دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا روز چهارشنبه دوم آوريل ۲۰۲۵ (۱۳ فروردين ماه ۱۴۰۴) مراسم اعلام تعرفه‌هاي جديد بر واردات كالا به ايالات‌متحده امريكا را در «باغ رز كاخ سفيد»، پس از بسته شدن بازارهاي مالي اين كشور آغاز كرد. رييس‌جمهور امريكا در اين مراسم كه با حضور اعضاي دولتش و چندين سناتور و چهره‌هاي ارشد سياسي امريكا برگزار شد با دفاع از جنگ تعرفه‌هاي خود گفت: از اين پس كشورهاي خارجي، موظف خواهند شد براي امتياز دسترسي به بازار امريكا كه بزرگ‌ترين بازار جهان است، هزينه بپردازند. همه روساي جمهور خارجي، نخست‌وزيران، پادشاهان، ملكه‌ها، سفيران و ساير مقامات به زودي با امريكا تماس خواهند گرفت تا درخواست معافيت از اين تعرفه‌ها را مطرح كنند. در ادامه اين مراسم، ترامپ در حالي كه يك پوستر بزرگ در دست داشت از ماليات‌هاي سنگين جديد بر كالاهاي وارداتي به امريكا خبر داد كه براساس اين ليست تعرفه‌ها براي بيش از ۱۸۰ كشور اعمال خواهند شد و از ۱۰ تا نزديك به ۵۰درصد متغير خواهد بود. به طور مشخص براي چين ۳۴درصد، براي ويتنام ۴۶درصد، اتحاديه اروپا ۲۰درصد، ژاپن ۲۴درصد، كامبوج ۴۹درصد، هند ۲۶درصد و اندونزي و كلمبيا به ترتيب ۳۲ و ۴۹درصد و براي ايران نيز ۱۰درصد تعرفه درنظر گرفته شده و به همين ترتيب براي ساير كشورها نيز تعرفه‌هايي از ۱۰ تا نزديك به ۵۰درصد اعمال خواهد شد.
تعرفه‌هاي جديد چه تاثيري
بر اقتصاد كشورها دارد؟
كارشناسان اقتصادي بر اين باورند كه تعرفه‌گذاري ترامپ بر كشورهاي مختلف، يكي از مهم‌ترين تغييرات در نظم اقتصادي جهان طي دهه‌هاي اخير است كه تاثيرات گسترده و چندلايه‌اي بر اقتصاد جهاني خواهد گذاشت. اعمال تعرفه‌هاي سنگين بر كالاهاي وارداتي از كشورهايي مانند چين، اتحاديه اروپا، مكزيك و كانادا و غيره باعث مي‌شود تا بسياري از كشورها به طور متقابل تعرفه‌هايي بر كالاهاي امريكايي وضع كنند كه اين رفت و برگشت‌هاي تعرفه‌اي، منجر به آغاز جنگ‌هاي تجاري خواهد شد كه باعث بي‌ثباتي در بازارهاي جهاني و افزايش هزينه‌هاي تجاري مي‌شود.
كاهش رشد اقتصاد جهاني
در گذشته نيز بارها صندوق بين‌المللي پول و بانك جهاني در گزارش‌هاي خود تاكيد كرده‌اند كه افزايش تنش‌هاي تجاري ميان قدرت‌هاي بزرگ رشد اقتصادي جهان را كند خواهد كرد، چراكه تعرفه‌هاي بالا موجب كاهش صادرات، كاهش سرمايه‌گذاري‌هاي بين‌المللي و افت اعتماد كسب‌وكارها خواهد شد و بسياري از كشورها رشد توليد ناخالص داخلي‌شان را پايين‌تر از پيش‌بيني تجربه مي‌كنند.
اين درحالي است كه در دنياي امروز، زنجيره تامين توليد جهاني بسيار به هم پيوسته است و اعمال تعرفه‌هاي بالا باعث مي‌شود تا توليدكنندگان براي دور زدن تعرفه‌ها مجبور شوند زنجيره‌هاي توليد خود را بازطراحي كنند يا تامين‌كنندگان جديدي پيدا كنند كه اين امر هزينه‌بر و زمان‌بر خواهد بود و نتيجه آن، افزايش قيمت تمام‌شده كالاها و تاخير در عرضه در بازار جهاني است.
فشار بر كشورهاي در حال توسعه
در كنار اين مساله كشورهايي مانند ويتنام، هند و برخي كشورهاي آفريقايي كه تازه در حال رشد صنعتي هستند، به‌شدت از تغييرات ناگهاني تعرفه‌ها آسيب خواهند ديد و بي‌ثباتي در دسترسي به بازار امريكا براي آنها به معناي كاهش صادرات و كاهش درآمدهاي ارزي است. ازسوي ديگر، فشار تعرفه‌اي ترامپ باعث مي‌شود برخي كشورها وارد مذاكره مجدد با امريكا شوند و تعرفه‌گذاري ترامپ موجب كاهش رشد جهاني و افزايش تنش‌هاي اقتصادي و بي‌ثباتي در تجارت بين‌المللي و افزايش قيمت‌ها خواهد شد.
