بیش از 10 هزار میلیارد تومان درآمد تولیدی ایران از بخش معدن
براساس آخرین آمار‌های منتشرشده از سوی بانک مرکزی، درآمد تولیدی ایران از بخش معدن در سال 96 به 10 هزار و 378 میلیارد تومان رسیده است. این رقم کمتر از یک‌درصد (0.70 درصد) از تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل می‌دهد. دادههای بانک جهانی از مقایسه سهم تولیدات معدنی در تولید ناخالص داخلی ایران با کشورهایی که دارای بیشترین ذخایر معدنی هستند نشان می‌دهد در کشورهایی مانند مغولستان (کشوری در مرکز قاره آسیا با جمعیت سه‌میلیون و 200 هزار نفر)، موریتانی (کشوری در شمال غربی آفریقا با جمعیت سه‌میلیون و 100 هزار نفر) و سورینام (کشور کوچکی در شمال آمریکای‌جنوبی با جمعیت 480 هزار نفر) سهم معدن در تولید ناخالص داخلی بیش از 20 درصد است. مرکز آمار ایران نیز سالانه گزارشی را با عنوان «طرح آمارگیری از معادن در حال بهره‌برداری کشور» منتشر می‌کند. آخرین گزارش این مرکز که از تعداد معادن در حال بهره‌برداری در سال 96 منتشر شده، نشان می‌دهد در سال 92 تعداد معادن فعال در کشور پنج‌هزار و 445 معدن بوده که در سال 93 با تعطیلی یا غیرفعال‌شدن 90 معدن، تعداد معادن کشور به پنج‌هزار و 355 معدن کاهش یافته است. روند کاهشی تعداد معادن در سال 94 نیز با تعطیلی 141 معدن همچنان ادامه داشته است. در سال 95 تعداد معادن تعطیل یا غیرفعال‌شده به 301 معدن رسیده است. در نتیجه در سال 95 تعداد معادن فعال کشور چهارهزار و 913 معدن بوده است. طبق آمار، روند کاهشی تعداد معادن در سال 96 متوقف شده و تعداد معادن در حال بهره‌برداری به پنج‌هزار و 353 معدن رسیده، اما همچنان در مقایسه با سال 92، تعداد 92 معدن از گردونه فعالیت خارج شده است.
صدور 2 هزار و 193 فقره پروانه ساختمانی در 2 سال
وزارت صنعت، معدن و تجارت در گزارشی آمار تعداد پروانه‌های اکتشاف، گواهی اکتشاف و پروانه‌های بهره‌برداری معدن صادره‌شده طی سال‌های 94 تا 96 را ارائه داده است. بررسی دادههای آماری وزارت صمت نشان می‌دهد در سال 94 تعداد ۵۷۸ فقره پروانه بهره‌برداری، در سال 95 تعداد۵۷۸و در سال 96 تعداد 755 فقره پروانه بهره‌برداری معدن صادر شده است.
نکته قابل‌توجه در بررسی این آمارها این است که اگرچه در سال 94، تعداد ۵۷۸ فقره پروانه بهره‌برداری معادن صادرشده است، اما در همین سال، 141 معدن نسبت به سال ماقبل آن از گردونه فعالیت خارج شده است. همچنین، در سال 95 و همزمان با صدور 860 پروانه بهره‌برداری، فعالیت 301 معدن متوقف شده است.
وزارت صمت در ذیل جدول آماری مربوط به تعداد پروانه‌های بهره‌برداری معدن این نکته را متذکر شده است که «از سال 1394، پروانه بهره‌برداری معدن فقط شامل پروانه‌های جدید صادره است». بر این اساس، از سال 94 تا 96 تعداد دوهزار و 193 فقره پروانه بهره‌برداری صادر شده است.
