حالا گردشگری دو ماه طلایی در جنوب تعطیل بوده. مردم جزیره دو ماه قرنطینه بودند؛ نه کسی آمد، نه کسی رفت. اکنون هم با برداشته شدن محدودیت‌ها، مراکز اقامتی هنوز نمی‌توانند گردشگر بپذیرند و این یعنی ادامه تعطیلی گردشگری در جزیره‌های جنوب.
محمد ٥٤ سال دارد و ٣٥سال است با قایق می‌رود ماهیگیری. «این روزها، صیادی که هیچ، تکلیف مسافر هم مشخص است. مهر و آبان برای جزیره‌نشین‌ها یعنی شروع همهمه قایق‌ها که به ساحل تکیه می‌دهند. کاروکاسبی اینجا رونق می‌گرفت تا برج یازده. عید هم که جای خود را داشت. مسافر برای ما یعنی حال و روز خوب. روزی دو بار به دریا می‌زدم، سرویسی ١٥٠ یا ١٧٠ هزارتومان برایمان می‌ماند به غیر از پول روغن و بنزین قایق. نان شب خودم و سه ملوانم مهیا بود، اما حالا همه‌چیز افت کرده است.»
بنزین که سه‌هزار تومان شد، قایق‌ها کمتر تن به آب زدند، اما هنوز امید آمدن مسافران زنده بود برای سر پا نگه‌داشتن قایق‌ها و زنان غرفه‌نشین ولی از اسفند، کرونا راه را به روی مسافران بست تا جزیره‌نشین‌ها همچنان امید به روزهای بعد ببندند. «قبلا سبد ١٠-١٥ کیلویی ماهی را می‌فروختیم ٣٠٠-٤٠٠هزار تومان اما حالا با کرونا همان را ١٠٠هزارتومان هم نمی‌خرند. نه پول بنزین می‌شود نه پول ملوان. نمی‌گویم ٣٠ روز، برای سه روز به دریا زدن باید ١٨٠هزار تومان بنزین و روغن به خورد قایق بدهیم؛ با قیمت این روزهای ماهی خرج و دخل‌مان سربه‌سر هم نمی‌شود. دریا زدن‌مان فقط نان همان شب است و بس. مسافر هم که نیست. چاره‌ای جز سوختن و ساختن نداریم.»
ویروسی که بنادر و جزایر را به تعطیلی کشاند
جولان کرونا در شهرها، مرگ بسیاری از مشاغل را به همراه آورد و کارگران بسیاری خانه‌نشین شدند. کرونا حتی به بنادر و جزایر هم رحم نکرد تا تنها در بنادر آبادان، اروندکنار و چوئبده ٥٧٠ فروند قایق موتوری بیکار شوند و در ساحل کناره بگیرند؛ قایق‌هایی که هرکدام امید سه،چهار صیاد بودند. فروشندگان ماهی، کارخانه‌های یخ و کارگاه‌های بسته‌بندی ماهی و میگو هم چاره‌ای جز تعدیل ندیدند. آن‌طور که غلامرضا دهقانی، مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های صیادی خوزستان گفته، بیش از ٣٠هزار صیاد، ٦٢٠ لنج صیادی، ١٠هزار قایق موتوری مجوزدار و ٤هزار قایق موتوری بدون مجوز بیکار شده‌اند. حال و روز جزایر قشم هم خوب نیست. قایق‌ها پهن ساحل شده‌اند و آفتاب می‌گیرند و خبری از همهمه غرفه‌ها هم نیست. هوشنگ عباس‌نژاد، عضو شورا و دهیار جزیره «هنگام» از تحت‌تأثیر قرار گرفتن زندگی ١١٠خانوار جزیره به دلیل نبود گردشگر خبر می‌دهد. خانواده‌هایی که به گفته عباس‌نژاد ناخوش‌احوالند و امیدشان به درآمد غرفه‌های عید بود. او به «شهروند» از خانواده‌هایی می‌گوید که این روزها تنها درآمدشان یارانه و کمک‌های معیشتی است. هرچند کمک خیرین هم هرازگاهی خنده بر لب‌شان می‌آورد. «دو، سه نفر بیشتر به دریا نمی‌زنند چون کسی ماهی نمی‌خرد. کرونا کسب‌وکار جزیره را به هم زد. اهالی پول خرید ماهی ندارند و فروش ماهی عمده هم که تعطیل شده، صیدهای پرجمعیت هم همین‌طور.»
