سلطه دلار بر روند مبادلات تجاری ایران با عراق پایان یافت. بنابراعلام رییس اتاق بازرگانی ایران وعراق، پول قدرتمند امریکایی در چرخه تجارت ایران با این همسایه غربی دیگر جایی نخواهد داشت. از این رو، صادرکنندگان ایرانی می‌توانند با ارزهای «یورو، ریال یا دینار» کالاهای خود را روانه بازارهای این کشور کنند. بخش دیگری از مبادلات تجاری با عراق نیز به شکل تهاتر یا توافقی خواهد بود. اگرچه مطابق آمارها، تجار ایرانی، سال 96 حدود 7 میلیارد دلار و در 5 ماه منتهی به مردادماه سال 97 حدود 3.5 میلیارد دلار کالا به بازار عراق صادر کرده‌اند، اما انتقال پول بین دو کشور از طریق سیستم بانکی بسیار اندک است که یک چالش جدی به‌شمار می‌رود. حال، فارغ از حذف دلار از گردونه تجارت ایران با این کشور، موضوع مهمی که در این میان وجود دارد اینکه آیا اساسا صدور کالا به عراق برای کشورمان ارزآور است؟ برخی فعالان اقتصادی در پاسخ به این پرسش معتقدند با وجود تحریم‌های بانکی، وصول عایدی های صادراتی ایران از این محل، مبهم و با چالش مواجه است. به گفته آنها از آنجایی که هنوز دینار عراق در سیستم بانکی ایران به رسمیت شناخته نشده واز آن سو دلار از چرخه تجارت ایران حذف شده، واسطه‌های عراقی که عمدتا صرافی‌های این کشور هستند، معمولا ترجیح می‌دهند، به صادرکنندگان ایرانی «ریال» بدهند. این یک چرخه معیوب در مراودات مالی و تجاری با عراق به شمار می‌رود که در قبال این حجم از صادرات عملا ورود ارز به چرخه ارزی کشور معلوم نیست. برهمین اساس، باید شرایطی فراهم شود تا این چرخه معیوب اصلاح شود. از همین‌رو، فعالان اقتصادی، راه‌حل این موضوع را به‌رسمیت شناختن «دینار» عراق در سیستم بانکی ایران می‌دانند.
دلار ممنوعه در تجارت
اسفندماه 96 براساس سیاست‌گذاری‌های کلان تجاری کشور و براساس ابلاغیه رسمی بانک مرکزی، «ثبت سفارش واردات با نوع ارز دلار امریکا» ممنوع اعلام شد. براساس آن، از نهم اسفندماه 96 ثبت‌سفارش با نوع ارز «دلار امریکا» دیگر برای تجار ایرانی امکان‌پذیر نبود. هدف دولتمردان از اتخاذ چنین تصمیمی، «انضباط ارزی، واردات و سیاست‌های سخت‌گیرانه امریکا» عنوان شد. با حذف این پول قدرتمند از چرخه تجارت خارجی کشور، به منظور ایجاد رونق در تجارت جهانی نیاز است که به سمت انعقاد پیمانهای پولی دوجانبه یا چند جانبه پولی با شرکای تجاریمان گام برداریم. پیمان تاخت پولی دوجانبه قراردادی است که بین بانک مرکزی کشورها برای مبادلات تجاری با ارزهای ملی خود استفاده می‌شود. در چنین وضعیتی، صادرکنندگان و واردکنندگان دو کشور برای مراودات تجاریشان دیگر نیازی به استفاده از ارز کشور ثالث ندارند. این اقدام موجب ایجاد ثبات ارزی برای دو طرف پیمان پولی می‌شود؛ چراکه می‌توان از این ابزار برای تامین نقدینگی در مواقع وقوع بحران ارزی و کنترل نوسان نرخ ارز استفاده کرد.
