نادر نینوایی: در پی حملات اخیر رژیم متجاوز اسرائیل به کشور، نگرانی‌ها در مورد آسیب به بناهای تاریخی و موزه‌های کشور افزایش شدت گرفته است. انفجارها در چند کیلومتری طاق‌بستان، حملات به اطراف اصفهان و مورد اصابت قرار گرفتن مناطقی در استان فارس، باعث شده که بیم و نگرانی درخصوص آسیب به آثار تمدنی ایران افزایش یابد و بسیاری دلواپس این باشند که آثار باستانی ایران با تهدید و مخاطره مواجه شوند.
در این شرایط و به دنبال نگرانی‌های موجود درخصوص آثار تاریخی کشور، وزیر میراث فرهنگی با یونسکو نامه‌نگاری داشته و موزه داران و باستان‌شناسان ایرانی هم با صدور بیانیه‌های جداگانه خواستار تعهد رژیم اسرائیل به کنواسیون‌های بین‌المللی و حمله نکردن به میراث فرهنگی ایرانیان شده‌اند.
نگاهی به عملکرد رژیم اسرائیل در جنگ غزه نشان داده که این رژیم ابایی از هدف قرار دادن آثار تاریخی نداشته و به کلیساهای قدیمی غزه هم رحم نکرده است. باتوجه به این سبقه سیاه اسرائیل، اعمال فشار به این کشور از طریق سازمان ملل، یونسکو، ایکوم، ایکوموس و سایر نهادهای بین‌المللی باید با هدف جلوگیری از آسیب دیدن بناهای تاریخی و موزه‌های ایران طرف توجه قرار گیرد و طبیعتا این فشارهای جهانی در شرایط حساس کنونی می‌تواند بسیار مهم و تعیین‌کننده باشد.
لزوم انجام مکاتبات با نهادهای بین‌المللی
در شرایطی که آتش جنگ افروخته شده و رژیم متجاوز اسرائیل حملاتی را به محدوده‌های اطراف برخی آثار تاریخی داشته است، انجام مکاتبات با نهادهای بین‌المللی برای مسوول کردن و تحت فشار قرار دادن این رژیم ضروری است.
حجتاله مرادخانی، پزوهشگر و مدرس دانشگاه در پاسخ به این پرسش که باید چه اقداماتی از طریق مکاتبه با نهادهای بین‌المللی انجام شود تا رژیم اسرائیل از آسیب رساندن به بناهای تاریخی و موزه‌ها اجتناب کند به «جهان‌صنعت» گفت: جهت حفاظت از میراث فرهنگی در زمان جنگ، یونسکو به طور مشخص کنوانسیون لاهه را در سال ۱۹۵۴ مصوب کرد و از سال ۱۹۵۶ این مصوبه برای کشورهای عضو لازم‌الاجرا شده است. این کنوانسیون برای حمایت از اموال فرهنگی در صورت ایجاد جنگ و مخاصمه مسلحانه ایجاد شده است. در واقع یونسکو با تصویب این کنوانسیون زمینه‌ای را مهیا کرده که به لحاظ حقوقی در هنگام بروز جنگ بین قوای متخاصم بستر حقوقی با قواعد مشخص برای ممانعت از آسیب رساندن به آثار و اموال منقول و غیر‌منقول تاریخی را به وجود آورد.
این کارشناس ادامه داد: ایران از اوایل دهه۱۳۸۰ به پروتکل الحاقی کنوانسیون پیوسته و عضو آن است. اهداف اصلی که کنوانسیون لاهه پیگیری می‌کند شامل ایجاد تعهدات بین‌المللی برای کشورهای درگیر در جنگ است تا از اموال فرهنگی به شکل موثر حفاظت شود. در همین راستا علامت‌گذاری‌های ویژه با نوار آبی رنگ در اطراف آثار تاریخی انجام می‌شود و در دنیای امروز می‌توان این موارد را از طریق ایجاد خطوط خاصی بر روی نقشه‌های بین‌المللی نیز علامت‌گذاری کرد تا در درگیری‌ها، دولت‌های متخاصم به رعایت خطوط این حدود ملزم باشند.
