از دیگر سو جذب پزشکان، متخصصان و پرستاران ایرانی توسط کشورهای غربی و رقبای منطقه‌ای باعث شده که زنگ خطر از دست دادن متخصصان حوزه پزشکی و سلامت به صدا در بیاید.
در این گزارش مهم‌ترین چالش‌ها و مشکلات امروز حوزه گردشگری سلامت از جمله نبود هماهنگی میان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و وزارت بهداشت را بررسی کرده و از نگاه کارشناس مربوطه راهکارهای خروج از وضعیت فعلی را تحلیل می‌کنیم.
ظرفیت بالای گردشگری سلامت
گردشگری سلامت به سبب بهره‌مندی ایران از پزشکان متخصص و کادر درمان توانمند و مراکز بیمارستانی و درمانی متعدد ظرفیت و توان بالقوه بالایی دارد و بر همین اساس نیز بر اساس سند چشم‌انداز بیست ساله کشور پیش‌بینی شده که تا سال ۱۴۰۴ حدود ۲ میلیون گردشگر سلامت جذب شود.
سیدمحمد کاظم خلدی‌نسب کارشناس حوزه گردشگری که پیش از این مدیرکل برنامه‌ریزی و حمایت از توسعه گردشگری وزارت میراث فرهنگی بوده در خصوص توان و ظرفیت بالقوه گردشگری سلامت به «جهان‌صنعت» گفت: باتوجه به ظرفیت بالایی که کشورمان در زمینه گردشگری سلامت دارد و نیز اثری که این حوزه گردشگری بر جلوگیری از مهاجرت پزشکان، متخصصان و پرستاران به خارج از کشور دارد بسیار حائزاهمیت است. با این وجود توسعه گردشگری سلامت نیازمند یک نوع نیروی واحد است یعنی با وجود اینکه وزارت میراث فرهنگی تفاهمنامه و سندی را با وزارت بهداشت امضا کرده و مرز فعالیت‌ها مشخص شده است ولی کماکان می‌بینیم که در حوزه گردشگری سلامت کشمکش بین وزارت بهداشت و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی وجود دارد.
این کارشناس حوزه گردشگری با ذکر اینکه تخصص‌های مربوطه در ایران وجود دارد ادامه داد: کشور ایران به لحاظ تفاوت نرخ ارز از کشورهای دیگر به مراتب ارزان‌تر است. لذا باید جایگاهی را مشخص کنیم و مصوبه‌ای داشته باشیم تا حوزه گردشگری سلامت را به اهل آن واگذار کنیم. یعنی یکسری متخصصانی که در این رابطه دارای تجربه، توانایی و کارآمدی هستند را به کار بگیریم. مرز بین تخصص حوزه گردشگری و تخصص حوزه پزشکی را باید دقیقا جدا کنیم. زمانی که یک متقاضی گردشگری سلامت وارد ایران می‌شود و نیازمند این است که درمان‌های تخصصی را به او ارائه کنند باید ابتدا پرونده‌اش بررسی شود، چارچوب برای آن مشخص کنند و یک نشست هیات پزشکی برای آن برگزار شود و جایگاه و زبان او مشخص شود و درمان‌های تخصصی در نظر گرفته شوند. در مرحله بعد نیز بحث بهبودی و ریکاوری مطرح است.
وی با اشاره به اینکه در بحث گردشگری سلامت نباید نگاه صرفا معطوف به درآمدزایی باشد گفت: زمانی که نگاه صرفا بر درآمدزایی در حوزه گردشگری سلامت باشد ما به هدف اصلی خود نمی‌رسیم. زمانی اهداف در حوزه گردشگری سلامت محقق می‌شود که بتوان خدمات تخصصی مربوطه را به فرد متقاضی ارائه کرد.
مهاجرت پزشکان، زنگ خطر گردشگری سلامت
اگرچه گردشگری سلامت با توجه به برآورد اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت می‌تواند برای ایران سالانه بیش از پنج میلیارد دلار سود داشته باشد اما غفلت از آن باعث شکل‌گیری موج مهاجرت پزشکان و کادر درمان از کشور شده است.
خلدی‌نسب کارشناس حوزه گردشگری با اشاره به خطرات و چالش‌های ناشی از مهاجرت متخصصان پزشکی کشور به «جهان‌صنعت» گفت: اکنون بسیاری از متخصصان پزشک ما دارند از ایران خارج می‌شوند و حتی تعداد زیادی از پرستاران ما جذب کشور عمان شده‌اند که این برای ما در حکم یک زنگ خطر است و اگر شرایط به این شکل تداوم یابد گردشگران سلامت نیازی ندارند که به ایران سفر کنند. در واقع در اختیار قرار دادن متخصصان به کشورهای دیگر باعث می‌شود که دست خودمان از گردشگران سلامت کوتاه شود.
