ایرانی‌ها واقعا کم کار می‌کنند؟

طبق آخرین داده‌های مرکز آمار ایران، در بهار امسال بیش از 40 درصد از شاغلان کشور در هفته بیش از 49 ساعت یا در روز بیش از 8 ساعت کار می‌کنند. این شاخص که یکی از نماگر‌های کار شایسته است نشان می‌دهد در ایران بخش زیادی از شاغلان بیشتر از استاندارد کار می‌کنند. 

متوسط ساعت کاری ایرانیان بیش از 46 ساعت در هفته!

داده‌های مرکز آمار ایران از متوسط ساعت کار شاغلان ایران نشان می‌دهد طی سال‌های 1384 تا 1404 شاغلان ایرانی به طور میانگین بیش از 45 ساعت در هفته کار کرده‌اند. براین اساس در سال‌های 1385 و 1386 متوسط ساعت کاری در هفته به 47 ساعت نیز رسید. سپس در سال‌های 1387 تا 1398، متوسط ساعت کاری در هفته به حدود 44 ساعت کاهش یافت. اما به طور کلی در سال‌های شیوع بیماری کرونا، متوسط ساعت کاری برای شاغلان در کشور و حتی دنیا کاهش پیدا کرد، به طوری که در سال‌های 1399 تا 1401 متوسط ساعت کاری به حدود 42 ساعت کار هفتگی رسید. از سال 1402 تا بهار امسال نیز متوسط ساعت کاری در هفته مجدد افزایش پیدا کرده است.

در سال‌های 1402 و 1403 میانگین ساعت کار به بیش از 45 ساعت در هفته رسید؛ اما در بهار امسال حدود 1.6 درصد رشد کرد و به بیش از 46 ساعت در هفته (46.3 ساعت) رسیده است. در این میان، گفتنی است متوسط ساعت کاری زنان از 32.6 ساعت در هفته در سال 1384 به 35.8 ساعت در سال 1403 افزایش یافته است. در حالی که این عدد برای مردان در سال 1384 بیش از 49 ساعت بوده که با گذشت سال‌ها این عدد به 47.5 ساعت در هفته طی سال 1403 کاهش یافته است.

ایرانیان کم‌کار نیستند، مشاغل بی‌کیفیت است 

برخلاف تصور رایجی که گاه ایرانیان را کم‌کار یا بی‌انگیزه معرفی می‌کند، آمارها حاکی از آن است که متوسط ساعت کاری در ایران از میانگین جهانی بالاتر است. طبق آخرین برآورد سازمان جهانی جمعیت، میانگین ساعت کار هفتگی شاغلان در 170کشور جهان، 38.7 ساعت است. بر اساس بررسی «فرهیختگان» از داده‌های سازمان بین‌المللی کار (ILO) و گزارش‌های داخلی، ایرانی‌ها طی سال 2024 به‌طور متوسط بیش از 46 ساعت در هفته کار کرده‌اند که البته این عدد برای مشاغل سخت و کارگران غیررسمی بعضا به بیش از 50 ساعت در هفته نیز می‌رسد؛ این اتفاق درحالی‌ است که این رقم در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته عمدتا بین ۳۵ تا ۴۰ ساعت است. با این حال به دلیل بهره‌وری پایین، بازده اقتصادی این حجم از کار، بسیار کمتر از حد انتظار است.

از منظری دیگر شاید بتوان گفت این مسئله صرفاً یک مشکل در حوزه کار نیست؛ بلکه نشانه‌ای از نقص در ساختار کلان اقتصادی کشور مبتنی بر نفت است. در نبود بهره‌وری کافی، ضعف تکنولوژی، پایین بودن سرمایه‌گذاری مولد، گسترش مشاغل غیررسمی و فقدان سیاست‌های هدفمند اشتغال، نیروی کار ناچار است برای تأمین حداقل معیشت، ساعت‌های طولانی‌تری کار کند.

به بیان دیگر، ساعت کاری بالا در ایران نه از سر رونق تولید یا انضباط اقتصادی، بلکه نتیجه مستقیم ناترازی ساختاری در بازار کار، فشار تورمی و کاهش مستمر قدرت خرید خانوارهاست. اما برخلاف داده‌های منتشر شده از میزان ساعت کار هفتگی ایرانیان، نتیجه آن در اقتصاد کشور آن‌جور که باید دیده نمی‌شود. برداشت نادرستی در میان برخی وجود دارد که ایرانیان به اندازه جهان کار نمی‌کنند یا به بیان دیگر میزان ساعت کاری بالای ایران، پاسخگوی بهره‌وری در کشور نیست.

