قیمت انواع سکه و طلا در معاملات روز گذشته بازار تهران روند صعودی داشت. به‌طوری که در جریان معاملات انجام‌شده، قیمت هر قطعه سکه تمام بهار آزادی طرح جدید از مرز سه میلیون تومان نیز عبور کرد. بر این اساس نرخ هر قطعه سکه تمام بهار آزادی طرح جدید با ۱۲۸ هزارتومان افزایش به سه میلیون و ۱۲۷ هزار تومان، هر قطعه سکه تمام بهار آزادی طرح قدیم با ۱۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان افزایش به دو میلیون و ۸۷۹ هزار و ۵۰۰ تومان رسید.
در بازار ارز نیز نرخ برخی از ارزها افزایش یافت. با وجود اجرای سیاست یکسان‌سازی نرخ ارز که از سوی دولت و بانک مرکزی اعمال و ارز به صورت تک‌نرخی 4200 تومان اعلام شد، اما روز گذشته نرخ دلار دولتی 4365 تومان قیمت‌گذاری شد. این در حالی است که دلار در بازار آزاد از 8600 تا 8900 تومان نیز معامله شد. در بازار آزاد همچنین، روز گذشته هر یورو 10 هزار و 100 تومان و هر پوند با ارزش 11 هزار و 325 تومان داد و ستد شد.
روند افزایش قیمت سکه و ارز در بازار آزاد در حالی ادامه دارد که بر اساس قراردادهای بازار آتی سکه که در سامانه این بازار ثبت شده است، پیش‌بینی می‌شود که نرخ سکه در شهریور امسال تا سقف سه میلیون و 500 هزار تومان افزایش می‌یابد. قرارداد آتی به‌طور کلی، قراردادی است که در آن خریدار و فروشنده توافق می‌کنند، مقدار معینی کالای مشخص را با کیفیت مشخص، قیمت معلوم و در زمان مشخص معامله کنند. در این قرارداد فروشنده متعهد تحویل کالا در تاریخ تعیین‌شده در زمان عقد قرارداد و همچنین خریدار متعهد به پرداخت وجه در تاریخ مذکور است. این نوع از قرارداد اگرچه فی‌النفسه، ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش میدهد اما در شرایط بحران اقتصادی میتواند به شکل معکوس عمل کرده و بازار را با التهاب بیشتری مواجه می‌شود.
روز گذشته و بر اساس تابلوی اعلانات قراردادهای آتی سکه، سکه‌هایی که قرار است در آبان و دی امسال به خریداران تحویل داده شود، به ترتیب قیمتی معادل سه میلیون و 600 هزار تومان و سه میلیون و 700 هزار تومان خواهد داشت. بدیهی است که در شرایط اقتصادی کنونی کشور و به دنبال التهابات پیاپی در بازار طلا و ارز، چنین معاملاتی در بازار آتی، تبعات سوئی را بر اقتصاد کشور می‌گذارد و تقاضا برای خرید سکه را افزایش میدهد.
تبعات نرخ سکه در بازار آتی
کارشناسان و صاحبنظران اقتصادی بر این نکته تاکید می‌کنند که نقش بازار سکه آتی نیز در روند قیمت‌گذاری سکه در بازار آزاد تاثیر مستقیمی دارد؛ چراکه بازار آتی، قیمت سکه در آینده را تعیین می‌کند و هرچه قیمت سکه آتی بیشتر شود، مردم به سکه بازار آزاد اقبال بیشتری نشان می‌دهند و برای کسب سودهای آینده، سعی می‌کنند با خرید بیشتر، علاوه‌بر حفظ ارزش پول خود، سرمایه بیشتری کسب کنند.
در حالی که به اذعان کارشناسان اقتصادی بازار آتی سکه قیمت سکه در بازار آزاد را افزایش میدهد، اما عضو شورای‌عالی بورس چندی پیش گفت: «اگر بانک مرکزی در بازار آتی سکه فعال شود، طبیعی است که بسیاری از مشکلات حل خواهد شد و میتواند با توجه به افزایش عرضه، قیمت را کاهش دهد.» نکته قابل توجه این است که حسین عبده تبریزی ممنوعیت فعالیت در بازار آتی را راه‌حل خوبی برای حل مشکل افزایش قیمت در بازار نمی‌داند و معتقد است که اگر بانک مرکزی به جای این تصمیم، خود در بازار آتی فعالیت داشته باشد و نظر خود را اعمال کند، میتواند با توجه به افزایش عرضه، قیمت را کاهش دهد.
