گام اول برای ساماندهی تورهای زیارتی

به همین دلیل کارشناسان و استادان دانشگاهی پیشنهاد می‌دهند تورهای زیارتی فراتر از موضوع زیارت پیش بروندو جاذبه‌های اسلامی را که در ایرانبه وفور یافت می‌شود و ارزش بالایی نیز دارند، برای مسلمانان جهان پررنگ کرده و به نمایش بگذارند. معماری اسلامی، آثار باقی مانده از قرون چهارم به بعد هجری و وجود دانشمندان و بزرگان ایرانی مسلمان که در قرن‌های گذشته زندگی کرده‌اند در کنار بقاع متبرکه‌ای که وجود دارد، می‌توانند انگیزه‌ای باشند برای جذب گردشگران مسلمان شیعه و اهل سنت که در سراسر جهان زندگی می‌کنند.

جبران ضعف در توریسم با گردشگری زیارتی

هادی شیرازی، دبیر جامعه تورگردانان ایران که به تازگی «کمیته تورهای زیارتی» را با برخی از اعضای این جامعه تشکیل داده، در این زمینه به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «تاکنون برای توسعه گردشگری زیارتی کار کارشناسی و دارای برنامه‌ریزی درست و دقیق صورت نگرفته و هرقدر گردشگر زیارتی هم داشته‌ایم، مسلمانانی بوده‌اند که به دلیل ارادت به امام رضا (ع) و حضرت معصومه (س) ، به ایران سفر کرده‌اند و پس از زیارت به کشور خود بازگشته‌اند.»

او با انتقاد از اینکه تاکنون در هیچ نمایشگاه بین‌المللی، ایران در زمینه گردشگری زیارتی تبلیغات و معرفی صورت نداده، می‌گوید: «مسوولان هنوز به این نتیجه نرسیده‌اند که تنها راه نجات ایران در چنین بحران اقتصادی گردشگری است. اگر به این باور برسند آن وقت است که بابت معرفی و تبلیغ ایران به‌عنوان یک مقصد گردشگری از زوایای مختلف از جمله زیارتی هزینه خواهد شد.» به گفته دبیر جامعه تورگردانان، گردشگری کشور با چالش‌های زیادی دست و پنجه نرم می‌کند که یکی از مهم‌ترین چالش‌های آن فصلی بودن گردشگری در ایران است و باعث می‌شود تا بخشی از ظرفیت‌های گردشگری در طول سال بلااستفاده بماند و در زمان اوج سفرها، با کمبود زیرساخت‌های گردشگری مواجه شویم. شیرازی ادامه می‌دهد: «ایران از نظر ظرفیت‌های گردشگری بسیار عقب است و اگر بخواهد به اهداف ۱۴۰۴ برسد هنوز یک گام هم برنداشته است. توجه به گردشگری زیارتی شاید این امکان را فراهم کند تا راه توسعه گردشگری در کشور بهتر و قوی‌تر پیش برود و از حالت فصلی بودن خارج شود.»

جذب اروپایی‌های مسلمان

اما «کمیته تورهای زیارتی» که به تازگی کلید اولیه آن خورده و قدم‌های نخست خود را برمی‌دارد، با یک هدف اصلی شکل گرفته تا مسلمان‌های اروپایی و آمریکایی را برای زیارت به ایران جذب کنند؛ اتفاقی که شیرازی آن را گام موثری در پیشرفت گردشگری ایران می‌داند و می‌گوید: «تلاش این کمیته، برای جذب گردشگران مسلمان خارجی سراسر جهان به ویژه اروپا و آمریکا است. از آنجا کهرشد گردشگری ورودی در ایران به‌صورت چهره به چهره بوده و هست، ورود این گردشگران زیارتی می‌تواند در معرفی ایران بهکشورهای اروپایی و آمریکایی بسیار اثرگذار باشد؛ چون هر مسلمان خارجی که به ایران سفر کرده باشد، برای ما مانند یک سفیر است.» به عقیده دبیر جامعه تورگردانان، از آنجا که بخش خصوصی توان بازاریابی و تبلیغات گسترده در سایر کشورها را ندارد، چنین فعالیت‌هایی نیز به خودی خود می‌تواند گامی موثر برای جذب گردشگر ورودی باشد.

شیرازی در پاسخ به این سوال که اکثر مسلمانان اروپایی و آمریکایی اهل سنت هستند و چطور می‌توان آنها را برای زیارت به بقاع متبرکه شیعیان دعوت کرد، توضیح می‌دهد: «به هر حال هستند بسیاری از اهل سنت که به اهل‌بیت پیامبر(ص) علاقه‌مند هستند. اما در گام نخست هدف ما جذب گردشگران مسلمان شیعه است که اتفاقا تعداد آنها در کشورهای اروپایی و آمریکایی کم نیستند.»