این برداشت نادرست به چند عامل مهم باز می‌گردد. یکی ناشی از ساختار بازار کار در کشور است که طبق آمارها، نرخ مشارکت اقتصادی ما نرخ نسبتا پایینی نسبت به دنیاست و دومین عامل مهم به ویژگی خاص بدنه دولتی و اداری کشور برمی‌گردد که ظاهرا ویژگی مشترک بخش‌های دولتی همه اقتصادهای نفتی در دنیاست و باعث شده که این تصور و ذهنیت برای مردم ایجاد شود که ایرانیان کمتر کار می‌کنند.

در اقتصادهای نفتی معمولا در زمان وفور نفت، استخدام‌های اداری گسترده و بیش از نیاز دستگاه‌های اداری و اجرایی کشور صورت می‌گیرد که این موضوع باعث می‌شود تعداد زیادی از نیروی کار عملا رها از نظارت سیستمی حرکت کنند. درواقع اغلب این استخدام‌ها بیش از آن که نیاز دستگاه‌های اداری اجرایی باشد، ناشی از روابط، سفارش‌ها و خارج از ضوابط فنی و استخدامی است.

همچنین برای دولتی که دارای وفور ثروت‌های نفتی در ساختار اداری است، شایسته‌سالاری، بهره‌وری نیروی کار، تشدید کسری بودجه، افزایش اندازه دولت، استخدام‌های نه چندان براساس میزان نیاز، آنچنان اولویتی ندارد. گفتنی است از این منظر، دخالت نمایندگان مجلس، مسئولان محلی و حتی سفارش‌های استخدامی به واسطه‌ روابط خویشاوندی، بیش از شایسته‌سالاری و ضوابط استخدامی در اولویت قرار می‌گیرد. درمجموع توجه داشته باشیم از 25 میلیون شاغل ایرانی، حدود 10 درصد از آنها کارکنان دولت هستند که بسیاری از این افراد نیز به اندازه کافی کار می‌کنند و نمی‌توان کم‌کاری را به کل شاغلان تعمیم داد. 

ایرانیان دهمین کشور پرکار در جهان هستند 

طبق آخرین آماری که موسسه worldpopulationreview از داده‌های سازمان بین‌المللی کار (ILO) و سازمان OECD و دیگر نهادهای بین‌المللی منتشر کرده، در سال 2024 میانگین ساعت کاری در 170 کشور جهان حدود 38.7 ساعت، برآورد شده است. کشورهایی مانند بوتان، سودان و کنگو سه کشور با بیشترین ساعت کاری در دنیا هستند که به ترتیب مردم‌شان 54.5 ، 50.8 و 48.7 ساعت در هفته کار می‌کنند. در مقابل، کشورهای اروپایی توسعه‌یافته مانند هلند، نروژ، اتریش و دانمارک کمترین ساعت کاری در جهان را دارند که حدود 26 تا 29 ساعت در هفته است. برای مثال آلمان به عنوان قطب توسعه و اشتغال در جهان، در جایگاه 162 این مقایسه با متوسط ساعت کاری 29.6 ساعت در هفته قرار گرفته است.

گفتنی است کشورهایی مانند امارات، قطر و ایران جزو 10 کشور برتر با بیشترین ساعت کار در هفته در جهان هستند. ایران دهمین کشور با بیشترین ساعت کاری در جهان است که شاغلان آن به طور متوسط 46.3 ساعت در هفته مشغول به کارند. بر این اساس کشورهای توسعه‌یافته مانند آلمان، هلند، سوئد، بین 30 تا 35 ساعت در هفته کار می‌کنند. چین، آمریکا و روسیه به عنوان 3 راس قدرت در جهان به ترتیب دارای رتبه 22، 95 و 117 در جهان هستند که متوسط ساعت کاری هفتگی آنها در سال 2024 به بیش از 44.8، 38.2 و 36.1 ساعت می‌رسد. کشورهای عربی مانند امارات، قطر و عربستان دارای رتبه 4، 8 و 66 پرکارترین کشورهای جهانند. گفتنی است ترکیه به عنوان همسایه ایران، 30امین کشور در دنیا با متوسط ساعت کاری 43.8 ساعت در هفته است.