فضای رقابتی گردشگری سلامت
همان‌طور که در بسیاری از حوزه‌های صنعت و اقتصاد در منطقه ما فضای رقابتی وجود دارد در حوزه گردشگری سلامت هم این موضوع صادق است. در این سال‌ها کشورهایی نظیر ترکیه سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی در حوزه پزشکی سلامت داشته و حتی اقدام به جذب متخصصان ایرانی کرده‌اند. انفعال ایران در این فضای رقابتی می‌تواند در سال‌های نه‌چندان دور همین درآمد حداقلی از حوزه گردشگری سلامت را نیز از کشور بگیرد.
پیش‌ از ‌این مسوولان امر از مهاجرت غیرعادی کادر درمان و افزایش ۳۰۰ درصدی مهاجرت پرستاران ایرانی آن هم در دوران همه‌گیری ویروس کرونا خبر داده بودند و پس از آن نیز آماری به نقل از حساب کاربری سازمان نظام پزشکی منتشر شد که از مهاجرت حدود سه هزار پزشک در ۱۰ ماه حکایت داشت.
طبیعی است که این مهاجرت گسترده کادر درمان، گردشگری سلامت را نیز از خود متاثر می‌کند. خلدی‌نسب کارشناس حوزه گردشگری که سابقه سال‌ها کار اجرایی در بدنه وزارت گردشگری را دارد ضمن ترسیم فضای رقابتی در حوزه گردشگری سلامت با اشاره به موج مهاجرت پزشکان به «جهان‌صنعت» گفت: می‌دانیم که کشورهای ترکیه، لبنان، عمان و هندوستان در حال حاضر در حوزه گردشگری سلامت رقیب ایران شده‌اند. از سوی دیگر متاسفانه رویکرد بحث مهاجرت به گونه‌ای است که به طبقات خیلی پایین منتقل شده و (دیگر کشورها) درصدد آن هستند که متخصصان ما را جذب کنند. همکاران ما در وزارت آموزش‌وپرورش به ما اطلاع می‌دهند که افرادی که حتی صرفا در کنکور قبول می‌شوند با ارائه مدرک دال بر پذیرش در کنکور (سازمان سنجش) جذب کشورهای دیگر شده و مهاجرت می‌کنند.
نبود تعامل بین وزارتخانه‌ها
برای آنکه گردشگری سلامت خروجی مطلوبی داشته باشد نیاز است که سه وزارتخانه بهداشت، میراث و خارجه با هم تعامل و هماهنگی مداوم داشته باشند. با این وجود اگرچه در این سال‌ها تفاهمنامه‌هایی میان این وزارتخانه‌ها امضا شده و حتی شورای راهبردی با حضور نمایندگان سه وزارتخانه تشکیل شده اما هماهنگی لازم در حوزه گردشگری سلامت همچنان شکل نگرفته است.
در این رابطه خلدی‌نسب با ذکر اینکه باید در حوزه گردشگری سلامت کار به کاردان سپرده شود به «جهان‌صنعت» گفت: باید افرادی که در حوزه گردشگری سلامت متخصص هستند وارد کارزار شوند. در خصوص بحث ورود و توری که باید برای گردشگری سلامت ایجاد شود نیز موضوع باید به آژانس‌های مسافرتی سپرده شود و بیمارستان‌هایی که امکان ارائه خدمات در حوزه گردشگری سلامت را دارند شناسایی شوند تا در صورتی که مشکلی وجود داشته باشد امکان پیگیری فراهم باشد. در حال حاضر طبق اطلاعات ارائه شده تاکسی‌های فرودگاه خود تبدیل به تورگردان شده‌اند و در این رابطه فعالیت می‌کنند و همه‌کاره هستند. یعنی هیچ‌کس پاسخگوی مسائل (و مشکلات احتمالی) نیست و این عدم پاسخگویی می‌تواند مشکلات بسیاری را ایجاد کند.
این فعال حوزه گردشگری در پاسخ به این پرسش که آیا نمی‌شود شورا و ستادی با حضور نمایندگان وزارت میراث فرهنگی و گردشگری از یک سو و وزارت بهداشت از سوی دیگر تشکیل شود تا با یک تصمیم‌گیری مشترک مشکلات موجود مرتفع شود گفت: شورای راهبری گردشگری سلامت از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و وزارت بهداشت و وزارت خارجه تشکیل شده است. این شورا از سال ۱۳۸۵ به بعد شروع به فعالیت کرده و قبلا فعالیت بیشتری داشت اما به مرور زمان فعالیت آن سست شد. در دوره قبلی ریاست‌جمهوری تفاهمنامه‌ای نیز امضا شد که بخشی از مرزها را مشخص کرده بود ولی متاسفانه در بخش عملیاتی و اجرایی شدن آن می‌بینیم که نتوانستند پاسخگویی لازم را داشته باشند.