نابسامانی تورهای مذهبی

حمید همتی، یکی دیگر از اعضای جامعه تورگردانان که در کمیته تورهای زیارتی نیز حضور دارد، در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» در این باره می‌گوید: «تا به امروز هیچ سازمان و تشکلی در زمینه گردشگری زیارتی فعالیت نکرده است. کسانی که با این هدف وارد ایران می‌شوند نیز به‌صورت شخصی آمده و اصلا ساماندهی شده نیستند.» به عقیده او باید شرایط به گونه‌ای فراهم شود تا آژانس‌ها بتوانند این گردشگران زیارتی را به‌صورت ساماندهی شده و ارائه خدمات مناسب وارد ایران کنند تا از این طریق بخش گردشگری زیارتی قوت بگیرد: «تورهایی که در حال‌حاضر مشغول به فعالیت هستند اصلا در زمینه گردشگری زیارتی فعالیت نمی‌کنند. باید چنین بخشی نیز در آژانس‌ها و تورهای گردشگری تعریف شود تا بتوان شاهد پیشرفت گردشگری در این حوزه بود.»

همتی ادامه می‌دهد: «در حال‌حاضر اگر توری هم در قالب گردشگری زیارتی به کشور آورده شود، به عدد ۵۰۰ تا ۶۰۰ نفر می‌رسد که این عدد بسیار کم و ناچیز است. «کمیته تورهای زیارتی» به همین منظور شکل گرفته تا مسلمانان جهان، به‌ویژه مسلمانان اروپایی و آمریکایی را با هدف زیارت اهل بیت به ایران بیاورد.» این عضو جامعه تورگردانان می‌پذیرد که بخش اعظمی از مسلمانان اروپایی و آمریکایی اهل سنت هستند و به همین دلیل هدف دیگر این کمیته را ساماندهی ورود مسلمانان همسایه نیز می‌داند و می‌گوید: «تلاش‌ها بر این است تا مسلمانان همسایه نیز که برای زیارت وارد کشور می‌شوند، ساماندهی و از طریق آژانس‌ها و در قالب تور وارد کشور شوند.»

گردشگری اسلامی به جای گردشگری زیارتی

باوجود آنکه تلاش‌ها بر این است تا بخش گردشگری زیارتی به رونق قابل‌قبولی دست پیدا کند؛ اما بسیاری از اساتید و صاحب‌نظران گردشگری بر این باورند که گردشگری زیارتی به تنهایی موفق نخواهد بود؛ چون جاذبه‌های زیارتی ایران برای مسلمانان شیعه جذابیت دارد و این در حالی است که اکثر مسلمانان جهان اهل سنت هستند. مصطفی عمادزاده، استاد دانشگاه، در این زمینه معتقد است آنچه ایران را در حوزه «گردشگری زیارتی» موفق خواهد کرد نگاهی وسیع‌تر به این موضوع و توجه به «گردشگری اسلامی» است. او به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «از آنجا که اکثر مسلمانان جهان اهل سنت هستند توجه صرف به گردشگری زیارتی نمی‌تواند موفقیت‌آمیز باشد و برای آنکه در این زمینه موفق باشیم باید نگاه را وسیع‌تر کنیم و آن را به گردشگری اسلامی برسانیم.»

تمرکز بر مزیت رقابتی

این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه ایران هم از نظر تاریخی و هم از نظر معماری دارای آثاری غنی است و می‌توان در این زمینه مانور گسترده‌ای داد، ادامه می‌دهد: «جاذبه‌های فرهنگی ایران از زمانی که اسلام وارد ایران شده، بسیار غنی و گسترده است. حتی علاوه بر معماری و آثار به‌جا مانده از آن دوران، ما دانشمندان و بزرگان بسیاری در آن عصر داشته‌ایم که می‌شود بر این بخش‌ها تمرکز بیشتری داشت و در این شرایط نه‌تنها گردشگر مسلمان بلکه غیرمسلمان هم جذب آن می‌شود.» به گفته عمادزاده، ایران مهد تمدن اسلامی است و می‌شود باتوجه به «گردشگری حلال» ایران را به‌عنوان یک مقصد گردشگری که سرتاسر آن گردشگری حلال است معرفی کرد. تنها محدود کردن گردشگری به بخش گردشگری زیارتی نمی‌تواند موفقیت‌آمیز باشد درحالی که ایران پتانسیل‌هایی بسیار فراتر از زیارتی دارد.

علم گردشگری در دنیا بر این موضوع تاکید دارد که برای پیشرفت در گردشگری باید بر روی داشته‌ها تمرکز و تلاش کرد تا داشته‌ها را ساماندهی کرد؛ چراکه توجه به این داشته‌ها باعث خواهد شد تا زمان و هزینه کمتری صرف شود و اقدامات نیز سریع‌تر به‌ثمر بنشیند.  جاذبه‌های مذهبی و اسلامی حالا مزیت رقابتی ایران در جذب گردشگران به‌شمار می‌رود و گردشگران بسیاری هستند که علاقه دارند تاریخ اسلام را با سفر به مقاصد متنوع مرور کنند. بنابراین تنها کافی است این پتانسیل‌ها ساماندهی شوند و در مسیر پیشرفت و توسعه قرار گیرد. در این شرایط است که با تبلیغ و بازاریابی می‌توان بازار هدف را به دست گرفت و گردشگری نیز مسیر توسعه خود را خواهد یافت.

آزاده باقری / دنیای‌اقتصاد