رونق بازار گردشگری و کسب‌وکار در ماه‌های مهر، آبان و آذر برای جزیره‌نشین‌ها نویدی بود از رونق شب عید. بعضی از زنان به فکر وام ٥میلیونی خوداشتغالی برای راه‌اندازی غرفه‌ها افتادند و به دوستان‌شان از شغلی که در انتظارشان بود گفتند. «کرونا کسادی را به جزیره هنگام هم آورد. در روزها و ماه‌هایی که گذشت خیلی از خانواده‌ها تنها با یارانه روزگار گذراندند، هرچند دو، سه گروه خَیّر هم سبدهای حمایتی را به جزیره فرستادند و یکی، دو بسته دیگر هم در راه است. امید خیلی از خانواده‌ها به غرفه‌ها بود.»
١٣٠فروند قایق تفریحی سهم «هنگام» از گردشگری جزایر است؛ قایق‌هایی که ناچار به تعطیلی شده‌اند و حالا تعاونی گردشگری به شوراها اعلام کرده اسامی‌شان را لیست کند برای گرفتن مبلغی به‌عنوان کمک. «ما اسامی ناخداها، ملوان‌ها و خدمه را داده‌ایم اما هنوز خبری نیست. در سال، ١٤٣هزار گردشگر به جزایر قشم سر می‌زدند به غیر از تابستان‌ها که گردشگر خیلی کم است. امسال تخمین زده بودیم گردشگر بیشتر باشد که کرونا آمد. از مهر تا برج یازده گردشگر بی‌سابقه بود، فکر می‌کردیم عید اینجا غلغله شود.»
گلدوزی‌هایی که چراغ خانه‌ها را روشن نگه داشته است
کرونا که به قشم رسید، زنان و دختران دلبسته به غرفه‌ها، ناامید شدند، «هرمز»، «هنگام»، «لارک» و «ناز» راههای رسیدن‌شان را مسدود کردند برای در امان ماندن از کرونا. زنان نخ و سوزن دست گرفتند و شبانه‌روز چشم دوختند به گل‌ها و بوته‌هایی که لبه روسری‌ها را تزیین می‌کرد.
ماهی‌های تنوری «مرجان» زبانزد اهالی است. ماهی‌هایی که رنگ‌وبوی‌شان هر سال مسافران زیادی را به غرفه‌شان می‌کشاند. «خوب بود. ماهی یک‌میلیون به خانه می‌آوردم و کمک خرج خانه بودم. قسط‌ها عقب نمی‌افتاد و اگر دریا نامهربان بود شوهرم خجالت‌زده نبود. خدا را شکر آب و برق‌مان مجانی است، وگرنه با این شرایط پول آب و برق را هم نداشتیم.» اجاق خانه‌ها را کپسول‌های گاز روشن نگه می‌دارد؛ هر کپسول یعنی ٢٠هزار تومان هزینه. «یک‌هفته است کپسول تمام شده اما باید صبر کنم پولش جمع شود و با کرایه موتور یا سه‌چرخ برویم انبار کپسول.»
هوس دیدن «هنگام» و رقص دلفین‌هایش، ناز‌های زیرکانه جزیره «ناز» و سواحل سرخ «هرمز» مسافران را راهی قشم می‌کرد تا زنان جزیره‌نشین کمک‌خرج مردان صیاد باشند، اما حالا عروسی‌هایی که بعد از رفتن کرونا قرار است، سر بگیرند تنها امید زنان روستاست. «مرجان» هم خودش را سرگرم سفارش‌های عروسی از میناب کرده. «خدا کند همیشه بساط عروسی و شادی به‌پا باشد و از برکت آن روزی ما هم برسد. غرفه‌ها که تعطیل شده است و چشم‌مان به سفارش‌های عروسی است؛ گلدوزی پاشلواری، دوردوزی روسری‌ها، گلدوزی روپشتی‌ها و بقچه‌های عروس. اگر اینها هم نبود از پا درمی‌آمدیم.»
اهالی قشم و جزیره‌های اطرافش قرار گذشته‌اند بعد از رفتن کرونا دختران و پسران‌شان را دست‌به‌دست بدهند برای شروع تازه. «کسانی که دختر و پسر دم‌بخت دارند، سفارش می‌دهند. کمی پول می‌دهند برای خرید نخ، کاموا، سوزن و... باقی پول می‌ماند برای روز تحویل. سفارش‌ها را چندماه زودتر می‌دهند چون کار سخت و وقت‌گیری است. یک پاشلواری یک‌ماه کار می‌برد. پولش به زحمتی که می‌کشیم، زیاد نیست اما باز هم خدا را شکر.» کارمندان و ساکنان قشم و میناب مشتری‌های همیشگی هنر دست زنان جزیره‌اند. «بیشتر مشتری‌ها بومی‌اند. لباس و گلدوزی‌های ما بیرون از جزیره استفاده نمی‌شود.»
