سالِ بد صنایع‌دستی
- توضیحات
سال ۹۷ برای تولیدکنندگان و حتی صادرکنندگان صنایع‌دستی سال خوبی نبوده است. بسیاری از تولیدکنندگان صنایع‌دستی خبر از افت چشمگیر تولیدات خود به واسطه نبود یا گرانی مواد اولیه می‌‌دهند؛ در برخی رشته‌های صنایع‌دستی این موضوع تحت تاثیر نرخ ارز بوده و در برخی دیگر از رشته‌ها نیز تحت تاثیر تورم بوده است.
به گفته برخی از تولیدکنندگان و هنرمندان صنایع‌دستی، بخشی از مواد اولیه آنها از خارج از کشور وارد می‌شود و عملا تولید آنها به صرفه نیست. بنابراین، با افزایش نرخ ارز هم واردات این مواد کمتر شده و هم به همان میزان واردات گران‌تر شده است. از سوی دیگر، آن دسته از مواد اولیه که در داخل تولید می‌شوند نیز به دلیل تورم با افزایش قیمت همراه بوده‌اند و به این ترتیب هم تولید خود را کاهش و هم قیمت مواد تولیدی را افزایش داده‌اند. اما روی دیگر سکه، صادرات صنایع‌دستی است. اگرچه معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان میراث‌فرهنگی چندی پیش اعلام کرد در ۹ ماه امسال ۱۹۰ میلیون دلار صنایع دستی ایران از مبادی گمرکی به خارج کشور صادر شده است و به رغم آنکه پیش‌بینی می‌شد با افزایش نرخ ارز و بالطبع ارزان شدن محصولات تولید داخلی در بازارهای خارجی، شاهد رشد صادرات و سود در عرصه صنایع‌دستی باشیم اما صادرکنندگان صنایع‌دستی شرایط خوبی را گزارش نمی‌کنند. براساس آنچه علی‌اصغر مونسان اعلام کرده حدود ۳۰۰ میلیون دلار صنایع دستی نیز صادرات چمدانی بوده است؛ یعنی صادرات رسمی همچنان با مشکلات عدیده‌ای مواجه است که امکان رشد بیشتر را از آن می‌گیرد. در همین حال، میزان صادرات ۹ ماهه سال ۹۶ صنایع دستی نیز برابر با ۲۰۸ میلیون دلار صادرات غیرنفتی بود؛ رقمی که البته تصریح نشده مجموع صادرات چمدانی و گمرگی را دربرمی‌گرفته یا تنها به صادرات گمرکی اختصاص دارد.
تشدید مشکلات همیشگی
چنان‌که اشاره شد چالش‌ها گریبان صادرات صنایع‌دستی را گرفته است؛ آن هم به‌رغم آنکه پیش‌بینی می‌شد شاهد بهبود کمی و کیفی صادرات صنایع‌دستی باشیم. موسی کرمی، صادرکننده صنایع‌دستی در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» در زمینه این مشکلات می‌گوید: «موانع صادرات صنایع‌دستی تنها شامل حال امسال نمی‌شود؛ اما نسبت به سال‌های قبل این مشکلات تشدید شده.» او ادامه می‌دهد: «از جمله مشکلات پیش آمده ایجاد محدودیت شدیدی است که در راه برگشت ارز حاصل از صادرات ایجاد شده.» کرمی بر این نکته تاکید می‌کند که با توجه به این موانع، قاچاق صنایع‌دستی بسیار به صرفه‌تر از آن است که این کالاها از گمرک عبور کند: «در حال حاضر باتوجه به افزایش نرخ ارز میزان تقاضا افزایش پیدا کرده است؛ اما موانع موجود در گمرک باعث می‌شود تا هیچ راهی جز قاچاق این تولیدات صنایع‌دستی وجود نداشته باشد.»
عادل بشیری جلال هم صادرکننده دیگری در حوزه صنایع‌دستی است که از محدودیت‌های داخلی انتقاد می‌کند و به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «قانون تعهد ارزی باعث شده است تا بسیاری از فعالیت صادرکنندگان صنایع‌دستی با چالش مواجه شود؛ اتفاقی که تصور نمی‌کنم ارتباطی با تحریم‌ها داشته باشد و آنچه باعث این معضلات شده تنها محدودیت‌های داخلی است.» او بر این باور است که با چنین وضعیتی نه تنها از میزان تولیدات کاسته خواهد شد بلکه صادرات هم در این زمینه ضربه سنگینی می‌خورد: «وضعیت صادرات صنایع‌دستی در ایران هیچ‌وقت خوب نبوده. در حال حاضر با توجه به شرایط فعلی اوضاع بدتر است؛ اما به جای آنکه مسوولان فکری به حال تسهیلات تولید و صادرات کنند با سنگ‌اندازی همین میزان تولیدات را هم به ورطه تعطیلی کشانده‌اند.»
این چالش‌های صادرات صنایع‌دستی در حالی مطرح می‌شود که در مقطعی پس از نوسانات ارزی کلیه صادرکنندگان صنایع دستی کشور از اینکه ملزم به ارائه ارزشان به سامانه نیما باشند، معاف شدند؛ پس از تغییر مدیریت بانک مرکزی طی نامه‌ای از سوی معاونت صنایع‌دستی کشور از بانک مرکزی خواسته شد همه صادرکنندگان با هر عدد و رقمی حتی بیش از یک میلیون دلار از الزام ارائه ارزشان به سامانه نیما معاف شوند. اما اواخر آذرماه، معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی از رایزنی برای تسهیل فعالیت صادرکنندگان صنایع دستی کشور خبر داده بود. پویا محمودیان از سعی برای حمایت از صادرکنندگان با ایجاد محیط منعطف‌تر برای آنها یاد کرده بود. حالا به نظر می‌رسد در این خصوص اتفاق موثری رخ نداده است.