اظهارنظر عبده‌تبریزی در حالی مطرح می‌شود که در فروردین امسال بانک مرکزی در حرکتی مشابه، اقدام به پیش فروش سکه با سررسید‌های 6 و 12 ماهه کرد اما پس از نزدیک به یک ماه و در اردیبهشت امسال، بانک مرکزی دستور توقف پیش‌فروش سکه را اعلام کرد. بنابراین میتوان گفت چنین اقدامی نیز نه‌تنها نتوانست بازار را کنترل کند، بلکه قیمت سکه تا مرز سه میلیون تومان را نیز افزایش داد.
مجموع چنین اقدامات و راهکارهایی که دولت (به خیال خودش) برای جلوگیری از بروز التهابات بیشتر در بازار سکه و ارز ارائه میدهد، این سوال را در ذهن ایجاد می‌کند که به‌رغم هشدارهای کارشناسان اقتصادی مبنی‌بر حذف بازار آتی سکه، دلیل اصرار دولت بر ادامه فعالیت این بازار چیست؟ تجربه بازار آتی سکه نشان میدهد که معاملات سکه در این بازار هیچ‌گاه موجب کاهش قیمت سکه در بازار نشده و چه بسا نرخ سکه را نیز افزایش داده است. آیا این اصرار دولت مبنی‌بر تداوم فعالیت بازار آتی سکه، یک اصرار مخرب و توهم بی‌نتیجه نیست؟
عوامل التهابات بازار
از نگاه تحلیلگران اقتصادی در التهابات ایجادشده در بازار سکه و طلا که روز گذشته، بار دیگر نگرانی از آینده این بازار را افزایش داد، چند عامل نقش دارد. در وهله نخست باید گفت که به‌هم‌ریختگی بازار ارز و چند صدایی مسئولان کشور، بازار سکه و ارز را در شرایط بلاتکلیفی قرار داده است. به عبارت دیگر هنوز معلوم نیست سیاست تیم اقتصادی دولت برای کنترل سفته‌بازی و نرخ ارز چیست؟ چراکه یک روز دلار، با نرخ ثابت 4200 تومان اعلام و یک روز بازار ثانویه ایجاد می‌شود. یک روز سامانه نیما و یک روز بازار موازی مطرح می‌شود.
نکته مهم دیگر اینکه عدم کنترل سفته‌بازی از طریق مالیات نقش مهم دیگری در این حوزه ایفا می‌کند. باید پذیرفت که دولت نتوانسته است مالیات را به‌عنوان سیستم مهار سوداگری راه‌اندازی کند و به دلیل فساد، عدم تکمیل طرح جامع مالیاتی و نبود اطلاعات کافی، طرح‌های مالیاتی مانند مالیات بر ثروت، مالیات بر عایدی سرمایه و مالیات بر ارزش افزوده نیمه‌تمام مانده است. این در حالی است که در همه جای دنیا از این ابزارها برای بازار سفته‌بازی استفاده می‌کنند. بنابراین میتوان گفت تا زمانی که این ابزارها استفاده نشود، با نوسان در بازارها مواجه خواهیم بود.
پیش‌بینی‌ناپذیر بودن شرایط اقتصادی کشور نیز در این میان مزید بر علت شده است. در واقع گسترش نااطمینانی از آینده و پیش‌بینی‌ناپذیری، اقتصاد سفته‌بازی را گسترش میدهد و متاسفانه تیم اقتصادی دولت تنها با راهکارهای دستوری، اما بدون مطالعه و بدون هیچ ابزار عملیاتی درست برای بهبود اوضاع شرایط را دشوار‌تر می‌کند. مجموعه این عوامل تصویر غیرروشنی از اقتصاد ایران ایجاد می‌کند. با وجود این شرایط، بازار آتی هم به این التهابات دامن می‌زند.
علاوه‌بر این، در چند روز اخیر، زمزمه‌های حذف ارز مسافرتی برای جلوگیری از خروج ارز از کشور مطرح شد. بر اساس آمار به دست آمده در سه ماه اخیر 300 میلیون دلار ارز مسافرتی با نرخ 4200 تومان به مسافران خروجی تخصیص داده است که در شرایط بحران اقتصادی، گلایه‌های فراوانی را از سوی کارشناسان اقتصادی به همراه داشت تا جایی که موضوع حذف ارز مسافرتی، موجب نگرانی مسافرانی شده است که با تهیه بلیت سفر، در انتظار دریافت ارز مسافرتی بوده‌اند. این امر نیز بهانه‌ای شد تا به‌عنوان یکی از دلایل افزایش قیمت ارز از سوی فعالان اقتصادی مطرح شود.
