خبرها در اين چند روز آن‌قدر در هم گره خورده بود كه تا يكي را بپذيريم، ديگري خبر قبلي را خنثي مي‌كرد. خروج شركتهاي بزرگي چون توتال، اني، زيمنس، ايرباس، بويينگ، دنيلي، مرسك و... از ايران خبرهايي بود كه نوميدانه، قدرت آمريكا را در خنثي‌كردن تلاش‌هاي سياسي اروپا به رخ مي‌كشيد، تا اينكه اتحاديه اروپا تصميمي ديگر گرفت. بنا بر آنچه جین کلود جانکر، رئیس کمیسیون اروپا گفته اعضاي اين اتحاديه در حال وضع قانونی هستند که تحریم‌های ثانویه آمریکا علیه شرکت‌های اروپایی را به دلیل همکاری با ایران به رسمیت نشناسد. به گزارش راشاتودی و به نقل از اين مقام مسئول، این قانون هیچ دادگاهی را در جهت اعمال جریمه که ممکن است از سوی کاخ سفید علیه شرکت‌های اروپایی به‌منظور انجام تجارت در جمهوری اسلامی ایران وضع می‌کند، به رسمیت نمی‌شناسد. او تأكيد كرده كه به‌عنوان کمیسیون اروپا وظیفه داریم که از شرکت‌های اروپایی حفاظت کنیم و وعده داده در حال راه‌اندازی فرایند فعال‌کردن «بخش‌نامه مسدودن‌کردن» که مربوط به سال ۱۹۹۶ میلادی است، هستند. طبق اين بخش‌نامه، در سال ۱۹۹۶ میلادی، اتحادیه اروپا قانونی را وضع کرد که خود را مستثنا از تحریم‌های ثانویه آمریکا کرد و در نتیجه آمریکا هم به شرکت‌های اروپایی معافیت اعطا کرد. سخنان او نويد مي‌دهد كه بانک سرمایه‌گذاری اروپا، سرمایه‌گذاری شرکت‌های اروپایی در ایران را تسهیل بخشد. با‌اين‌حال، امانوئل مكرون، رئيس‌جمهور فرانسه در سخناني شركتهاي فرامليتي را از همكاري در اين زمينه به تعبيري مستثنا كرد.
با درنظرگرفتن اين اخبار، شايد بتوان اميدي داشت كه تحريم اين بار كه پشتوانه اروپا را به همراه ندارد، بتواند راه را براي اقتصاد ايران در تمامي بخش‌ها هموار كند. با اينكه وزارت خزانه‌داري آمريكا 180روز به بنگاه‌هاي اقتصادي مهلت داده تا ايران را ترك كنند، صرفا با اعلام اين خبر، خط كشتي‌راني مرسك، بزرگ‌ترين سرويس كانتينري جهان، CMA CGM، Evergreen، 170 روز مانده به مهلت ترامپ ايران را ترك كردند. حالا با اين اتفاق اخير، برخي كارشناسان معتقدند امكان بازگشت شركتهاي بزرگ به كشور وجود دارد اما اگر چنين هم نشود، صنعت كشتي‌راني ايران اين توانايي را دارد كه در شرايط جديد هم قدرت خود را در منطقه حفظ كند. حال اين دوگانگي خروج، هر‌چند وضعيتي نامشخص و در عين حال اميدوارانه را نويد مي‌دهد اما به نظر مي‌رسد ادامه همراهي ايران با شركتهاي بزرگ بيش از حد خوشبينانه است. در اين زمينه ديدگاه برخي فعالان اين حوزه را كه در كنار نفت در خط مقدم اين تحريم‌هاست، جويا شديم.
كشتي‌راني قفل نمي‌شود
محمدحسين داجمر، مديرعامل اسبق كشتي‌راني در گفت‌وگو با «شرق» اميدوارانه مي‌گويد اين بار با دفعات گذشته متفاوت است و از‌آنجاكه اين تحريم، تحريم سازمان ملل نيست و اروپا نيز قصد ندارد از آن حمايت كند، صنعت كشتي‌راني چندان متأثر نخواهد شد.