این پژوهشگر تاکید کرد: کنوانسیون لاهه مجازات‌هایی را نیز برای تخطی از قوانین مربوطه در نظر گرفته و به طور صریح در متن این کنوانسیون نقض تعهدات کنوانسیون به عنوان نقض حقوق بین‌المللی تلقی شده است. ایران در کنوانسیون ۱۹۷۲ (لاهه)پرونده‌های متعددی را به ثبت رسانده است و کنوانسیون لاهه از معتبرترین و مهمترین معاهدات بین‌المللی است و دارای وجاهت بالایی در حوزه حقوق بین‌الملل و در سازمان ملل متحد است و باید بتوانیم از این ظرفیت حقوقی جهت حفاظت از میراث فرهنگی کشور به خوبی استفاده کنیم. به نظرم باید از همان روزهای نخست آغاز تهاجم به کشورمان مکاتبات رسمی با دبیر کل یونسکو و دبیرکل سازمان ملل متحدد درخصوص اموال فرهنگی انجام می‌دادیم. دنیا توجه ویژه‌ای به تاریخ و باستان‌شناسی دارد و مطمئن باشید که یک سایت باستان‌شناسی در مقایسه با یک کارخانه عظیم صنعتی نفوذ بیشتری در افکار عمومی جهان دارد و کوچکترین خدشه‌ای به میراث فرهنگی می‌تواند بر افکار عمومی جهان اثرگذار باشد.
این مدرس دانشگاه خاطرنشان کرد: به هر حال باید از تمام ظرفیت‌های بین‌المللی جهت حفاظت از میراث فرهنگی بهره برد. کشور ایران عضو سازمان جهان گردشگری است و حتی می‌توان از این سازمان هم به عنوان یکی از زیر مجموعه‌های سازمان ملل متحد تقاضای مساعدت کرد تا شاید با سازمان ملل متحد و شورای امنیت مکاتباتی انجام گیرد و لزوم حفظ و آسیب ندیدن زیر ساخت‌های گردشگری ایران مورد تاکید قرار گیرد.
همچنین ایران در شورای جهانی صنایع‌دستی نیز عضو است و به نظرم در این شرایط معاونت صنایع‌دستی می‌تواند مکاتبه داشته و خطر تهدید جانی به هنرمندان صنایع‌دستی را گوشزد کند. باید از هر طریقی که می‌توان به نهادهای بین‌المللی برای حفظ میراث فرهنگی، زیرساخت‌های گردشگری و منابع انسانی در حوزه صنایع‌دستی فشار وارد کرد.
درخواست‌های دولت ایران از یونسکو
روز گذشته جمهوری اسلامی ایران با ارسال نامه‌ای رسمی به آدری آزولای، دبیرکل سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو)، از این نهاد بین‌المللی خواست تا برای حفاظت از میراث‌فرهنگی و طبیعی ایران در برابر تهدیدات ناشی از تجاوزات نظامی اخیر، اقدامات فوری و موثری انجام دهد.
این درخواست که توسط سید‌رضا صالحی‌امیری، وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ایران امضا شده، با استناد به کنوانسیون ۱۹۵۴ لاهه (حمایت از اموال فرهنگی در زمان جنگ) و کنوانسیون ۱۹۷۲ حمایت از میراث جهانی، بر مسوولیت یونسکو و جامعه بین‌المللی در حفظ این گنجینه‌های بی‌بدیل تاکید دارد.
