ترکش به بورس

به دنبال درگیری‌‌های اخیر، بورس به مدت ۹ روز کاری تعطیل بود تا از نوسانات شدید جلوگیری شود. با اعلام آتش‌‌بس موقت، روز گذشته درحالی بورس بدون حمایت مالی کافی و با دامنه نوسان عادی بازگشایی شد که شاهد فشار فروش سنگین بود. فقدان برنامه‌‌ریزی دقیق، عدم‌تزریق نقدینگی انتقادات زیادی را متوجه سازمان بورس کرد. بر این اساس سرمایه‌گذاران انتظار داشتند با اقداماتی به مانند کاهش دامنه نوسان، تزریق نقدینگی و اطلاع‌‌رسانی شفاف، بازار با سرخ پوشی از این دست مواجه نمی‌شد و وضعیت متعادل‌‌تری را به ثبت می‌رساند. 

تعطیلی و بازگشایی بورس در سایه جنگ

هاتف شاملو کارشناس بازار سرمایه در خصوص سرخ‌‌پوشی روز گذشته بازار اظهار کرد: در شرایطی که کشور در روزهای گذشته درگیر یکی از پرریسک‌‌ترین مقاطع تاریخی خود به دلیل درگیری مستقیم نظامی با اسرائیل و آمریکا بود، بورس ایران نیز تحت‌‌تاثیر این وضعیت اضطراری قرار گرفت. سازمان بورس و اوراق بهادار، در اقدامی که می‌توان آن را منطبق با شرایط اضطراری دانست، تصمیم به تعطیلی موقت بازار گرفت. این تصمیم، گرچه در ابتدا به‌‌عنوان گامی مثبت برای کاهش ریسک‌‌های ناشی از شرایط جنگی ارزیابی شد، اما بازگشایی زودهنگام و بدون برنامه‌‌ریزی مناسب بازار، موجی از انتقادات را به همراه داشته است.

وقوع جنگ، به‌‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین ریسک‌‌های بازار سرمایه، سازمان بورس را بر آن داشت تا با استناد به شرایط فوق، بازار را برای ۹ روز کاری تعطیل کند. این اقدام، که با هماهنگی دولت و نهادهای تصمیم‌گیر انجام شد، با هدف جلوگیری از واکنش‌‌های هیجانی و خروج گسترده سرمایه از بازار اتخاذ شد. هفته گذشته صندوق‌های درآمد ثابت به‌‌صورت محدود بازگشایی شدند تا سرمایه‌گذاران بتوانند منابع مالی خود را مشابه حساب‌‌های بانکی برداشت کنند. این تصمیم به‌‌ویژه در شرایطی که نیازهای مالی فوری در میان مردم افزایش یافته بود، گامی مثبت و منطقی تلقی شد.

در این میان بازگشایی بازار بدون تامین منابع مالی کافی برای حمایت از آن و کاهش دامنه نوسان، به فاجعه‌‌ای در روز گذشته منجر شد. فشار سنگین فروش، که ناشی از نیاز مالی برخی سرمایه‌گذاران بود، حجم عظیمی از سفارش‌‌های فروش را به دنبال داشت. این حجم سنگین، که پیش‌بینی آن از سوی تحلیلگران و فعالان بازار دور از انتظار نبود، نشان‌‌دهنده عدم‌آمادگی سازمان بورس برای مدیریت این بحران بود. در واقع سازمان بورس و اوراق بهادار، به‌‌عنوان نهاد ناظر بر بازار سرمایه، در این مقطع حساس عملکردی منفعلانه و فاقد برنامه‌‌ریزی از خود نشان داد. انتظار می‌‌رفت که این سازمان، با هماهنگی صندوق‌های تثبیت و حمایت بازار سرمایه، حداقل ۳۰ تا ۴۰ همت منابع مالی برای حمایت از بازار در روز بازگشایی تامین کند. 

این منابع می‌توانست از طریق تزریق نقدینگی توسط دولت یا بانک مرکزی تامین شود، اما نشانه‌‌ای از چنین اقدامی روی تابلوی معاملات مشاهده نشد. حتی در مورد سهام شرکت‌های بزرگ، که به طور معمول نقش لنگرگاه بازار را ایفا می‌کنند، حمایت قابل‌‌توجهی صورت نگرفت. علاوه بر این، حفظ دامنه نوسان ۳ درصدی در شرایطی که بازار در اوج نااطمینانی قرار داشت، تصمیم دیگری بود که انتقادات گسترده‌‌ای را به دنبال داشت. تجربه‌‌های پیشین نشان داده که در شرایط بحرانی، کاهش دامنه نوسان به محدوده‌‌ای مانند مثبت و منفی یک‌درصد می‌تواند از شدت فشار فروش بکاهد و به تثبیت بازار کمک کند. با این حال، سازمان بورس نه‌‌تنها این اقدام را انجام نداد، بلکه برنامه مشخصی برای مدیریت حجم عظیم سفارش‌‌های فروش ارائه نکرد. از طرفی وزیر اقتصاد، که به‌‌تازگی این مسوولیت را بر عهده گرفته و بر بازگشایی سریع بازار تاکید داشت، نیز در این میان مورد انتقاد قرار  گرفته است. 