داجمر توضيح مي‌دهد: شركتهاي بزرگي مانند مرسك و مرسي به سبب اينكه بازار بزرگي در آمريكا دارند، نگران هستند كه مشمول تحريم‌هاي آمريكا شوند اما در صنعت كشتي‌راني، شركتهاي ديگري هم وجود دارند كه بتوان با آنها كار كرد. همين‌طور ظرفيت كشتي‌راني جمهوري اسلامي ايران و شركت ملي نفت‌كش بسيار بالاست و مي‌تواند نيازهاي كشور را برطرف كند و در كنار آن، شركتهاي كوچكي كه چندان هم با آمريكا كار ندارند، در صنعت حمل‌ونقل دريايي و كشتي‌راني حضور دارند كه بازار ايران را رها نخواهند كرد. اكنون تعداد شركتهاي منطقه‌اي و شركت‌هايي كه در آسيا فعاليت مي‌كنند، كم نيستند. علاوه بر آنكه بازار ايران به‌ويژه پس از تحريم‌ها به سمت آسيا ميل پيدا كرد. از سويي حتي خطوط اروپايي خصوصي هم در منطقه ما كار مي‌كنند كه چندان با بازار آمريكا كار ندارند و همه اين موارد، ظرفيت‌هايي است كه در شرايط كنوني براي ايران فراهم است.
اين كارشناس دريايي با اشاره به اينكه ايران توانست در اوج تحريم‌هاي همه‌جانبه از سوي اروپا و شوراي امنيت در كنار آمريكا، به خوبي وضعيت را اداره كند، مي‌افزايد: اتفاقي كه اكنون رخ داده، بسيار سبك‌تر است و جاي هيچ نگراني‌اي وجود ندارد. به گفته او، حتي شركتهاي بزرگي مانند مرسك، مرسي و... در شرايط تحريمي كه ايران پشت سر گذاشت، بارهاي خود را در كشورهاي همسايه تخليه كرده و با كشتي‌هاي محلي، بارها را وارد ايران مي‌كردند. بنابراين اين اتفاق باز هم تكرارشدنی است. اين وضعيت درباره كانتينرها نيز برقرار است. در گذشته بارهاي مايع مانند پتروشيمي و گاز و... هم مشمول تحريم بود كه براي حمل بار آنها دچار مشكل بوديم اما اين بار مستثنا شده‌اند؛ زيرا حمايت اروپا در كار نيست. به گفته او، در گذشته تمام كشتي‌هاي ايران در فهرست تحريم بودند و بسياري از بنادر جهان، كشتي‌هاي ايراني را نمي‌پذيرفتند و صرفا در بنادر محدودي كشتي‌هاي ايراني مي‌توانستند تردد كنند كه مشكلات جدي ايجاد مي‌كرد كه با برجام، آن مصوبات شوراي امنيت سازمان ملل لغو شد و بعيد است بازگردد. از او مي‌پرسم، اين اتفاق رقباي ايران را قوي‌تر نمي‌كند و پاسخ مي‌شنوم: طبيعي است كه وقتي در تحريم به سر مي‌بريم، كشور از شرايط رقابتي فاصله مي‌گيرد و هزينه‌ها بالا خواهد رفت اما كار به‌هيچ‌وجه قفل نخواهد شد.
احتمال بازگشت شركت‌هايي كه از ايران رفتند، وجود دارد
عطاءالله صدر، يكي ديگر از مديران‌عامل سابق كشتي‌راني، در گفت‌وگو با «شرق» مي‌گويد: در گذشته شرايط به نحوي بود كه اجماع عليه ايران وجود داشت، اما اكنون پس از خروج يك‌جانبه آمريكا از برجام و ناديده‌گرفتن يك پيمان بين‌المللي، معلوم نيست كه اروپا پابه‌پاي آمريكا، در تحريم‌ها همراهي كند و ايران مي‌تواند از ظرفيت ايجادشده حمايت كند. صدر تصريح مي‌كند: اين‌بار آمريكا ممكن است با فشارهايي بر برخي شركت‌ها آنها را از همكاري با ايران برحذر دارد، اما اهرم‌هاي ديپلماسي مي‌توانند روي اين جريانات اثرگذار باشند. آن زمان كه مسئوليت داشتم، وقتي با مديرعامل مرسك گفت‌وگو مي‌كردم، آنها اعلام مي‌كردند كه امكان ندارد دوباره به ايران بازگردند، اما به ايران بازگشتند. اين‌بار هم كه تحريم‌ها عليه ايران يكپارچگي ندارد و تيم ديپلماسي ايران اين اجماع را شكسته، ممكن است فشارهايي به اروپا و اين شركت‌ها وارد شود، اما آنها منافع خود را در نظر خواهند گرفت.