در بخشی از این نامه آمده است: «براساس آمارهای رسمی، ایران میزبان بیش از ۴۰هزار اثر ثبت‌شده ملی و ۲۸پرونده ثبت جهانی شامل بیش از ۱۰۰ مکان تاریخی، طبیعی و فرهنگی است که از جمله آنها می‌توان به کاروانسراهای تاریخی ایران (۵۴کاروانسرای ثبت جهانی)، راه‌آهن سراسری، جنگل‌های هیرکانی، قنات‌های ایرانی و باغ‌های تاریخی اشاره کرد. همچنین بیش از ۵۰اثر دیگر در فهرست موقت یونسکو برای ثبت جهانی قرار دارند.
این آثار که به عنوان میراث مشترک بشریت شناخته می‌شوند، در صورت هرگونه تخریب یا آسیب، نه تنها حافظه تاریخی ایران، بلکه هویت تمدنی جهان را با چالش مواجه خواهند کرد.»
در نامه ارسالی ایران به یونسکو، با اشاره به تجاوزات نظامی اخیر رژیم صهیونیستی (اسرائیل)، هشدار داده شده است که بسیاری از این آثار در معرض تهدید مستقیم و غیرمستقیم قرار گرفته‌اند.
بر این اساس، ایران از یونسکو خواسته است تا با عمل به موارد زیر حمایت عملی خود را از میراث بشری به اجرا بگذارد. ایران همچنین از یونسکو خواسته که به این موارد عمل کند: «۱.بیانیه‌ای رسمی صادر کند و بر لزوم حفظ میراث‌فرهنگی و طبیعی ایران تاکید کند. ۲.هشدار رسمی به رژیم صهیونیستی در چارچوب کنوانسیون ۱۹۵۴ لاهه (ماده ۴) مبنی بر احترام به اموال فرهنگی ارائه دهد. ۳.در چارچوب قطعنامه ۲۳۴۷ شورای امنیت سازمان ملل (۲۰۱۷)، اقدامات عملی برای حفاظت از میراث‌فرهنگی در مناطق درگیری انجام دهد. ۴.کمیته بین‌الدولی اضطراری برای بررسی وضعیت میراث ایران تشکیل شود. ۵.جامعه بین‌المللی را نسبت به هرگونه اقدام خصمانه علیه این میراث آگاه سازد.»
درخواست موزه داران ایرانی از نهادهای بین‌المللی
در واکش به حملات رژیم متجاوز اسرائیل و مخاطراتی که موزه‌ها و اماکن تاریخی با آن مواجه‌اند، موزه‌داران ایرانی نیز اعلام موضع کرده و بیانیه‌ای منتشر کردند.
در بیانیه موزه داران ایرانی آمده است: «ما جمعی از موزه‌داران ایران، در روزهای این چنین تلخ، وظیفه تاریخی و اخلاقی خود می‌داند که بی‌پرده، فریاد اعتراض خود را در برابر نقض گسترده حقوق بشر، تجاوز به قوانین جنگ، و آسیب مستقیم به مردم و میراث فرهنگی سرزمین پرافتخار ایران اعلام کند. در بحبوحه حملاتی که شهروندان بی‌دفاع، کودکان، زنان، هنرمندان و شهروندان عادی را به کام مرگ کشانده، شاهد ویرانی‌هایی جبران‌ناپذیر در حوزه فرهنگی نیز هستیم؛ موزه‌هایی که سال‌ها با تلاش و عشق حفظ شده‌اند، اکنون در سایه ترس، یا به ورطه تعطیلی کشیده شده یا در معرض نابودی قرار دارند.»
