تغییر اقلیم رتبه اقتصادی کشورها را نیز تغییر داده و روسیه و ایتالیا را از لیست ١٠ قدرت اقتصادی جهان در افق ٢٠٥٠ خارج کرده است که بخشی از آن ناشی از دخالت‌های بشر در طبیعت است و زیان‌های اقتصادی زیادی را برای کشورها به همراه خواهد داشت. این پدیده بسیاری از نهادهای اقتصادی جهان، زیان‌های سالانه زیرساخت‌های کشورهای مختلف كه بر اثر تغییر اقلیم، کاهش بارش، افزایش دما و شدت‌یافتن وقوع سیل رخ می‌دهد، محاسبه کرده بنابراین برآوردهایی از اثرات اقتصادی ناشی از تغییر اقلیم بر اقتصاد کشورهای مختلف ارائه می‌کنند. در ایران نیز اثر تغییر اقلیم بر برخی بخش‌های اقتصادی از جمله بخش کشاورزی مطالعه شده است. به گفته محسن ناصری، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، بخش کشاورزی ایران تحت‌تأثیر تبعات تغییر اقلیم، سالانه ١٢ هزار میلیارد تومان خسارت متحمل می‌شود. دیروز اتاق بازرگانی ایران میزبان «نشست تغییر اقلیم و تأثیر آن بر اقتصاد و فضای کسب‌وکار» بود. برگزارکنندگان این نشست قصد داشتند اثرات تغییر اقلیم بر فضای اقتصادی ایران را مورد ارزیابی قرار دهند و مانند سایر کشورهای جهان، نقشه راهی برای آینده فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری در کشور ترسیم کنند. البته از لابه‌لای سخنان سخنرانان متعدد حاضر در نشست، می‌شد درک کرد که ایران در زمینه اثرات اقتصادی ناشی از تغییر اقلیم، فرصت‌ها و تهدیدهای ناشی از این پدیده، کمتر اطلاعات شفاف در اختیار دارد به‌همین‌دلیل بسیاری از سخنرانان حاضر در جلسه، به همان مباحث کلیشه‌ای و کلی در زمینه فرصت‌ها و تهدیدهای ناشی از تغییر اقلیم اشاره کردند. فرصت استفاده از انرژی خورشیدی، توجه به اقتصاد کم‌کربن و سرمایه‌گذاری در این حوزه و مسائلی از این دست در صحبت‌های سخنرانان تقریبا مشترک بود. از سوی دیگر تهدیدهای ناشی از افزایش دما و خشک‌سالی در ایران نیز برای بخش کشاورزی تبعاتی به همراه داشت که مورد توجه سخنرانان قرار گرفت.
به گفته محسن ناصری، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، در آینده در محدوده زاگرس میانی و غرب کردستان روند ملموسی از کاهش بارش رخ می‌دهد. این محدوده‌ها عمدتا تأمین‌کننده آب کشور بوده و انبار آب ایران به شمار می‌روند بنابراین کم‌آب‌شدن این منطقه بر کل کشور تأثیرگذار خواهد بود. توضیح اینکه، بخش عمده انرژی برقابی کشور از حوزه کارون بزرگ و سدهای مستقر روی این رودخانه تأمین می‌شود و در صورت کاهش بارش‌ها و به‌تبع آن، کاهش آورد رودخانه کارون، قطعا پتانسیل تولید انرژی برقابی کشور کاهش خواهد يافت اما در نشست دیروز درباره کاهش توان تولید انرژی برقابی کشور و برنامه‌های جایگزین برای این فرصتی که از دست می‌رود، راهکاری ارائه نشد. ناصری بخش‌هایی از جنوب غرب خوزستان را نیز تحت‌تأثیر لکه بزرگ گرمایی اعلام کرد که به اعتقاد او می‌تواند بر فعالیت‌های اقتصادی این منطقه از جمله تولید نفت و کشاورزی تأثیر منفی داشته باشد.به گفته این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، از دهه ٧٠ یکباره بارش‌ها در ایران کاهش یافته و اثرات منفی این مسئله در نیمه غربی کشور به شدت مشهود است. مناطق میانی کشور در بلندمدت به شکل جدی تحت تأثیر خشکی هستند. الگوهای حدی و حوادث حدی در ایران رو به افزایش است و این مسئله خسارت‌های ناشی از این حوادث حدی را افزایش می‌دهد.ناصری، آینده درخشانی هم در افق ٢٠٢٠ برای حوضه آبریز دریاچه ارومیه پیش‌بینی نکرد. او افزود: تفاوت قابل ملاحظه‌ای در الگوی دمایی شمال غرب کشور رخ می‌دهد و کشاورزی این منطقه تحت‌تأثیر تبعات منفی این تغییرات دمایی قرار می‌گیرد.