درآمدهای زیرصفر و حال ناخوش گردشگری
اینجا همه‌چیز تعطیل است. خبری از ماهی‌فروش‌ها و قایق‌های تفریحی نیست. سکوت جزیره را تنها هیاهوی بچه‌ها و دورهمی مردان چشم دوخته به فردا می‌شکند. «الان ماهی نمی‌خرند برای همین ارزش آب افتادن ندارد آن هم با بنزین ٣هزار تومانی. ماهی شده کیلویی ١٢هزار تومان آن هم آیا بخرند، آیا نخرند. قبلا همین ماهی را می‌فروختیم کیلویی ٣٥-٣٠هزار تومان.»
«صغری» در روزهای کسادی بازار ماهی‌فرش‌ها قایق پیرش را استراحت داده و مثل تمام زنان جزیره هنگام خانه‌نشین‌شده و شکر حقوق آخر ماه همسرش را می‌کند. «خدا را شکر شوهرم کارگر نیروگاه برق است وگرنه نمی‌دانستم چه‌کار کنم با این قسط و خرج بچه‌ها.»
غرفه «صغری» در فصل مسافر چهار، پنج زن را دور هم جمع می‌کرد برای کار. آخر شب هم دخل تقسیم می‌شد بین زنان تا دست پر به خانه برگردند. «یکی ماهی درست می‌کرد، یکی برنج. دخترم نقش حنا می‌زد. تعداد مسافرها روزی‌مان را می‌ساخت. یک روز هر کدام‌مان ١٥-١٠هزار تومان می‌بردیم خانه، یک روز هم سهم هر نفر می‌شد ٥٠هزار تومان. بیشتر زنان به این پول نیاز داشتند. حالا با آمدن کرونا، درآمد این زنان یارانه آخرماه و بسته‌های حمایتی خیران است. ان‌شاءا.. کرونا تمام شود. سلامتی باشد و همه‌چیز به روال سابق برگردد. چاره‌ای جز تحمل نداریم.»
«ایمان» مثل بیشتر صیادان وام گرفت برای نونوار کردن قایق و روزی بیشتر زن‌وبچه‌اش. «از قشم تا آخرین روستا همه صیاد‌ند. کسی ماهی نمی‌خرد. درآمدمان از صفر هم آن‌طرف‌تر است. صید این روزها کفاف خرید نان و روغن همان روز را می‌دهد.»
قایق به آب انداختن «ایمان» قبل از آمدن کرونا می‌شد قسط وام و خورد و خوراک، هرچند همسرش هم کارگر غرفه بود. «همه قسط‌ها مانده سرمان. گفتند دو، سه‌ماه نمی‌گیرند اما دلشوره بعد از آن را دارم. اگر بگویند یک‌جا بدهید چه خاکی بر سرم کنم؟ دل به عید خوش کرده بودیم که کرونا آمد. کنار ساحل نان می‌انداختند، ماهی می‌پختند، نقش حنا می‌زدند. ماهی یک تا یک‌ونیم‌میلیون می‌آورد خانه اما حالا با دو بچه دست‌مان به هیچ‌جا بند نیست. خدا نکند این روزها کسی مریض شود. خدا را شکر مریضی به اینجا نرسیده وگرنه مردم بدبخت‌تر از حالا می‌شدند. می‌گویند از برج ٦-٥ شرایط بهتر می‌شود باید تا آن روز تحمل کنیم.»
جزیره‌نشین‌ها و مردان دریا گوش به تصمیمات ستاد مقابله با کرونا تیز کرده‌اند و خبر باز شدن راههای بین‌شهری از اول اردیبهشت کورسویی شده برای جان گرفتن کسب‌وکارهایی که دخل‌شان به گردشگری گره خورده هرچند الزام بسته بودن مکان‌هایی که به مسافران خدمات می‌دهند همچنان به قوت خود باقی است.
