اگرچه برخی تحلیلگران داخلی، چشم‌انداز اقتصادی ایران را سیاه دیده و معتقدند با توجه به شرایط کنونی، پیشبینی بانک جهانی و نهادهای بین‌المللی از رشد اقتصادی ایران محقق نخواهد شد، اما بررسی روند تولید کالا در کشور نشان می‌دهد پیشبینی بانک جهانی چندان دور از واقعیت نبوده و جوانه‌‌های رشد در اقتصاد ایران درحال شکوفه زدن است.
رایج‌ترین تعریف از رشد اقتصادی این است که بازدهی اقتصاد، در طول یک بازه زمانی (حداقل دو دوره سهماهه متوالی) افزایش یابد. به عبارت ساده‌تر، رشد اقتصادی یعنی افزایش آنچه اقتصاد میتواند تولید کند؛ همان مفهومی که به‌درستی به‌عنوان شعار سال 98 انتخاب شده و رونق تولید را پیش‌زمینه رشد اقتصادی دانسته است. اما برای بروز و ظهور رشد اقتصادی در کشور علاوه‌بر رونق تولید، متغیرهای دیگری نیز دخیل است. دو متغیر نرخ تورم و نرخ ارز را می‌توان به‌عنوان متغیرهایی با بیشترین تاثیرگذاری بر رشد اقتصادی مورد توجه قرار داد، بنابراین دستیابی به رشد اقتصادی بدون ارزیابی این متغیرها، نتیجه‌ای درست و مطابق با داده‌های علم اقتصاد ندارد.
اتفاقات و بحران‌های اقتصادی سال گذشته که در پی اعمال تحریمها بازارهای مالی کشور را در تنگنا قرار داد و باعث شد نرخ ارز در مسیر صعودی قرار بگیرد، همچنان در اذهان عمومی باقی مانده است. رشد نرخ ارز در یک بازه زمانی کوتاه‌مدت، علاوه‌بر اینکه فرصت مدیریت بحران را از مدیران اقتصادی گرفت، خواه‌ناخواه تاثیری غیرقابل پیشبینی بر شاخص‌های اقتصادی کشور گذاشت. تورم، کاهش تولید و به‌تبع آن رشد قیمت‌ها در بازار ماحصلی جز آشفتگی اقتصادی به همراه نداشت. در این میان توقف یا کاهش تولید در بخش‌های مختلف صنعت و معدن، نظام عرضه و تقاضا را تحت فشار‌های درونی و بیرونی به چالش کشید، تورم به 26.9 درصد افزایش یافت و درنهایت اقتصاد کشور در سال 97 و به‌ویژه در گروه صنعت 9.2 درصد کوچک‌تر شد. (بیشترین میزان رشد منفی)
اکنون اندکی بیش از یک‌سال از اعمال تحریمها می‌گذرد و آنچه باید در اقتصاد ایران اتفاق می‌افتاد، افتاده است. از میزان هیجاناتی که زمینه‌ساز آشفتگی بازارها شده بود، کمی کاسته شده است. نرخ ارز در مسیر نسبتا باثباتی قرار گرفته و سرعت رشد نرخ تورم نقطه‌ای از خردادماه امسال شیب کاهشی پیدا کرده است؛ به‌طوری که سرعت رشد تورم که به‌طور میانگین در خردادماه 3.4 درصد بود، در تیرماه به میزان 0.8درصد تقلیل یافت. همچنین طبق اعلام مرکز آمار ایران، نرخ تورم نقطه‌ای در مردادماه با کاهش 10.5 واحد درصدی طی سه ماه از 52.1 درصد در اردیبهشت ١٣٩٨ به 41.6 درصد در مردادماه رسیده است. مجموع این عوامل دست‌به‌دست هم داده تا طبق آمار وزارت صمت از بخش تولید کالاهای منتخب، تولید بیش از 50 قلم کالا طی سه ماهه نخست امسال در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، افزایش داشته باشد. در ادامه دلایل عمده تغییرات مثبت و منفی بخش تولید به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است.