حال در همین راستا، رییس اتاق بازرگانی ایران و عراق روز گذشته از پایان سلطه دلار بر تجارت ایران با عراق خبر داده است. البته نیمه مردادماه 97 بود که سخنگوی دولت عراق، در گفت‌وگو با خبرگزاری اسپوتنیک تحریم‌های امریکا علیه ایران را «اشتباه فاحش» خواند و طی اظهاراتی گفته بود: «عراق به تحریم‌های خود علیه ایران پایبند خواهد بود؛ زیرا ما قبل از هر چیز به منافع ملی خود فکر می‌کنیم، اما عراق در آینده به دنبال مکانیزم مشخصی برای تعاملات تجاری با ایران خواهد بود؛ به‌طوری‌که در تعارض با تحریم‌های امریکا نباشد.» «سعد الحدیثی» در عین حال صریحا اعلام کرد: «عراق از این پس برای معاملات مالی و تجاری با ایران از دلار استفاده نخواهد کرد.» چند روز پس از اظهارات سخنگوی دولت عراق (21 مرداد ماه 97) بانک مرکزی عراق ممنوعیت استفاده از دلار در تجارت با ایران را ابلاغ کرد. بانک مرکزی عراق به بانک‌های این کشور اعلام کرد، در تجارت با بانک‌های ایران از دلار امریکا استفاده نکنند. اما در مورد واحد پولی «یورو»، این مساله منوط به مستلزمات تعامل با بانک مرکزی اروپا و بانک‌هایی است که با «یورو» کار می‌کنند. حال رییس اتاق بازرگانی ایران و عراق، روز گذشته از حذف دلار در گردونه مبادلات تجاری ایران و عراق خبر داد. به گزارش مهر، یحیی آل اسحاق درباره چگونگی مبادله پول بین ایران و عراق عنوان کرد: معاملات دلاری بین ایران و عراق حذف شده و بیشتر مبادلات با ارزهای«یورو، ریال و دینار» عراق انجام می‌شود. بنابه اظهارات این فعال اقتصادی، بخش دیگری از مبادلات بین صادرکنندگان ایرانی با تجار عراقی به شکل تهاتر کالا یا توافقی است. آل اسحاق، همچنین در مورد اینکه چه میزان از مبادلات تجاری ایران و عراق از طریق سیستم بانکی انجام می‌شود، اظهار کرد: باوجود حجم ۸ میلیارد دلاری تجارت بین ایران و عراق، انتقال پول بین دو کشور از طریق بانک‌ها بسیار کم است.
چالش تجارت با عراق
اما موضوعی که به گفته فعالان اقتصادی در تجارت با عراق همچنان به عنوان یک مانع وچالش بزرگ خودنمایی می‌کند؛ تاسیس بانک مشترک مابین طرفین است. از این‌رو، بنابه اظهارات آل اسحاق حل مسائل بانکی باید جزو اولویت‌های اصلی اقتصاد ایران باشد؛ زیرا در بدترین شرایط میزان تجارت ایران با عراق به 8 میلیارد دلار می‌رسد. از طرفی با توجه به اینکه «عراق» جزو عمده‌ترین شرکای تجاری ایران بعد از چین به‌شمار می‌رود، سیاست‌گذار پولی باید تغییرات جدی را در ساختار روابط بانکی با شرکای تجاری ایران به ویژه عراق در دستور کار خود قرار دهد.
چراکه آمارها به ما می‌گوید که بازار عراق نقش مهمی را در تجارت ایران بازی می‌کند؛ به طوری‌که مطابق جدیدترین آمار گمرک، عراق با خرید کالا به ارزش ۳ میلیارد و ۴۱۷میلیون دلار و سهم ارزشی ۶۹/ ۱۷ درصد از کل صادرات، رشد وزنی بیش از ۱۷ درصد و رشد ارزشی بیش از ۲۹ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل در رتبه سوم مقاصد عمده صادراتی قرار گرفته است. این در شرایطی است که با وجود حذف دلار از چرخه تجارت خارجی وحرکت به سمت پیمانهای منطقه‌ای با تاکید بر به رسمیت شناختن واحد پول ملی کشورهای طرف تجاری ایران، اما هنوز «دینار» عراق از سوی بانک مرکزی ایران به رسمیت شناخته نشده است.
از همین رو، اعضای اتاق مشترک ایران و عراق بر این باورند که به منظور ایجاد ثبات و نظم بخشی به تجارت با این همسایه غربی، باید «دینار» عراق در سیستم بانکی از سوی بانک مرکزی ایران به رسمیت شناخته شود. این در حالی است که به گفته آل اسحاق، اگرچه حسن روحانی رییس‌جمهور، اسحاق جهانگیری معاون اول او و محمد نهاوندیان معاون اقتصادی رییس‌جمهور، بر حل مشکلات بانکی بین ایران و عراق برای توسعه صادرات تاکید دارند، اما این موضوع همچنان در حاشیه قرار گرفته است. از نگاه این فعال اقتصادی، صادرات ایران به عراق بسیار متفاوت از صادرات به چین است؛ زیرا بیشتر صادرات ایران به چین را محصولات پتروشیمی تشکیل می‌دهد؛ ولی تجار ایرانی از رب گوجه فرنگی تا مصالح ساختمانی به عراق صادر می‌کنند که اشتغال زایی بالایی دارد.