فریدون گائینی، مشاور معاون مناطق آزاد شهر فرودگاهی امام‌خمینی (ره) معتقد است وضع گردشگری در منطقه خوب نیست. او به «شهروند» از روزهای پیش از کرونا در ایران می‌گوید: «گردشگران خارجی پیش از کرونا هم سهم کمی در اقتصاد گردشگری ایران داشتند؛ تحریم‌ها و شرایط سیاسی در این سهم کم بی‌دخیل نبودند. با وجود باز شدن مسیرهای بین‌شهری اغلب خانواده‌ها به دلیل هزینه‌های بالا و بیکاری‌های اخیر سرانه‌ای برای گردشگری ندارند و تفریح و گردشگری معنایش را برای این خانواده‌ها از دست داده است.»
گائینی با تکیه بر تجربیات طولانی‌اش در مناطق آزاد بر این باور است که وضع خوبی در مناطق آزاد به لحاظ گردشگری انتظارمان را نمی‌کشد. «امسال کیش، قشم، چابهار، انزلی و... تجربه سال‌های گذشته را به لحاظ گردشگر نداشتند تا جایی که کیش برای جلوگیری از شیوه کرونا کارت شهروندی را ملاک ماندن در کیش قرار داد. در اردیبهشت با شروع ماه مبارک رمضان اتوماتیک از حجم مسافران کاسته می‌شود و با این تفاسیر مناطق آزاد وضع خوبی از نظر گردشگری نخواهند داشت.»
مشاور معاون مناطق آزاد شهر فرودگاهی امام خمینی (ره) حال شرکت‌های حمل‌ونقل، اماکن اقامتی، خدماتی و تفریحی و حتی خرید را خوب نمی‌داند. «یکی از جذابیت‌های گردشگری در مناطق آزاد خرید ارزان است. درحال حاضر در کیش، قشم و چابهار کسبه به شدت تحت فشارند؛ هزینه اجاره، خواب پول و کالا‌یشان. این کسبه بازار ایام عید را از دست داده‌اند و در ادامه مراکز تولیدی، صنعتی و تجاری هم متضرر شده‌اند. گردشگری تحت‌تأثیر کروناست و وضع اصلا خوب نیست.»
جشنواره‌های تابستانی امید آخر هتلدارها
کرونا صید و صیادی را زمینگیر کرد و قدرتش را به رخ گردشگری و تجارت هم کشید. کسب‌وکارهایی که یا به تعطیلی رفتند یا نیمه‌تعطیل شدند. علیرضا نصری، فرماندار قشم هم بر تأثیر کرونا بر کسب‌وکارهای جزایر قشم صحه می‌گذارد. او از باز شدن تعدادی از مجتمع‌ها و بازارهای قشم و ادامه تعطیلی مشاغل پرریسک خبر می‌دهد و به «شهروند» می‌گوید: «صید و صیادی و گردشگری و تجارت حوزه‌هایی بودند که تحت‌تأثیر کرونا قرار گرفتند تا جایی که کسبه‌هایشان متضرر شدند. زیانی که سعی شده با رایزنی استاندار با بنیاد مستضعفان بخشی از آن جبران شود.»
«نصری» نتیجه این رایزنی‌ها را کمک بلاعوض یک‌میلیونی برای قایق‌های گردشگری عنوان می‌کند. هرچند به گفته او ساکنان «لارک»، «هنگام» و مددجویان قشم کمک ٥٠٠هزار تومانی بلاعوض استفاده کرده‌اند. «از همت خیرین برای تهیه بسته‌های حمایتی هم بهره بردیم. امیدواریم با برنامه‌های دولت درخصوص وام‌های کم‌بهره بتوانیم فرصت‌های شغلی که دستخوش کرونا شده‌اند را سرپا نگه داریم تا با رعایت پروتکل‌های بهداشتی بتوانند به کارشان ادامه بدهند.»
فرماندار قشم از ٥٥٠واحد فعال در حوزه گردشگری در شهرستان قشم خبر می‌دهد که کمک‌های بلاعوض دریافت کرده‌اند. «عمده ساکنان «لارک» و «هنگام» صیاد‌ند. به دنبال رایزنی‌هایی برای گرفتن مساعدت‌های بیشتر هستیم. متاسفانه در حوزه هتل‌های اقامتی برآوردها از خسارت بیش از ٥٠میلیارد تومانی خبر می‌دهند هرچند به‌دنبال برگزاری جشنواره‌هایی در تابستانیم تا با روش‌های تشویقی مسافرانی که نوروز به قشم می‌آمدند را برای سفر به جزیره ترغیب کنیم تا بتوانیم تا حدودی خسارت را جبران کنیم.»