افزایش تولید 40 قلم کالای صنعتی
براساس آمار تولید61 قلم کالای منتخب در سه بخش صنعت، معدن و پتروشیمی که در گزارش عملکرد مقدماتی سه ماهه نخست سال 98 از سوی وزارت صمت منتشر شده است، تولید 40 قلم کالای صنعتی، معدنی و پتروشیمی افزایش و تولید 21 قلم کالا کاهش یافته است. در واقع تولید 65 درصد از تولیدات این سه بخش در سه ماهه نخست امسال با رشد همراه بوده است. طبق این آمار، از میان 23 قلم کالای منتخب صنعتی، تولید16 قلم کالا افزایش و هفت قلم کالا کاهش یافته است. در میان تولیدات صنعتی، تولید کارتن با بیش از 57 درصد رشد نسبت به مدت مشابه سال قبل، بیشترین رشد تولید را داشته و فرش ماشینی با 0.8 درصد رشد، کمترین میزان رشد را تجربه کرده است. همچنین در بین هفت قلم کالای این گروه که تولید آنها در سه ماهه امسال کاهش یافته، تولید الیاف اکریلیک با بیش از 56 درصد کاهش، بیشترین رشد منفی را داشته و تولید انواع کاغذ با کاهش
0.7 درصدی، کمترین میزان رشد منفی را درگروه کالاهای منتخب صنعتی تجربه کرده است. در سایر گروه‌های کالایی نیز بیشترین کاهش میزان تولید مربوط به تولید پلی‌کربنات در گروه کالاهای منتخب شیمیایی و پتروشیمی است که در سه ماهه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته، تولید این محصول بیش از ۷۵ درصد کاهش یافته است. در مقابل، آلومینا در گروه کالاهای منتخب معدنی و صنایع معدنی با 0.6 درصد کاهش تولید، کمترین میزان رشد منفی را داشته است.
صنعت خودروسازی پرچمدار بیشترین میزان کاهش تولید
در جدول آمار تولیدات منتخب صنعتی، معدنی و پتروشیمی چند کالای منتخب و میزان تغییر تولیدات اقلام کالایی در این بخش‌ها قابل‌توجه است. نگاهی به آمار و ارقام تولیدات صنایع خودروسازی کشور نشان می‌دهد به جز تراکتور، تولید انواع سواری، وانت، اتوبوس، مینی‌بوس، ون، کمباین، کامیون کشنده، لاستیک خودرو و روغن موتور صنعتی در سه ماه ابتدایی سال 98 نسبت به مدت مشابه سال گذشته به‌طور چشمگیری کاهش یافته است. در این گروه، تولید کامیون کشنده بیشترین و تولید وانت کمترین کاهش را داشته است، اما تولید تراکتور در مدت مورد بررسی، با رشد حدود 27 درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته همراه بوده است. تولید تراکتور در اواخر تابستان سال 97 و به‌دنبال افزایش نرخ ارز و در نتیجه افزایش قیمت تمام‌شده تراکتور، به‌شدت کاهش یافت؛ این امر موجب شد تولید تراکتور تا پایان سال 97، به مدت 6 ماه متوقف شود، چراکه عدم ثبات نرخ ارز به‌ویژه در بازه زمانی تابستان و پاییز سال گذشته، واردکنندگان برخی قطعات موردنیاز تولید تراکتور را با چالش جدی مواجه کرده بود، اما با اجرای بسته‌‌های ارزی پی‌درپی که از سوی بانک مرکزی ارائه شد، نرخ ارز در اواخر سال گذشته کنترل و تا مرز ثبات پیش رفت. این اتفاق، زمینه واردات قطعات موردنیاز خط تولید تراکتور را در یک بستر کم‌تلاطمی فراهم کرد و بنابراین واردکنندگان با مشاهده بازخوردهای مثبتی که در اجرای سیاست‌های ارزی دولت دیده شد، واردات قطعات را از سر گرفتند. تامین قطعه، تولید دوباره تراکتور را رقم زد، لذا میزان تولیدات این صنعت، در سه ماهه امسال نسبت به سه ماهه نخست سال گذشته که کشور در اوج بحران‌های ارزی و بی‌ثباتی نرخ ارز قرار داشت، افزایش یافت.
