اقتصاد بازار: جایگاه شهر اصفهان در ایران، شباهت زیادی به جایگاه شهر میلان در ایتالیا دارد. این دو شهر صنعتی که از لحاظ اقتصادی از جایگاه ویژه ای برخوردارند، از مراکز جاذب گردشگری نیز محسوب می شوند. از آنجا که رویدادهای نمایشگاهی یکی از راه های توسعه صنعت گردشگری است، بدون شک بررسی چگونگی برگزاری نمایشگاه های میلان، این جهانشهر خلاق و مقایسه آن با نحوه برگزاری نمایشگاه ها در اصفهان، شهری که در مسیر خلاقیت و جهانی شدن گام بر می دارد، پیام هایی در پی خواهد داشت. این گزارش، نگاهی به برگزاری دو رویداد مشابه در شهرهای میلان و اصفهان دارد.

میلان؛ جهانشهر خلاق
نمایشگاه صنایع دستی میلان، (Artigiano)، هر سال به مدت 9 روز، در محل نمایشگاه های بین المللی میلان، فی یِرا (Fiera)، برپا می شود. تولیدکنندگان صنایع دستی از کشورهای مختلف، مانند هر نمایشگاه دیگری برای معرفی و فروش تولیدات خود در این نمایشگاه شرکت می کنند. با تبلیغات گسترده، زمان برگزاری نمایشگاه به خوبی اطلاع رسانی می شود. بازدید از این رویداد که سابقه ای بیست ساله دارد، برای عموم آزاد و رایگان است. در محل ورودی، نقشه نمایشگاه در اختیار بازدیدکنندگان قرار می گیرد.
پاییز 94 ، اَر تی جی آنُ، از تاریخ 14 الی 22 آذر برابر با 5 تا 13 دسامبر 2015، با شرکت نمایندگان 112 کشور برگزار شد. مانند هر سال علاوه بر بازدیدکنندگان خارجی، ایتالیایی ها نیز به خوبی از نمایشگاه استقبال کردند. در میان بازدیدکنندگان، افراد سالمند و معلول هم حضور داشتند که طراحی مناسب مسیرها از دلایل مهم حضور این افراد بود. انواع صنایع دستی، آثار هنری، زیورآلات، پارچه های دستباف، لباس، وسایل تزئینی، انواع شکلات و شیرینی، از جمله اقلامی بود که در غرفه های نمایشگاه عرضه می شد.
غرفه های ایرانی هم مثل سال های گذشته، محصولاتی چون قالی،گلیم، مینیاتور، سفالینه و سوغات شهرهای مختلف مثل خرما، سوهان و زعفران را به بازدیدکنندگان معرفی و عرضه می کردند. وجود کافه ها و رستوران های متعدد و ارائه غذاهای متنوع شرق و غرب را می توان از جاذبه های این نمایشگاه برشمرد. به دلیل نزدیکی جشن سال نو میلادی و تعطیلات پایان سال، اقلام خوراکی نمایشگاه فروش بیشتری داشت.
با شرکت در رویدادهای دیگر از جمله اکسپو 2015 میلان، هفته طراحی (Design Week)، هفته مُد (Fashion Week) و هفته غذا (Food Week) می توان شاهد تحقق آرمان بزرگ میلانی ها بود؛آرمانی که سالها پیش برای آن برنامه ریزی کرده اند؛ تبدیل این شهر به برند جهانی و توسعه صنعت گردشگری. از آنجا که یکی از ملزومات توسعه شهرها، افزایش تعاملات بین المللی است، با ایجاد یک سیستم حمل و نقل عمومی قدرتمند، برگزاری جشنواره ها، رویدادهای شهری، دعوت از هنرمندان صاحب نام و اجرای برنامه های تلویزیونی زنده در میدان اصلی شهر، همچنین با برگزاری و طراحی صدها برنامه ویژه در طول سال، شرایط برای توسعه هر چه بیشتر صنعت گردشگری شهر میلان فراهم شده است.

اصفهان؛ شهر خلاق
هشتمین نمایشگاه صنعت گردشگری اصفهان، بهار 95 از 28 تا 31 اردیبهشت ماه، به مدت 5 روز، با مشارکت 100 شرکت در محل نمایشگاه های بین المللی اصفهان برگزار شد. در این نمایشگاه بخش های مختلف خدمات گردشگری شرکت کردند تا ظرفیت های شهر و استان های کشور را معرفی کنند. به منظور حمایت و توسعه بازار صنایع دستی، 32 غرفه به صورت رایگان در اختیار هنرمندان رشته‌های مختلف قرار داده شد. برگزاری نمایشگاه صنعت گردشگری در فصل اردیبهشت، جاری بودن آب در زاینده رود و همجواری سایت نمایشگاه با پل هزار ساله شهرستان که قدیمی ترین پل بر روی این رود است، مناسبت تنگاتنگی با موضوع محوری این نمایشگاه داشت. در داخل نمایشگاه، نظم و ترتیب، نور و تهویه مناسب، چیدمان خوب فضای نمایشگاه و اجرای زنده موسیقی محلی شرایط مطلوبی ایجاد کرده بود. حضور چشمگیر زنان در بخش های مختلف از نقاط قوت این نمایشگاه بود، زیرا با وجود نقش محوری زنان در رونق گردشگری و تأثیر متقابل آن بر زندگی زنان و توسعه کار آفرینی برای آنان، غالباً زنان در این صحنه کمتر از میزانی که انتظار می رود، حضور دارند. حضور پر رنگ مسوولان شهری از دیگر نقاط قوت این نمایشگاه بود.
