگری به حساب می‌آیند، به دلیل گردش مالی مثبتی که تلاش دارند برای خودشان رقم بزنند، راغب به این جریان نیستند، در این میان صنعت گردشگری می‌ماند که از هر دو سمت ضربه می‌خورد.
وی افزود: متخصصان حوزه اذعان دارند که گردشگر اولین ملاکی که برای انتخاب مقصد سفر دارد بحث هزینه است. توجه داشته باشید که چنانچه مقصدی ارزان باشد، مسلما کشش‌پذیری بیشتری خواهد داشت. در شرایط کنونی تفاوت نرخ ارز باعث می‌شود که کشور ما یک کشور ارزان برای سفر باشد و متعاقب آن انتظار می‌رود که ورود گردشگر به کشور زیاد شود. در واقع اگر بخواهیم ریشه‌ای بررسی کنیم، مشکل گردشگری کشور تفاوت نرخ دریافتی یا دونرخی کردن خدمات نیست. مشکل گردشگری ایران سیاستگذاری دریافت وجوه از گردشگران و منطق محور کردن سیاست نرخ‌گذاری خدمات است. اگر این سیاست‌ها درست شود احتیاج به دونرخی کردن خدمات نداریم. کما اینکه دونرخی کردن ناگهانی و شتابزده اختلاف طبقاتی یا تبعیض نژادی را هم ایجاد می‌کند و این تبعیض نژادی تبدیل به یک عامل دافعه برای گردشگری می‌شود و می‌تواند موجب ریزش گردشگران ورودی شود.
آسیب‌های مضاعف دونرخی شدن
برای اتخاذ سیاستی نظیر دونرخی شدن که بی‌شک کل صنعت گردشگری را متاثر خواهد کرد باید ابعاد مختلف ماجرا را مورد بررسی و کند و کاو قرار داد.
میرشاهزاده، کارشناس گردشگری در توضیح اینکه در شرایط کنونی اتخاذ چه سیاستی در ارتباط با دونرخی شدن خدمات هتل‌ها منطقی‌تر است، گفت: در صنعت گردشگری کشور با سه قشر مختلف مواجه هستیم، قشر اول ارائه‌کنندگان خدمات هستند که دونرخی شدن به نفع‌شان است. قشر دوم برقرار‌کنندگان ارتباط در حوزه خدمات که تورگردانان هستند دونرخی شدن خدمات به نفع شان نیست. در نهایت قشر سوم هم گردشگر(ورودی) است که عملا با دونرخی شدن خدمات متضرر خواهد شد. بنابراین اگر بخواهیم کفه ترازو را به سمت تعادل هدایت کنیم، کفه ترازو در سمت آنهایی که ضرر می‌کنند سنگین‌تر از کسانی هستند که منفعت می‌برند بنابراین حفظ این تعادل این ضرورت را ایجاب می‌کند که سیاست‌های جایگزینی را در خصوص دونرخی کردن که قطعا می‌تواند ضرباتی را به گردشگری داخلی کشور نیز بزند انتخاب کنیم.
وی در توضیح اینکه چرا تصور می‌کند گردشگر داخلی نیز از دونرخی شدن متضرر می‌شود، توضیح داد: «اگر خدمات گردشگری دونرخی شود، مسلما ارائه‌کننده خدمات رغبتی به ارائه خدمات به گردشگر داخلی نخواهد داشت و به سمتی می‌رود که تمام خدماتش را معطوف به گردشگران خارجی کند. این موارد عملا چالش‌هایی هستند که در سیاستگذاری دونرخی کردن خدمات می‌تواند رقم بخورد و باید آنها را در نظر گرفت.»
انوشیروان محسنی بندپی، معاون گردشگری کشور درباره نرخ‌گذاری خدمات گردشگری برای گردشگران داخلی و خارجی با توجه به مطالبات اخیر هتلداران تاکید کرده که نرخ تاسیسات گردشگری برای همه گردشگران، داخلی و خارجی، یکسان و براساس نرخ ریالی خواهد بود و هرگونه تبدیل ارز نیز تابع دستورالعمل‌های بانک مرکزی است. این مقام مسوول همچنین تاکید داشته که دونرخی کردن خدمات، خلاف سیاست‌های ارزی کشور است و موجب نارضایتی نهادهای ذی‌ربط می‌شود.
باید دید که آیا اظهارات اخیر معاون گردشگری در رد دونرخی شدن هتل‌ها فصل‌الخطاب خواهد بود یا باردیگر این تقاضای مناقشه‌برانگیز مطرح و پیگیری خواهد شد.