سياست‌هاي تعرفه‌اي دولت ترامپ
چه پيامدهايي در پي دارد؟
وحيد شقاقي شهري، اقتصاددان و استاد دانشگاه درخصوص اتخاذ تعرفه‌هاي جديد ترامپ بر كشورهاي دنيا بر اين باور است كه پيش از آنكه ترامپ به قدرت برسد، در سخنراني‌ها و گفت‌وگوهاي خود بارها بر ظلم و تبعيضي كه بر اقتصاد و شركت‌هاي امريكايي تحميل مي‌شد، تاكيد كرده بود و معتقد بود كه نظم حاكم بر اقتصاد جهاني، در بطن خود به‌گونه‌اي طراحي شده كه منافع ساير كشورها را بر منافع امريكا مقدم مي‌دارد.
اين اقتصاددان به «اعتماد» گفت: ترامپ بر اين باور بود كه بسياري از كشورهاي جهان، با بهره‌گيري از ترفندهاي اقتصادي و تجاري، بر پيكره توليد داخلي امريكا ضربه وارد كرده‌اند.
تاكيد ترامپ بر تغيير نظام تعرفه‌اي
ناعادلانه بود
او ادامه داد: اين اقدام ترامپ نشان داد كه او نظام فعلي تعرفه‌هاي جهاني را ناعادلانه مي‌دانسته و از نظر او، امريكا با باز نگه داشتن مرزهاي تجاري خود و اعمال حداقل تعرفه بر كالاهاي وارداتي، بار سنگيني را بر دوش شركت‌هاي بومي خود گذاشته است، درحالي كه كشورهايي همچون چين، كشورهاي اروپايي و برخي كشورهاي آسيايي و امريكاي لاتين با وضع تعرفه‌هاي بالا، بازارهاي خود را از ورود كالاهاي امريكايي محافظت كرده‌اند. بدين‌ترتيب، وي كسري تجاري گسترده امريكا را حاصل اين نابرابري دانسته و آن را ريشه بسياري از مشكلات اقتصادي كشور مي‌داند. اين كارشناس اقتصادي گفت: براساس داده‌هاي آماري، ميانگين تعرفه‌هاي وارداتي ايالات‌متحده در سال‌هاي گذشته كمتر از ۵درصد بوده است، اما در روزهاي اخير، اين رقم با جهشي بي‌سابقه به حدود ۲۳درصد رسيده است كه بالاترين ميزان در طول صد سال گذشته بوده است. اين سطح از تعرفه‌ها آخرين بار در سال ۱۹۰۹ مشاهده شده بود و پس از آن، روندي نزولي در پيش گرفت. در واقع، اين اقدام دولت ترامپ، بزرگ‌ترين افزايش تعرفه‌ها در طول يك قرن گذشته محسوب مي‌شود؛ اقدامي كه موجي از شوك و نگراني را در اقتصاد جهاني به وجود آورد. شقاقي شهري خاطرنشان كرد: ترامپ معتقد است كه بسياري از معاهدات بين‌المللي به زيان اقتصاد امريكا بوده و حتي در حوزه معاهده‌هاي محيط‌زيستي و انرژي و ساير مناسبات بين‌المللي نيز معتقد است كه همه آنها به ضرر اقتصاد امريكا و به نفع چين بوده است و اين مناسبات جهاني و جنگ ارزي كه به وجود آمده و اينكه چين ارز «يوان» را كم ارزش قلمداد مي‌كند همه اين موارد به زيان اقتصاد امريكا شده است كه هم باعث تشديد كسري تجاري امريكا شده است و هم ميزان صادرات را تحت‌الشعاع قرار داده است.