دعوای زرگری میان خودروسازان و قطعه‌سازان و بدهی هنگفت خودروسازان به قطعه‌سازان، انحصار‌گرایی، افزایش خودسرانه قیمت خودرو از سوی خودروسازان به بهانه تحریمها و کاهش واردات مواد اولیه، کاهش تقاضا به دلیل افزایش قیمت،
عدم نظارت بر عملکرد خودروسازان، عدم حمایت دولت از صنایع خرد وابسته به صنعت خودروسازی، عدم عرضه خودروهای پیش‌فروش شده و ارائه طرح‌های پیاپی پیش‌فروش خودرو بدون سازوکار مشخص را می‌توان از دلایل عمده کاهش تولیدات صنعت خودروسازی عنوان کرد. هرچند عده‌ای بر این باورند که خروج خودروسازان خارجی از کشور و قطع همکاری آنها با صنعت خودروسازی ایران، یکی از دلایل کاهش میزان تولید انواع خودرو در کشور بوده است، اما به استناد آماری که پیش از این در گزارشی در همین صفحه منتشر شده است، تولید بعضی از خودروهایی که تولید آن، اکنون متوقف شده، بیش از 90 درصد داخلی‌سازی شده است و نیاز به واردات قطعات و مواد اولیه‌ای که تولید را تحت‌الشعاع قرار دهد، ندارد. چه‌بسا اینکه صنعت خودروسازی ایران، علاوه‌بر اینکه توانایی تولید خودرو با قیمت مناسب را دارد، به واسطه دولتی بودن این صنعت، امکان دور زدن تحریمها و واردات قطعات موردنیاز نیز فراهم است. ارجح دانستن منافع شخصی بر منافع عمومی و انتفاع خودروسازان از واردات خودرو را نیز باید به سایر دلایل کاهش تولید خودرو در سهماهه نخست امسال افزود.
کاهش تولید فلزات در سایه رکود ساخت‌وساز
در میان تولیدات منتخب معدنی و صنایع معدنی، تولید تنها چهار قلم کالا در سه ماهه اول امسال کاهش یافته است. جالب است بدانید یکی از دلایل اصلی کاهش تولید شمش آلومینیوم، آلومینا و سنگ آهن، کاهش تولید صنایع خودروسازی است. یکی از مصارف مهم شمش آلومینیوم در صنعت خودروسازی و به‌طور کلی صنعت حمل‌ونقل است. آلومینیوم، یکی از فلزات سبک با خواص مناسب فیزیکی و مکانیکی در تولید قطعات است که به واسطه سبکی و در عین حال مقاوم بودن این فلز، در تولید خودرو مورد استفاده قرار می‌گیرد. از آنجایی که آلومینا ماده اصلی در تولید آلومینیوم است، درنتیجه کاهش تولید آلومینیوم به دلیل کاهش آلومینا و کاهش تولید هردو، به دلیل کاهش تولید خودرو در کشور بوده است.
پلی‌کربنات نیز نوعی ماده معدنی است که در سه ماهه امسال، تولید آن کاهش داشته است. پلی‌کربنات سخت‌ترین ماده شفافی است که به‌عنوان گزینه‌ای مناسب به جای شیشه در بخش‌های مختلف ساختمانی به صورت ورق‌های مسطح و به ظاهر مشابه شیشه مورد استفاده قرار می‌گیرد. کاربرد این ورق در انواع پوشش سقف‌ها، پارکینگ‌ها و سقف کاذب است. کاهش 50 درصدی ساخت‌وساز در سال گذشته و ادامه این روند در سال 98، به‌عنوان یکی از دلایل اصلی کاهش تولید این ماده معدنی در سه ماهه نخست امسال قلمداد می‌شود. رکود ساخت‌وساز در تولید پلی‌وینیل کلراید که نوعی پلاستیک بسیار پرکاربرد در صنعت ساختمان‌سازی است نیز میتواند یکی از دلایل کاهش تولید این ماده معدنی مطرح باشد. این ماده شیمیایی که تولید آن در سه ماهه نخست امسال حدود سه‌درصد کاهش داشته، یکی از محصولات صنعت پتروشیمی است که موارد استفاده فراوانی ازجمله برای برش عمودی پنجره‌ها، لوله، لوله‌کشی، کانال و لوازم نصب‌کردنی، پنجره‌های تاریک (بدون دید)، کف‌سازی و ساختن سقف و پوسته کابل‌های الکتریکی دارد. مصارفی که بخش قابل‌توجهی از آن در ارتباط با صنعت ساخت‌وساز است. درنتیجه رکود ساخت‌وساز مسکن میتواند تاثیر بسزایی در کاهش تولید این ماده شیمیایی داشته باشد. البته این امید وجود دارد که با توجه به طرح‌های جدید وزارت مسکن، راه و شهرسازی برای تولید مسکن در سال 98، شرایط رونق مسکن فراهم شده و رکود ساخت‌وساز، رفته‌رفته به پایان برسد. در این صورت می‌توان به رونق تولید صنایع وابسته به ساخت‌وساز نیز امیدوار بود.
