هنوز يك ماه از روزي كه عبدالناصر همتي، رييس‌كل بانك مركزي شده، نگذشته است. همتي در روز معارفه‌اش كم صحبت و رسما اعلام كرد از اين پس تصميم دارد تا با مشورت اقتصاددانان و مديران باتجربه تصميماتي اتخاذ كند كه بازار را به آرامش برساند. او همان روز به بسته ارزي اشاره كرد كه بازار را به آرامش مي‌رساند و به فاصله سه روز بعد از معارفه رييس‌كل جديد مقرر شد تا بسته ارزي اجرا شود؛ بسته‌اي كه رسما كركره صرافي‌ها را بالا مي‌برد و شرايط خريد و فروش ارز و نام دلار را به سايت‌هاي ارزي بازمي‌گرداند. قرار بود قيمت دلار در سامانه نيما تعيين و در سنا به دست واردكننده‌ها برسد و ساز وكاري شفاف داشته باشد. اين روال اگرچه براي اجرا شدنش هم‌زمان برد اما بنا به اذعان كارشناسان اقتصادي همين كه دولت اجازه مي‌دهد واردكننده‌ها با مجوز قانوني از سامانه سنا ارز مورد نياز خودشان را تهيه كنند جاي اميدواري داشت كه گشايش‌هاي جديد براي بحث ارزي ايجاد شده است. در اين مدت هم بر همين اساس قيمت دلار در كنار ساير ارزهاي رايج در سامانه نيما قرار مي‌گرفت تا اينكه به يكباره يكشنبه شب مسوولان پولي و مالي كشور تصميم گرفتند تا دلار را از سامانه سنا حذف كرده و قيمت دلار مجددا در پستوي سنا قرار گيرد و يوآن در سايت سامانه سنا جايگزين دلار شود.
حذفي كه زمينه‌ساز تحليل‌هاي مختلفي شده است. برخي حذف دلار و جايگزين شدن يورو به جاي آن را به قدرت‌گيري بيش از پيش يوآن در معادلات ايران مي‌دانند و برخي از مطرح شدن پرونده‌اي قديمي خبر مي‌دهند كه مجددا روي ميز بانك مركزي و دولت قرار گرفته است. حدس و گمان‌هايي كه خبر از طرح مجددا صادرات و واردات بر مبناي ارز مبدا و مقصد را پررنگ‌تر مي‌كند. با اين حال مهر سكوتي كه بانك مركزي و مسوولان پولي و مالي كشور براي اين موضوع بر لب زده‌اند، باعث شده تا چرايي تصميم اخير براي حذف دلار در عين حال كه در هاله‌اي از ابهام باقي مي‌ماند پرسش‌هاي جديدي را در ذهن متبادر كند.
سوال‌هايي همچون اينكه چرا بانك مركزي بعد از دو هفته از اجراي بسته جديد ارزي خود كه به نظر مي‌رسيد در حال بازگشت آرامش به بازار ارزي بود به يكباره فضاي ارزي را در شرايط غيرشفاف قرار داده است؟ چه نتيجه‌اي از اجراي بسته ارزي به دست آمده كه بانك مركزي حاضر شده است تا با حذف دلار از سامانه، مجددا بازار ارزي را در فضاي حدس و گمان قيمتي فرو ببرد؟ در عين حال اجراي اين سوال مطرح است كه دولت از حذف دلار چه هدفي دارد و چه نتيجه‌اي قرار است در پس اين تصميم حاصل شود؟ و در عين حال اگر قرار بود روزي دلار از سامانه سنا حذف شود چرا در بسته سياست‌هاي ارزي يكي از راه‌هاي شفاف‌سازي بازار ارزي و البته بازگشت ثبات به اين بازار را اعلام نرخ‌ها در اين سامانه دانسته بود؟
در همين حال برخي همچنان معتقدند كه رشد قيمتي دلار در برابر يورو و ساير ارزها در اين سامانه دليل حذف دلار است؛ حذفي كه به نوعي براي تضعيف دلار انجام‌شده است. هر چند كه به نظر نمي‌رسد خريداران ارز حاضر باشند براي دلار قيمتي بالاتر از يورو پرداخت كنند و قطعا ادامه اين روند باعث مي‌شد كه قيمت دلار كاهش يابد.
از سوي ديگر نبايد فراموش كرد پيش از اين هم برخي از كشورها خواهان انجام مبادلات تجاري خود با ايران بر مبناي ارز مبدا خود بودند و تجربه قبلي براي انجام معاملات بر مبناي ارز مبدا براي هند يا چين هم انجام شد. روالي كه اگر دوباره به عنوان گزينه جديد روي ميز مذاكرات تجاري ايران قرار گيرد، تكرار تجربه‌اي است كه پيش از اين انجام شده اما نمود و بروز آن به قدري نبوده كه باعث كاهش محسوس قيمت دلار شود چرا كه در نهايت در فرمول تبديل ارزها به يكديگر قيمت دلار مبنا قرار مي‌گيرد.