هر چند خلاقیت و نوآوری در نحوه برگزاری نمایشگاه ها، تبلیغات گسترده، اطلاع رسانی به هنگام و ایجاد فضای بین المللی از راهکارهای افزایش حضور بازدیدکنندگان در رویدادهای نمایشگاهی است اما نقش عوامل فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، در افزایش یا کاهش حضور بازدیدکنندگان غیر قابل انکار است. در همه دنیا تهییج حس مشارکت شهروندان در رویدادهای شهری از جمله عوامل اجتماعی مؤثر در این راستا قلمداد می شود. کاهش نابرابری و افزایش عدالت اجتماعی از عوامل مؤثر در بالا بردن حس مشارکت شهروندان است. دکتر جمالی نژاد، شهردار اصفهان نیز در سخنرانی روز افتتاحیه نمایشگاه گفت:"عواملی چون رفاه و عدالت اجتماعی در توسعه گردشگری مؤثر است زیرا با افزایش تعامل ها و تعلقات اجتماعی شهروندان، می توان فضایی ایجاد کرد که مردم به حضور گردشگران علاقه مند باشند". همچنین وی به نقش کلیدی برخی مؤلفه ها از جمله "تحقیق، آموزش و تعلیم"جهت ارتقای این صنعت اشاره کرد. در این باره باید گفت از طریق آموزش و تعلیم است که سطح آگاهی شهروندان از تأثیر توسعه صنعت گردشگری بر سرنوشت شهر و مردم، افزایش می یابد و باعث حضور پر رنگ تر آنها در رویدادهای مرتبط می شود. از آنجا که اصفهان قطب گردشگری ایران بوده و نام این شهر به عنوان شهر جهانی خلاق صنایع دستی ثبت شده است، لازم است به منظور رونق بازار صنایع دستی، در فرصت هایی چون "نمایشگاه صنعت گردشگری اصفهان"، صنعتگران و هنرمندان با رویکرد کاربردی تری، محصولات خود را تولید و عرضه کنند. چنانکه مدیرکل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان، دکترالهیاری، نیز در سخنرانی افتتاحیه این نمایشگاه به این موضوع اشاره کرد، فعالان این حوزه باید "ظرفیت های صنایع دستی اصفهان در ساخت دکوراسیون داخلی منازل، هتل ها و مبلمان را ارایه کنند". این امر زمینه جذب بازدیدکنندگان متخصص از رشته های مختلف چون معماری و طراحی داخلی را مهیا می سازد.
با توجه به ظرفیت بالای اشتغال زایی بخش های مختلف صنعت گردشگری، باید به این صنعت با نگاه تازه ای نگریست. اکنون وقت آن است که ظرفیت های اصفهان در حوزه گردشگری به طور جدی تر بررسی و تقویت شده و مشکلات زیرساختی شهر، شناسایی، علت یابی و برطرف گردند. رسول محققیان، مدیر عامل شرکت نمایشگاه های بین المللی استان اصفهان نیز در سخنرانی روز افتتاحیه با اشاره به این موضوع چنین گفت: " فضای پس از اجرایی شدن برجام، لزوم نگاه واقع بینانه و کَند و کاو دقیق تر در نقاط قوت و ضعف صنعت گردشگری را آشکار می سازد". همچنین وی در خصوص مشکلات زیرساختی به مواردی چون "نبود ترمینال پروازهای خارجی در حد مطلوب و سالن C.I.P" در مجموعه فرودگاه اصفهان اشاره کرده است. علاوه بر موارد ذکر شده، شاخص های دیگری چون حمل و نقل عمومی در رونق رویدادهای نمایشگاهی و رشد صنعت گردشگری تأثیر بسرایی دارند. برای پویایی صنعت گردشگری، وجود یک شبکه حمل و نقل منسجم در شهر ضروری است. امروزه با افزایش سهم نمایشگاه ها در معرفی جاذبه های شهری و جذب سرمایه، همچنین با در نظر گرفتن رقابت شهرها در سطح جهانی، ملی و منطقه ای، ارتقا سطح کیفی برگزاری نمایشگاه ها تأثیر بسزایی در توسعه و خلق برند شهری دارد. به طوری که با شنیدن عنوان برخی از نمایشگاه ها، نام شهر برگزارکننده تداعی می شود و بالعکس. در مجموع برای توسعه، ایجاد برند شهری و رونق بخشیدن به صنعت گردشگری اصفهان، علاوه بر تمامی موارد ذکر شده، نیاز به همکاری نهادهای شهری، توافق درباره اصول اساسی توسعه صنعت نمایشگاه، طراحی و اجرای برنامه های خلاقانه و الگوبرداری از شهرهای موفقی چون میلان وجود دارد؛ مواردی که جای خالی آن در اصفهان احساس می شود.
/مریم کاظمی- پژوهشگر مسائل شهری/