کاهش 34 درصدی صادرات بخش معدن
در سال‌های اخیر و به‌دنبال اعمال تحریمهای اقتصادی علیه ایران، موضوع جایگزینی درآمدهای دیگر به‌جای درآمدهای نفتی در کشور مطرح شد. طرح «جایگزینی معدن به‌جای نفت» یکی از مهم‌ترین طرح‌هایی بود که با هدف افزایش درآمدهای غیرنفتی مطرح شد و بارها نیز از سوی مقام معظم رهبری مورد تاکید قرار گرفت.
این در حالی است که به گفته معاون معدنی خانه صنعت، معدن و تجارت ایران، از روزی که در کشور شعار «معدن به‌جای نفت» مطرح شد، اوضاع اقتصاد معدنی کشور بهتر نشد بلکه بسیاری از معادن به‌دلیل مشکلات عدیده تعطیل و غیرفعال شدند. براساس آمار وزارت صمت، ارزش صادراتی بخش معدن در سال 96 معادل دوهزار و 169 میلیون دلار بوده است در حالی که این رقم در سال 97 با کاهش 34درصدی به هزار و 420 میلیون دلار رسیده است. بررسی آمار واردات بخش معدن نیز گویای کاهش ارزش وارداتی این بخش است. بر این اساس در سال 96 معادل 260 میلیون دلار محصولات معدنی وارد کشور شده است که این رقم در سال 97 با کاهش بیش از 15 درصد به 219 میلیون دلار رسیده است.
19 هزار میلیارد تومان؛ ارزش افزوده بخش معدن
در شرایط کنونی اقتصاد ایران که حلقه تحریمهای نفتی روزبه‌روز تنگ‌تر و فشارهای اقتصادی بر کشور بیشتر می‌شود، یکی از مهم‌ترین ظرفیت‌های ایران برای گذر از این بحران، تکیه بر منابع معدنی و پتانسیل‌های بالقوه در داخل کشور است. ایران با دارا بودن حدود یک‌درصد از جمعیت جهان حدود هفت درصد از ذخایر کشف‌شده دنیا را در اختیار دارد، بیش از 30 درصد ارزش اسمی بورس متعلق به بخش معدن است و نزدیک به یک‌درصد از تولید ناخالص داخلی کشور به معادن و پنج تا 6 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور به صنایع معدنی تعلق دارد. شرکت‌های معدنی در ایران دارای بالاترین و باثبات‌ترین حاشیه سود از میان 100 شرکت برتر در داخل کشور هستند. تاثیر تقویت ظرفیت‌های معدنی کشور بر رشد اقتصادی بسیار بیشتر از بخش تجارت و حتی صنعت است، حجم عظیم محصولات و صنایع معدنی زمینه توسعه بخش ترانزیت و حمل‌ونقل می‌شود. از سوی دیگر رشد بخش معدن به ایجاد اشتغال پایدار به‌ویژه در مناطق محروم منجر می‌شود. نکته قابل‌توجه اینکه تاثیر بخش معدن بر حوزه صنعت بسیار چشمگیر است به‌طوری که اگر صنایعی مانند فولاد، سیمان، سنگ، سرب، روی، گچ و نظایر آن در ایران به‌عنوان صنایع سودآور شناخته می‌شود، تنها به‌دلیل فعالیت معادن و ارزش افزوده‌ای است که بخش معدن به خود اختصاص داده است. براساس آمار وزارت صنعت، ارزش افزوده حاصل از فعالیت معادن در حال بهره‌برداری در کشور در سال 96، بیش از 19 هزار میلیارد تومان برآورد شده است. این ارزش افزوده ماحصل فعالیت حدود پنج‌هزار و 300 معدن بهره‌برداری‌شده در کشور است در حالی که اگر 75 میلیارد تن ذخایر احتمالی کشور مورد بهره‌برداری قرار گیرد، بی‌تردید ارزش افزوده حاصل‌شده، قابل قیاس با هیچ‌یک از بخش‌های صنعت نخواهد بود.