عملکرد منفعلانه سازمان بورس، که می‌توانست با جلسات اضطراری و هماهنگی با نهادهایی مانند بانک مرکزی به تزریق منابع مالی و کاهش ریسک‌‌های بازار منجر شود، فرصت‌‌های بسیاری را از دست داد. شاملو در پایان برای جلوگیری از تکرار چنین تجربه‌‌ای در بازار گفت: در شرایطی از این دست صندوق‌های تثبیت و حمایت بازار سرمایه باید در شرایط بحرانی فعال شوند و با تزریق نقدینگی، از ریزش شدید بازار جلوگیری کنند. همچنین کاهش دامنه نوسان در شرایط بحرانی می‌تواند به تثبیت روانی و اقتصادی بازار کمک کند. به نظر می‌رسد همکاری نزدیک با بانک مرکزی و دولت برای تامین منابع مالی در شرایط اضطراری ضروری است. در شرایطی که نااطمینانی همچنان بالاست، تمدید تعطیلی بازار تا تثبیت شرایط می‌تواند گزینه‌‌ای منطقی محسوب شود و سازمان بورس می‌تواند نسبت به این موضوع اقدامات لازم را انجام دهد.

عرفان کاظم‌‌زاده کارشناس بازار سرمایه در خصوص بازگشایی بازار سرمایه عنوان کرد: بورس ایران در روزهای گذشته نوسانات و تحولات قابل‌‌توجهی را به خود دیده است. تعطیلی روزهای گذشته بازار که به دلیل شرایط خاص کشور اعمال شد، فرصتی بود تا نهادهای مسوول از جمله وزارت اقتصاد، سازمان بورس و بانک مرکزی تمهیداتی برای حمایت از بازار و کاهش التهابات آن بیندیشند. بازار سرمایه در روز بازگشایی با افت شدید قیمت‌ها و فشار فروش قابل‌‌توجهی مواجه شد. این وضعیت نه‌‌تنها اعتماد سرمایه‌گذاران را خدشه‌‌دار کرد، بلکه تصویری از یک بازار رها شده و بدون حمایت را به نمایش گذاشت. این شرایط یادآور بازارهای مالی در کشورهای درگیر جنگ یا بحران‌های شدید اقتصادی بود، نه کشوری که به‌‌تازگی از یک تنش کوتاه‌‌مدت عبور کرده و به ثبات نسبی رسیده است. در این میان، انتظار می‌‌رفت نهادهای مسوول برنامه‌‌های مدونی برای حمایت از بازار تدوین کنند. بااین‌‌حال، به نظر می‌رسد که فرصت طلایی این دوره برای تزریق منابع مالی، تنظیم سیاست‌‌های کنترلی، و بازگرداندن اعتماد به بازار ازدست‌‌رفته است. این ناکامی، پرسش‌‌های متعددی را درباره کارآمدی نظام تصمیم‌گیری در حوزه اقتصاد و بازار سرمایه به وجود آورده است.

کاظم‌‌زاده در ادامه افزود: یکی از انتقادات اصلی به عملکرد نهادهای مسوول، عدم‌تامین منابع مالی لازم برای حمایت از بازار است. در شرایطی که بازار با فشار فروش مواجه است، تزریق نقدینگی یا ارائه بسته‌‌های حمایتی می‌توانست از شدت افت قیمت‌ها بکاهد. اما به دلیل محدودیت‌های مالی یا عدم‌هماهنگی بین نهادها، چنین اقدامی صورت نگرفته است. باتوجه‌‌به شرایط کنونی، به نظر می‌رسد که بازار سرمایه در روزهای آینده همچنان با نوسانات و فشار فروش مواجه باشد. بخشی از سهامداران که از ریسک‌‌های موجود و نبود حمایت کافی نگران هستند، در کوتاه‌‌مدت از بازار خارج خواهند شد. این خروج، هرچند طبیعی است، اما می‌تواند به کاهش نقدشوندگی و افزایش نوسانات منجر شود. در واقع برای بازگشت بازار به یک‌‌روند عادی و قابل‌‌تحلیل، نیاز به زمان و اقدامات موثر از سوی مسوولان است. بسته‌‌های حمایتی که می‌توانند شامل تزریق نقدینگی یا تنظیم مقررات جدید برای تسهیل معاملات باشند، نقش کلیدی در این فرآیند ایفا خواهند کرد. بااین‌‌حال، باتوجه‌‌به روند کنونی، احتمال می‌رود چندهفته‌‌ای طول خواهد کشید تا بازار به ثبات نسبی برسد و تحلیل‌‌پذیری خود را بازیابد.