اظهارنظرها عجیب و غریب
بر اساس آمار ارائه‌شده از سوی بانک مرکزی در حال حاضر 1600 هزار میلیارد تومان نقدینگی در کشور وجود دارد که به گفته کارشناسان عدم هدایت صحیح این میزان نقدینگی از سوی دولت موجب شده تا نقدینگی موجود هر روز به سمت یک بازار گرایش پیدا کند. همین امر زمینه تحولات و التهابات چند ماه اخیر را در بازار فراهم کرده است. روز گذشته و به دنبال افزایش قیمت سکه و ارز، یک مسئول در بانک مرکزی در اظهارنظر عجیبی عنوان کرد که آمریکا ارز را گران کرده است! و در واقع نقدینگی ۱۶۰۰هزار میلیارد تومانی در کشور موضوع عجیب و غریبی نیست. حمید زمان‌زاده، معاون پژوهشی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی در واقع سهم و نقش نقدینگی در التهابات چند ماه اخیر در بازار‌های دارایی به‌ویژه بازار ارز را انکار کرد و با استناد به آمار رشد نقدینگی در دولت‌های یازدهم و دوازدهم گفت: «در این دو دوره رشد نقدینگی در محدوده کمتر از 25 درصد بوده است در حالی که رشد نقدینگی در سال‌های پیش از آن، بالاتر بود. بنابراین سطح نقدینگی حدود 1600هزار میلیارد تومان فعلی، عجیب و غریب نیست. معمولا در هر دولتی نقدینگی پس از چهار سال دو برابر شده است بنابراین نقدینگی و کنترل نکردن آن، عامل التهابات اخیر بازار نبوده است، بلکه منشأ جهش نرخ ارز و سکه، تحریم‌های جدی احتمالی آمریکاست و بسیاری افراد با احتمال کسب سودهای آتی وارد بازار ارز و سکه شده‌اند. عامل اصلی التهابات اخیر در بازار ارز، سیاست‌های پولی و نقدینگی یا نحوه مدیریت آن نبوده است!»
تاثیر بازار آتی در شرایط آرام اقتصادی
اقتصاددان و عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» در مورد تاثیر بازار آتی سکه در قیمت‌گذاری سکه در بازار می‌گوید: «قیمت سکه در بازار آتی بر قیمت سکه در بازار، در شرایطی میتواند تاثیرگذار باشد که تنها متغییر مورد تحلیل، متغیر اقتصادی باشد. به عبارت دیگر، در شرایط عادی اقتصادی که هیچ بحران و التهابی در بازار وجود ندارد، میتوان قدرت تاثیرگذاری بازار آتی را قابل توجه دانست. اما باید به این نکته توجه داشت که ایران در حال حاضر در شرایط جنگ اقتصادی به سر می‌برد که این جنگ اقتصادی نیازمند یک آرایش جنگی درست است.»
به گفته بهنام ملکی، اقتصاد کنونی ایران با تهاجم سنگینی مواجه شده است. و عده اندکی به حقوق اکثریت مردم تجاوز کرده‌اند. افرادی که به منابع بانکی متصل بودند، یا افرادی که در آشفته‌بازار و در پوشش‌های مختلفی مانند فروش خودرو، سرمایه مردم را جمع‌آوری کرده و با خرید سکه و ارز به ثروت‌های افسانه‌ای دست پیدا کردند. بنابراین وقتی در اقتصاد کشوری فردی با رانت‌های اطلاعاتی 40 هزار سکه طلا از دولت خریده و بدون پرداخت هیچ‌مالیاتی، در اندک زمانی به دو برابر قیمت در بازار فروخته است، نمی‌توان دلیل التهاب بازار را در جای دیگری جست‌وجو کرد.
وی معتقد است در فضای جنگ اقتصادی، دولت در نخستین اقدام باید به سراغ محدود کردن فعالیت‌های غیر مولد برود. تردیدی نیست که اگر دولت در یک اقدام فوری، نظام اقتصادی را به سمت اقتصاد کوپنی سوق می‌داد، التهاب بازار ارز و طلا به‌شدت فروکش می‌کرد. اما مسلم است که با چنین اقدامی نیز منافع عده‌ای به خطر خواهد افتاد.