موزه‌داران ایرانی خاطرنشان کردند: «آثار تاریخی که زبان گویای تمدن و همزیستی ملت‌ها هستند، هدف بی‌پروای حملاتی قرار گرفته‌اند که هیچ توجیه حقوقی یا اخلاقی برای آنها نمی‌توان یافت. براساس کنوانسیون‌های بین‌المللی- از جمله کنوانسیون ۱۹۵۴ لاهه درباره‌ی حفاظت از میراث فرهنگی در جریان درگیری‌های مسلحانه وپروتکل‌های الحاقی آن-هرگونه تعرض، تخریب، یا استفاده نظامی از اماکن فرهنگی، جنایت جنگی محسوب می‌شود. ما، با صراحت اعلام می‌کنیم که حملات اخیر رژیم اسرائیل نه‌تنها جان انسان‌های بی‌گناه را گرفته، بلکه به صورت مستقیم ناقض این قوانین و تعهدات جهانی بوده است. سکوت مجامع سیاسی و بین‌المللی در قبال آغاز و استمرار این جنگ، برای ما به عنوان کنشگران فرهنگی و حافظان تاریخ، غیرقابل پذیرش است. ما از نهادهای مستقل فرهنگی، علمی و اجتماعی جهان تقاضا داریم که با عبور از این سکوت سنگین، در مقابل این فجایع، موضعی قاطع و روشن اتخاذ کنند.»
در ادامه این بیانیه آمده است: «ما، موزه‌داران ایرانی، نگهبانان حافظه تاریخی مردمانی هستیم که هزاران سال در این سرزمین زیسته‌اند و آثاری را از خود به جا نهاده‌اند که از گفت‌وگوی میان تمدن‌ها، همزیستی میان ادیان و تلاش برای صلح حکایت دارد. امروز که این ارزش‌ها مورد هجوم قرار گرفته‌اند خاموشی وجدان جهانی جایی ندارد. بنابراین از سازمان‌های بین‌المللی، همچون شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم)، یونسکو، شورای جهانی بناها ومحوطه‌ها (ایکوموس) و مرکز بین‌المللی مطالعه، حفاظت و مرمت اموال فرهنگی (ایکروم) انتظار می‌رود که با قاطعیت، از جامعه پایبند به حفظ میراث فرهنگی جهان، بخواهند تا این نقض آشکار تعهدات بین‌المللی را محکوم و روند آن را متوقف سازد چرا که عدم واکنش به چنین شرایطی، به معنای پذیرش ضمنی آن است. موزه، جایگاه روایت، نمایش، حفظ و نگهداری از گذشته است تا مأمنی برای آینده باشد. اگر امروز از ارزش‌های فرهنگی دفاع نشود فردا برای آیندگان به این منظور چیزی باقی نخواهد ماند.»
موزه‌داران ایرانی تاکید کرده‌اند که همراهی نهادهای بین‌المللی مربوطه تنها حمایت از مردم ایران نیست، بلکه دفاع از اصول بنیادین فرهنگ، حافظه جمعی و اخلاق جهانی است.
موزه داران ایرانی همچنین به عنوان حافظان تاریخ، سکوت در برابر تحریف، تخریب و تحقیر را جایز نداستند و ابراز امیدواری کردند که حقیقت، صلح و عدالت بر جهل، خشونت و بی‌تفاوتی پیروز شود.
باستان‌شناسان خواستار حفاظت از میراث در شرایط اضطراری
اخیرا جمعی از باستان‌شناسان ایرانی به شکل رسمی از جوامع بین‌المللی خواستند که اوضاع را به‌طور دقیق زیر نظر گرفته و سازوکارهای اضطراری برای حفاظت از میراث فرهنگی ایران ارائه کنند.
جامعه باستان‌شناسی ایران بیانیه‌ای رسمی خطاب به ۱۶ نهاد بین‌المللی از جمله یونسکو، ایکوم، ایکوموس، و مراکز مرتبط با میراث جهانی صادر کرده و به مدیران و مسوولان مرتبط در این نهادها ارسال کرده است.
در این بیانیه «جامعه» خواستار محکوم کردن حملات نظامی و اقدام فوری برای محافظت از میراث فرهنگی ایران و رعایت قوانین بین‌المللی شده است.