تجارتی بدون ارز آوری!
از آن سو، دبیرکل اتاق بازرگانی ایران و عراق نیز در گفت‌وگو با «تعادل»، به تشریح وضعیت تجارت ایران با عراق می‌پردازد ودر عین حال بر لزوم به رسمیت شناختن واحد پول ملی این کشور از سوی بانک مرکزی ایران تاکید می‌ورزد. سید حمید حسینی، با بیان اینکه صادرات ایران به عراق از 750 میلیون دلار از سال 1384 به حدود 6 میلیارد و500 میلیون دلار در سال 1396 می‌رسد، می‌گوید: در شرایط کنونی ایران در حال صادرات روزانه گاز به ارزش 5 میلیون دلار به کشور عراق است. سال گذشته صادرات حدود 20 میلیون دلار بوده که این میزان تا امروز به 30میلیون دلار رسیده است. همچنین بنابه اظهارات حسینی، آمارها حکایت از توسعه روابط تجاری با عراق دارد و هر اندازه بتوانیم برای حضور بیشتر در بازار این کشور تلاش کنیم و ضریب نفوذ تجار ایرانی در بازار عراق را بالا ببریم، امکان اینکه تجارت ایران با این کشور از مرز 10 میلیارد دلار عبور کند، بسیار زیاد است.
اما با وجود مانور دادن بر حذف دلار از چرخه تجارت با عراق، مساله‌ای که در این زمینه همچنان مبهم باقی است اینکه آیا اساسا صدور کالا به این کشور برای ایران ارز آور بوده یا خیر؟ در پاسخ به این پرسش حسینی بر این باور است که با توجه به تحریم‌های بانکی، وصول عایدی‌های صادراتی ایران از این بازار مهم، مبهم و در عین حال با چالش جدی مواجه است؛ چراکه در این بین واسطه‌ها عمدتا صرافی‌های عراق هستند، که آنها معمولا نیز ترجیح می‌دهند، به صادرکنندگان ایرانی ریال بدهند. به گفته دبیرکل اتاق بازرگانی ایران و عراق، این یک چالش جدی است؛ زیرا مادامی که صادرکننده ایرانی کالای خود را روانه بازار این کشور می‌کند، مشتری یاهمان خریدار دلار یا دینار را به صراف می‌دهد؛ که پس از آن این «ریال» است که به دست صادرکننده ایرانی می‌رسد. حسینی، این را یک چرخه معیوبی در مراودات مالی و تجاری با عراق میداند؛ زیرا در قبال این حجم از صادرات عملا ورود ارز به چرخه ارزی کشور معلوم نیست. از نگاه این فعال اقتصادی حتی این نگرانی نیز وجود دارد که ارز صادراتی، صرف قاچاق کالا به کشور شود. دبیرکل اتاق مشترک ایران وعراق البته این نکته را نیز یادآور می‌شود، عراق نیز نظام بانکی خوبی ندارد. از همین‌رو، باید شرایطی را فراهم کرد که این چرخه معیوب اصلاح شود. حسینی، تنها راه‌حل این موضوع را نیز به رسمیت شناختن دینار عراق از سوی ایران میداند. او در این رابطه می‌گوید: این پیشنهاد به عبدالناصر همتی سکاندار بانک مرکزی ارایه شده تا دینار عراق به‌‌صورت رسمی در سیستم بانکی ایران پذیرفته شود؛ زیرا دینار پول قدرتمندی است و قابل تبدیل به سایر ارزها است. از طرفی نیز تا به امروز شاهد کاهش ارزش آن در بازار نبوده‌ایم. براساس آنچه گفته شد؛ به نظر می‌رسد، متولیان بانک مرکزی در شرایطی که مقرر شده که دلار دیگر جایی در عرضه تجارت خارجی ایران نداشته باشد، باید تغییرات جدی در ساختار روابط بانکی ایران با شرکای تجاریش را در دستور خود کار قرار دهد ودر گام نخست «دینار» عراق را به منظور توسعه هر چه بیشتر تجارت با این کشور به رسمیت بشناسد.