ضربه ترامپ بر ساختار تجاري
او ادامه داد: رويكرد ترامپ در وضع تعرفه‌ها، نه تنها برمبناي وضعيت عمومي اقتصاد جهاني، بلكه با نگاهي هدفمند به وضعيت تراز تجاري دوجانبه با كشورهاي مختلف اتخاذ شده است. بدين معنا كه ميزان كسري تجاري امريكا با هر كشور، به همراه نرخ تعرفه‌هايي كه آن كشورها بر كالاهاي امريكايي وضع كرده‌اند، مبناي تعيين تعرفه‌هاي جديد قرار گرفت كه اين اقدام، نشان از رويكردي هجومي دارد كه در آن ترامپ، نخست ضربه‌اي سنگين به ساختار موجود وارد ساخت و سپس كشورها را به نشستن بر سر ميز مذاكره وادار خواهد كرد. شقاقي شهري افزود: از منظر تاثيرگذاري بر اقتصاد امريكا، اين سياست در كوتاه‌مدت مي‌تواند تبعاتي منفي به دنبال داشته باشد. افزايش تعرفه‌ها طبيعتا موجب افزايش هزينه‌هاي توليد داخل، بالا رفتن قيمت كالاها و در نتيجه، افزايش سطح عمومي قيمت‌ها يا همان تورم خواهد شد. اما از سوي ديگر، در بلندمدت اين سياست مي‌تواند به كاهش كسري تجاري، حمايت از توليد داخلي و تقويت تراز تجاري ايالات‌متحده منجر شود؛ موضوعي كه هدف اصلي تيم اقتصادي ترامپ نيز بوده است.
جايگاه ايران در نقشه تجارت جهاني كجاست؟
اين اقتصاددان در ادامه در مورد ايران نيز گفت: تاثير اين سياست‌ها بر اقتصاد كشور ما، بسيار محدود و ناچيز خواهد بود، چراكه ايران نه شريك تجاري جدي ايالات‌متحده محسوب مي‌شود و نه حجم مبادلات اقتصادي بين دو كشور قابل‌توجه است و اينكه تجارت خارجي ايران نيز در سطح جهاني تنوع چنداني ندارد. شقاقي شهري تصريح كرد: نزديك به ۶۰درصد از مبادلات تجاري كشور محدود به پنج تا شش كشور اصلي چين، امارات، هند، عراق و تركيه و گاهي آلمان است. صادرات غيرنفتي ما نيز عمدتا شامل محصولات پتروشيمي، مشتقات نفتي، فولاد و گاه محصولات كشاورزي است و محدوديت در تنوع و جهت‌گيري صادراتي، سبب مي‌شود كه ايران جايگاه مهمي در نقشه تجارت جهاني نداشته باشد.
او با بيان اينكه كل صادرات غيرنفتي ايران زير
۵۰ ميليارد دلار است، افزود: از اين‌رو، وضع تعرفه ۱۰درصدي بر كالاهاي ايراني ازسوي امريكا، تاثير محسوسي بر اقتصاد كشور نخواهد گذاشت، چراكه ايران با امريكا مناسبات تجاري چنداني ندارد، اما در سطح جهاني، اين تغييرات تعرفه‌اي مي‌تواند آثار ژرفي بر اقتصاد كشورهايي چون چين، هند، ويتنام، اندونزي و همچنين اروپا بگذارد. شركت‌هايي كه تاكنون از بازار گسترده و پرمصرف ايالات‌متحده بهره‌مند بودند، اكنون با چالشي جدي مواجه شده‌اند. شقاقي شهري تصريح كرد: اين فشار اوليه‌اي كه ترامپ وارد كرده است، منجر خواهد شد كه كشورها يكي پس از ديگري، به بازنگري در مناسبات اقتصادي و تجاري خود با امريكا بپردازند. درست همانند راهبردي كه در ساير حوزه‌هاي سياسي همچون مساله اوكراين اتخاذ كرد؛ ابتدا ضربه‌اي سنگين وارد كرد، اما درنهايت طرف مقابل را به گفت‌وگو و مذاكره كشاند.
به چالش كشيدن ساختار تجارت جهاني
او گفت: استراتژي ترامپ بر پايه قدرت اقتصادي و سياسي ايالات‌متحده بنا شده است. دراختيار داشتن ابزارهايي چون دلار، شركت‌هاي بزرگ چندمليتي و تاثيرگذاري بر بازارهاي مالي و تجاري جهاني، دست او را در اجراي چنين سياست‌هايي باز گذاشته است. در مجموع، مي‌توان گفت كه ترامپ دو محور اساسي را در دستور كار قرار داده است: نخست، كاهش كسري بودجه دولت از طريق كنترل هزينه‌ها و اجراي اصلاحات اقتصادي در داخل و دوم، كاهش كسري تجاري امريكا از طريق بازنگري در نظام تعرفه‌اي و به چالش كشيدن ساختار تجارت جهاني.
شقاقي شهري در خاتمه افزود: اگرچه اين سياست‌ها در كوتاه‌مدت ممكن است هزينه‌هايي همچون افزايش تورم و بالا رفتن قيمت‌ها را براي شهروندان امريكايي به همراه داشته باشد، اما در بلندمدت مي‌تواند به تقويت بنيان‌هاي اقتصادي اين كشور، حمايت از صنايع داخلي و بازتعريف نظم تجاري جهاني منتهي شود؛ نظمي كه به باور ترامپ، تاكنون با نوعي ظلم و بي‌عدالتي نسبت به ايالات‌متحده همراه بوده است.
ندا جعفري- اعتماد