در بخشی از این بیانیه آمده است: «جامعه باستان‌شناسی ایران نگرانی عمیق و محکومیت قاطع خود را نسبت به حملات نظامی اخیر دولت اسرائیل به خاک ایران ابراز می‌دارد. این اقدامات تهدیدی جدی نه تنها برای جان و امنیت غیرنظامیان- به‌ویژه خانواده‌ها، کودکان و اقشار آسیب‌پذیر- بلکه برای یکپارچگی و حفظ میراث فرهنگی غنی و بی‌بدیل ایران به‌شمار می‌آیند.»
جامعه باستان‌شناسی ایران به تمامی طرف‌های درگیر یادآور شده که طبق حقوق بشردوستانه بین‌المللی، از جمله کنوانسیون ۱۹۵۴ لاهه برای حمایت از اموال فرهنگی در صورت درگیری مسلحانه و دو پروتکل الحاقی آن، پروتکل اول الحاقی سال ۱۹۷۷ به کنوانسیون‌های ژنو ۱۹۴۹، و اساسنامه رم دیوان کیفری بین‌المللی مصوب ۱۹۹۸ که تخریب و هدف‌گیری عمدی اموال فرهنگی را در شرایطی به عنوان جنایت جنگی تعریف می‌کند، تعهدات الزام‌آور دارند.
باستان‌شناسان ایرانی معتقدند که اسرائیل، ایران، و ایالات‌متحده آمریکا به عنوان دولت‌های عضو کنوانسیون ۱۹۵۴ لاهه، به‌طور قانونی موظف به احترام و حفاظت از اموال فرهنگی هستند؛ از جمله با خودداری از هدف‌گیری مستقیم این اموال در جریان درگیری‌ها و استفاده از آنها به شیوه‌هایی که آنها را در معرض تخریب یا آسیب قرار دهد. آنطور که در بیانیه باستان‌شناسان ایرانی آمده، اصل تمایز، که یکی از ارکان حقوق بشردوستانه بین‌المللی است، همه طرف‌ها را ملزم می‌کند که در همه حال میان اهداف نظامی و اشیای غیرنظامی تفاوت قائل شوند.
جامعه باستان‌شناسی ایران در قالب این بیانیه از یونسکو و سایر نهادهای بین‌المللی حفاظت از میراث فرهنگی، از جمله سپر آبی بین‌المللی (Blue Shield International)، شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌ها (ICOMOS)، و شورای بین‌المللی موزه‌ها (ICOM)، اوضاع را به‌طور دقیق زیر نظر گرفته و سازوکارهای اضطراری برای حفاظت از میراث فرهنگی ایران را فعال کنند.
همچنین باستان‌شناسان ایرانی از نهادهای دانشگاهی و فرهنگی سراسر جهان خواسته اند در دفاع از میراث فرهنگی ایران و علیه هدف‌گیری اموال فرهنگی و جان غیرنظامیان موضع‌گیری کنند.
درخواست دیگر باستان‌شناسان ایرانی در این شرایط اضطراری کنونی این بوده که جامعه بین‌المللی، به‌ویژه دولت‌های عضو کنوانسیون لاهه و سایر نهادهای حقوقی مرتبط، به تعهدات خود طبق حقوق بین‌الملل پایبند باشند و اقدامات فوری و موثری برای جلوگیری از تشدید بیشتر درگیری و آسیب‌های جبران‌ناپذیر انجام دهند.
آنها تاکید کرده‌اند که میراث فرهنگی تنها متعلق به یک ملت نیست بلکه میراثی مشترک برای تمام بشریت است. به عقیده باستان‌شناسان ایرانی، نابودی میراث فرهنگی تجاوز به هویت، حافظه جمعی، و بنیان‌های صلح به‌شمار می‌آید و آنها خواهان اقدام فوری و هماهنگ بین‌المللی برای حفظ جان انسان‌ها، حمایت از میراث فرهنگی، و دفاع از ارزش‌های حقوق بین‌الملل و انسانیت مشترک هستند.