دلیل گران شدن محصولات صنایع دستی
در همین حال، چالش تامین مواد اولیه، تولیدکنندگان صنایع‌دستی را به مشکلات عدیده‌ای دچار کرده‌است. بسیاری از آنها تولیدات خود را کاهش داده‌اند و برخی نیز به طور کامل فعالیت خود را متوقف کرده‌اند. به این چالش‌ها، باید مشکل همیشگی بیمه هنرمندان صنایع‌دستی را نیز افزود. نرجس خاتون فیروزی یکی از هنرمندانی که در تولیدات رودوزی‌های سنتی فعالیت می‌کند درباره وضعیت تولیدات صنایع‌دستی به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «کمبود مواد اولیه و گرانی آن باعث شده تا هم میزان تولیدات رودوزی کاهش پیدا کند و هم قیمت آن به میزان چشمگیری افزایش یابد. به همین دلیل هم با معضل زیادی در تولیدات روبه‌رو هستیم.» او بر این نکته تاکید دارد که قیمت مواد اولیه به‌صورت چشمگیری بالا رفته است: «نخی که تا سال گذشته ۳ هزار تومان خریداری می‌شد، در حال حاضر ۱۸ هزار تومان است. این میزان تفاوت قیمت روی قیمت محصول نهایی بسیار اثرگذار است. افزایش قیمت هم نتیجه‌اش کاهش سفارش خواهد بود.» فیروزی در نهایت به کاهش قدرت خرید مردم هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «در حال حاضر قدرت خرید مردم نیز با توجه به وضعیت اقتصادی کشور بسیار کاهش داشته و با وجود آنکه در سال‌های قبل هم وضعیت صنایع‌دستی چندان تعریفی نداشته اما امسال بدتر از سال‌های قبل شده و اعتراضات هم همچنان راه به جایی نمی‌برد.»
تاثیر کاهش قدرت خرید مردم در صنایع‌دستی
از سوی دیگر، به دلیل آنکه چرم کالای گرانی به حساب می‌آید بیشتر از هر صنایع‌دستی دیگری تحت‌تاثیر افزایش قیمت قرار گرفته است. مهناز احمدوند، از فعالان صنایع‌دستی در رشته چرم با بیان این موضوع به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «چرم معمولا یک کالای گران است و همیشه از سوی مردم به‌عنوان کالای لوکس شناخته می‌شده و بسیاری که توان خرید چرم ندارند چرم مصنوعی را جایگزین کرده‌اند. با توجه به همین موضوع دیگر کمتر مردمی یافت می‌شوند که قدرت خرید صنایع دستی چرمی را داشته باشند. برای همین هم تولیدات کاسته شده و هم میزان فروش به شگل چشمگیری رو به تنزل رفته است.»
میثم رستم‌نژاد نیز که در زمینه سفال و سرامیک فعالیت می‌کند از گران شدن مواد اولیه در این زمینه می‌گوید و از وضعیت بی‌کیفیت بودن مواد اولیه موجود گلایه‌مند است: «مواد اولیه باکیفیت، کاملا نایاب شده و آنچه در بازار وجود دارد کاملا بی‌کیفیت است و همین مواد اولیه بی‌کیفیت را هم باید ۴ برابر قیمت خریداری کرد.» او از نبود مسوولان پاسخگو در بخش بازار مواد شیمیایی انتقاد کرده و ادامه می‌دهد: «در حال حاضر بازار مواد شیمیایی بسیار محصولات بی‌کیفیت تولید کرده و کسی بابت این محصولات جوابگو نیست. در این شرایط تولیدکنندگان صنایع‌دستی نیاز به حمایت دارند؛ اما حمایتی صورت نمی‌گیرد. مواد وارداتی که کیفیت مطلوبی داشت دیگر وجود ندارد و این محصولات داخلی هم کیفیت چندانی ندارند.»
رستم‌نژاد بر این باور است که باید مسوولان سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری با سایر سازمان‌ها هماهنگی لازم داشته باشند تا در این شرایط تولیدکننده بیشتر مورد حمایت قرار گیرد: «در حال حاضر که مواد اولیه بی‌کیفیت است و محصولات با کیفیت کمتری تولید می‌شود و قیمت‌ها بالا رفته است قدرت خرید مردم هم کاسته شده و دیگر خریداری وجود ندارد. همین نبود خریدار هم باعث رکود شدید در بازار شده که در نهایت نتیجه‌ای جز ورشکستگی تولیدکنندگان صنایع دستی نخواهد داشت.» حالا سال ۹۷ در حالی به روزهای پایانی خود نزدیک می‌شود که فعالان صنایع‌دستی، چه در عرصه تولید و چه درعرصه صادرات، افق روشنی را پیش‌روی خود نمی‌بینند؛ این درحالی است که از صنایع دستی مانند ویترینی برای وعده‌های اقتصاد غیرنفتی استفاده می‌شود. هر از چندگاهی مسوولان از حمایت از صنایع‌دستی دم می‌زنند اما در عمل اتفاق خوشایندی در این خصوص رخ نمی‌دهد.
آنچه با عنوان اقتصاد مقاومتی از آن نام برده می‌شود حالا تبلور تمام و کمالش را می‌توان در صنایع‌دستی اجرا کرد؛ هنر-صنعتی که در داخل کشور و با هنر دست مردمان این سرزمین ساخته می‌شود و کشش خوبی در بازار صادرات نیز دارد. اما شرایط موجود چندان مسیر راهبردی برای دستیابی به این رویای دور‌دست پیش پای فعالان قرار نمی‌دهد.
دنیای اقتصاد