سرگرداني صادركنندگان
در همين حال گويا قرار نيست آرامش به بازار تجاري ايران باز گردد چرا كه در كنار حذف دلار از سامانه موجب سرگرداني واردكنندگان براي تعيين قيمت دلار براي خريد شده است. صادركنندگاني كه طي اين مدت ارز خود را در سامانه نيما فروخته‌اند نيز سرگردان از عدم پرداخت وجه ريالي خود در مقابل صرافي‌ها شده‌اند و بنا به گلايه صادركنندگان صراف‌ها در حالي كه ارز را دريافت كرده‌اند اما براي پرداخت معادل ريالي آن زمان زيادي را مطالبه مي‌كنند به گونه‌اي كه هنوز دلاري كه دو هفته پيش به صرافي فروخته شده به شركت صادركننده واريز نشده است.
با اجرايي شدن بسته جديد ارزي تقريبا تمام صادركنندگان به‌ويژه پتروشيمي‌ها كه عمده ارز صادراتي را عرضه مي‌كنند به بازار ثانويه آمدند. بر اساس مصوبه هيات دولت، تامين ارز براي واردات كالاها به غير از كالاهاي اساسي در بازار ثانويه از محل ارز حاصل از صادرات كليه كالاهاي غيرنفتي به ويژه فرآورده‌هاي نفتي، گاز طبيعي، پتروشيمي، محصولات فولادي و فلزات رنگي تامين مي‌شود و معاملات در اين بازار بين صادركنندگان و واردكنندگان از طريق بانك‌ها و صرافي‌هاي مجاز انجام شده و نرخ ارز طبق عرضه و تقاضا تعيين خواهد شد.طي دو ماه از صادرات، ارز ناشي از آن را در سامانه نيما عرضه كنند، ضابطه و چارچوبي براي صراف يا خريدار تعيين نشده كه طبق آن موظف به پرداخت هزينه خريد خود باشد اين در حالي است كه مي‌گويند وقتي قبلا در بازار آزاد ارز خود را مي‌فروختند و طبق قرارداد، صراف حداكثر تا ۴۸ ساعت موظف به برگرداندن ريال بود و اگر اين اتفاق نمي‌افتاد، بايد صراف جريمه پرداخت مي‌كرد اما در حال حاضر اين‌گونه نيست.گرچه حدود سه هفته از اجرايي شدن بسته جديد ارزي مي‌گذرد و زمان لازم است تا ايرادات موجود در اين بازار برطرف شود، اما به هر حال برخي مسائل مي‌تواند موجب نارضايتي صادركنندگان و واردكنندگان باشد. عدم برگشت به موقع ريال يا برخي موانع ديگر براي صادركننده مي‌تواند به مرور آنها را از معاملات در نيما دلسرد كرده و بعيد نيست براي فروش ارز دنبال راهكار ديگري باشند چرا كه تاكيد دارند عدم دريافت ريال ناشي از عرضه ارز موجب بسته شدن دست آنها در تامين منابع براي هزينه‌كرد اين شركت‌ها خواهد شد.
چين به دنبال تقويت يوآن
جالب اينجاست كه به تازگي بلومبرگ در گزارشي از تصميم چين براي تقويت يوآن خود خبر داده و نوشته است؛ چين در نظر دارد در زمان مذاكرات تجاري خود با امريكا، يوآن كه يكي از ضعيف‌ترين عملكردهاي ارزي را داشته است، تقويت كند. ژو هائو، كارشناس اقتصادي ارشد بانك «كومرتس بانك» سنگاپور گفت: به نظر مي‌رسد منفعت چين و امريكا در حال حاضر در تقويت ارزش يوآن باشد. امريكا به دليل كاهش رقابت‌پذيري كالاهاي چيني و چين به اين دليل كه فكر مي‌كند ارزش يوآن اكنون به سطحي رسيده كه بايد باثبات باشد، به تقويت يوآن علاقه‌مند است. وي افزود: هرچه دلار به سطح ۷ يوآن نزديك‌تر شود اقدامات بيشتري از جانب دولت چين را براي حفاظت و تثبيت ارزش يوآن شاهد خواهيم بود.دونالد ترامپ- رييس‌جمهور امريكا- تاكنون بارها و بارها چين را متهم به دستكاري عمدي و تضعيف ارزش يوآن كرده است. از مارس امسال تاكنون يوآن ۸ درصد ارزش خود در برابر دلار را از دست داده است. ناتان چو- كارشناس اقتصادي بانك «دي‌بي‌اس» گفت: چين نمي‌خواهد پيش از مذاكرات مهم خود با امريكا، ارزش يوآن بيش از پيش تضعيف شود.بانك مركزي چين در روزهاي اخير اقدامات گسترده‌اي براي حفاظت از يوآن انجام داده است كه از جمله آنها مي‌توان به تعيين نرخ مبادلاتي روزانه و استفاده از يوآن در قراردادهاي آتي بورس هنگ‌كنگ اشاره كرد. پيش‌تر اقتصاددانان زيادي از بانك مركزي چين خواسته بودند تا به روند تضعيف يوآن خاتمه دهد و آن را تقويت كند. از جمله چنگ فيانگ- استاد اقتصاد چيني- كه گفته بود: تلاش مقامات چيني براي تضعيف يوآن در برابر دلار قابل درك است با اين حال تداوم اين وضعيت در بلندمدت براي اين كشور زيان‌آور خواهد بود. هر چند تضعيف يوآن به نفع صادركنندگان چيني و افزايش رقابت‌پذيري آنها مي‌شود اما براي واردكنندگان و نرخ تورم، اين وضعيت مهلك خواهد بود.