او با بيان اينكه در اين مرحله، استقلال اروپا به‌شدت حائز اهميت است، مي‌گويد: اگر روابط را درست تنظيم كنيم تا مذاكراتي كه با اروپا داريم به نتيجه مناسبي منتهي شوند، مي‌توان اميدوار بود كه اين مشكلات برطرف شده و شرايط به حالت اول بازگردد. مديرعامل اسبق شركت كشتي‌راني با تأكيد بر اينكه احتمال بازگشت همين شركتهاي بزرگ حمل‌ونقل دريايي هم وجود دارد، مي‌گويد: اوايل دولت آقاي روحاني هم كه با مديرعامل مرسك صحبت مي‌كردم، مي‌گفتند بازاري كه با آمريكا داريم بسيار گسترده است و مي‌ترسيم كه آن را به خطر بيندازيم، اما وقتي اتحاديه اروپا قانوني را وضع كند كه شركتهاي اروپايي نتوانند از نظر قانوني از تحريم‌هاي آمريكا تبعيت كنند، احتمال بازگشت آنها وجود‌خواهد داشت.
اين كارشناس با بيان اينكه سهم تجارت اروپا با ايران در قياس با سهم تجارت آنها با آمريكا چندان نيست، مي‌گويد: در اين مرحله استقلال اروپا مطرح شده و اينكه آيا مي‌خواهند به تبعيت بدون قيدوشرطشان از آمريكا ادامه دهند يا خير. در شرايط كنوني حفظ منافع ملي بسيار با اهميت است. هر روش و راه‌حلي كه منافع ملي كشور را تأمين كند، دنبال مي‌كنيم. اكنون تغييراتي در جغرافياي سياسي در حال رخ‌دادن است كه اگر بگذاريم دستگاه ديپلماسي ايران به‌درستي عمل كند و وارد حاشيه‌هاي سياسي داخلي نشويم، به نتايج خوبي خواهيم رسيد.
واکنش 3عامل اصلي در صنعت کشتي‌راني
علي‌اكبر غنجي، مدیرعامل شرکت حمل فله کشتی‌رانی جمهوری اسلامی، نيز در گفت‌وگو با «شرق» آينده اين صنعت را با وجود تحريم‌ها، مثبت مي‌بيند: در كوتاه‌مدت تا فاصله 180 روز اعلامي از سوي ترامپ، به نظر مي‌‌رسيد به‌صورت شكلي شركت‌ها نبايد از ايران خارج مي‌شدند، اما شاهد بوديم كه اين خروج رخ داد، اما تصميم اخير اتحاديه اروپا مبني‌بر وضع قانوني براي ناديده‌گرفتن تحريم‌هاي آمريكا و درنظرگرفتن جريمه براي شركت‌هايي كه از تصميم آمريكا تبعيت مي‌كنند، سبب شد تا فضاي رواني صنعت كشتي‌راني به‌هم نريزد. اين مقام مسئول با تأكيد بر اينكه در صنعت كشتي‌راني، سه ركن مؤسسات رده‌بندي، بيمه‌‌ها و ورودي به بنادر از اهميت بالايي برخوردارند، مي‌گويد: بايد اين سه بخش را رصد كرد و ديد كه آيا از دستورات دولت‌هاي خود تبعيت خواهند كرد يا خير، زيرا اين شركت‌ها عموما خصوصي هستند. اگر اين تبعيت رخ دهد، بايد اميد داشت كه در حوزه اقتصاد بين‌المللي جبهه‌اي در مقابل جبهه آمريكا به وجود آمده است. تنها نگراني‌ای كه مي‌ماند جريان مالي است كه آن را نيز مي‌توان با راهكارهاي متنوعي، از جمله ايجاد بلوك‌هاي منطقه‌اي پيگيري كرد. غنجي با بيان اينكه نمي‌توان روند كشتي‌راني را متوقف كرد، مي‌افزايد: ممكن است اكنون تصور كنند كه بسياري از بخش‌هاي آسيب‌پذير اقتصاد ايران را شناسايي كرده‌اند، اما ما هم آن آدم‌هاي قبلي نيستيم و راه‌هاي جديدي را آموخته‌ايم.
مدیرعامل شرکت حمل فله کشتی‌رانی جمهوری اسلامی با بيان اينكه اكنون بيش از هر‌چيز نيازمند همدلي داخلي هستيم، تصريح مي‌كند: بايد بپذيريم كه در روند مذاكرات هر معاهده‌اي را مي‌توان برهم زد و اين به معناي كم‌كاري يا تعمد تيم مذاكره‌كننده نيست.
او با بيان اينكه برگشتن يا برنگشتن شركتهاي بزرگ حمل‌ونقل دريايي چندان مهم نيست، مي‌گويد: برخي نبودن‌ها حتي مي‌تواند موجب توسعه بيشتر شود.