رشد تولید 16 قلم کالای صنعتی
از میان 27 قلم کالای منتخب صنعتی، تولید 16 کالا در سه ماهه امسال افزایش یافته است. رشد 12.6 درصدی تولید داروی انسانی در سه ماهه امسال میتواند نوید‌بخش قطع وابستگی به واردات داروهایی باشد که توان تولید آن در کشور وجود دارد. افزایش
5.3 درصدی تولید چرم و 1.3 درصدی انواع کفش نیز در فهرست تولیدات سهماهه نخست امسال قابل‌توجه است. صنعت چرم که ظاهرا ماده اولیه آن (پوست خام) تولید داخل است و قاعدتا نباید تاثیر زیادی از افزایش نرخ ارز بپذیرد، با افزایش نرخ ارز و قاچاق پوست و دام زنده، همگام با سایر کالاها با افزایش قیمت مواجه شد. همزمان با این اتفاق، برند‌های خارجی کفش و محصولات چرمی به تدریج بازار ایران را ترک کردند و از سوی دیگر واردات چرم (ساخته‌شده) به دلیل بالابودن قیمت که ناشی از افزایش نرخ ارز بود، متوقف شد. توقف واردات چرم، این فرصت را در اختیار تولیدکنندگان قرار داد تا با افزایش تولید، نبض بازار داخل را به دست بگیرند. در این میان سیاست‌های ارزی بانک مرکزی و ثبات نسبی نرخ ارز، مزید بر علت شد و زمینه افزایش تولید چرم را در سه ماهه امسال فراهم کرد. تولید 30میلیون زوج انواع کفش و رشد 1.3 درصدی میزان تولید این محصول در سهماهه امسال نسبت به سال گذشته را می‌توان یکی از دستاوردهای افزایش تولید چرم دانست، علاوه‌بر اینکه افزایش قیمت کفش‌های خارجی و کاهش قدرت مردم برای خرید این محصولات، انگیزه خوبی برای تولیدکنندگان داخلی شد تا حجم تولیدات خود را به میزان نیاز جامعه نزدیک‌تر کنند. تولید انواع تلویزیون و
ماشین لباسشویی نیز همان‌طور که سال گذشته پیشبینی شده بود، با کاهش قابل‌توجهی روبه‌رو بوده است. وابستگی 89 درصدی صنعت ساخت تلویزیون به واردات قطعه و بالابودن هزینه‌های مواد اولیه وارداتی صنعت ساخت ماشین لباسشویی موجب شده به‌رغم ثبات نسبی نرخ ارز، تولید این محصولات به صورت چشمگیری کاهش پیدا کند. اما در مقابل، صنعت تولید یخچال‌فریزر در سه ماهه نخست امسال رشد 14.9 درصدی داشته است. تولیدات این صنعت در
سه ماهه اول سال 97، حدوداً معادل 215هزار دستگاه بود که در سه ماهه نخست امسال به بیش از 247هزار دستگاه افزایش یافته است. کاهش عرضه و افزایش قیمت تولیدات دو برند سامسونگ و ال‌جی، بازار این محصول را به سمت تولیدات داخلی جهت‌دهی می‌کند.
رشد تولید با افزایش 200 درصدی صادرات سیمان
مطابق آمار گمرک، در سه ماهه ابتدایی امسال صادرات سیمان به کشورهای آسیای میانه نسبت به مدت مشابه سال گذشته بیش از 200 درصد افزایش یافته است. عراق یکی از واردکنندگان اصلی سیمان ایران بود اما پس از آنکه عراقی‌ها برای تولید 40 میلیون تن سیمان ظرفیت‌سازی کردند، صادرات سیمان ایران به عراق و اقلیم کردستان متوقف شد. اما همزمان با این اتفاق، صادرات سیمان ایران به افغانستان به دو دلیل افزایش یافت؛ نخست اینکه واردات سیمان افغانستان از پاکستان کم شد و دوم اینکه مصرف‌کنندگان افغانستانی، کیفیت سیمان ایران نسبت به سیمان پاکستان را ارجح دانستند. همین امر سهم سیمان ایران را در بازارهای همسایه افزایش و موجب رشد تولید این ماده معدنی شد.