ایجاد اخلال در امنیت غذایی
به اعتقاد این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران بیش از ٥٠ درصد کشت دیم کشور به راحتی از زبانه گرمایی و کم‌بارشی اثرپذیر خواهد بود. اقلامی مثل سیب‌زمینی، حبوبات، برنج و گندم دچار افت تولید می‌شوند. او گفت: الگوهای جهانی نیز نشان می‌دهد محدوده جغرافیایی که ایران در آن واقع شده، دارای اثرپذیری منفی ٣٠درصدی در تأمین امنیت غذایی خود خواهد شد.ناصری تأکید کرد: مطالعات انجام‌شده در ١٠ منطقه ایران و روی ٢٠ قلم محصول کشاورزی، نشان می‌دهد که به‌طور متوسط بخش کشاورزی سالانه حدود ١٢ هزار میلیارد تومان خسارت ناشی از تغییرات اقلیمی را متحمل می‌شود. البته در مقاطعی کشاورزان سود مقطعی به خاطر کاهش محصولات کشاورزی در سایر نواحی هم نصیبشان می‌شود اما این مسئله به معنی کم‌بودن خسارت کلان در بخش کشاورزی نیست و مسئولان باید به این مسئله توجه جدی داشته باشند.به گفته ناصری اثرات تغییرات اقلیمی در سراسر جهان مشکلات عدیده‌ای برای اقتصاد ایجاد می‌کند اما راهکارهای سازگاری و مدیریت شرایط هم وجود دارد. از آن جمله می‌توان به توسعه کشت گلخانه‌ای برای کاهش تماس مستقیم تولیدات کشاورزی با عوامل محیطی به منظور انتقال و اشتراک ریسک اقلیمی اشاره کرد. همچنین باید سازوکار بیمه در کشور متحول شود زیرا با موضوعاتي جدی مواجه می‌شویم که نیاز به سازوکار بیمه‌ای جدید برای ارزیابی اثرات تعیین نوع خسارت و هزینه‌های بیمه‌ای دارد. او افزود: بیمه باید از پوسته سنتی خود خارج شود و شرایط جدید را درک کرده و چارچوب و زیرساخت جدید فراهم کند. وی بیان کرد: یکی دیگر از راهکارهای سازگاری با تبعات تغییر اقلیم این است که از مناطق پرآسیب‌پذیرتر به مناطق کم‌آسیب‌پذیرتر برویم اما به‌این‌ترتیب دوسوم کشور خالی از سکنه می‌شود؛ این شیوه برای دولتمردان پسندیده نیست اثرات امنیتی و اجتماعی آن قابل‌کنترل‌شدن نیست.
باران‌هایی که رواناب نمی‌شوند
بنفشه زهرایی، دانشیار دانشکده مهندسی عمران دانشگاه تهران، نیز افزایش میزان وقوع ریزگردها را یکی از تبعات تغییر اقلیم دانست و گفت: ریزگردها میزان ماندگاری و عمق برف در کشور را کاهش داده‌اند. بر اساس مطالعات انجام‌شده، رسوب گردوغبار روی برف‌ها سرعت ذوب را افزایش داده است. وی افزود: در اکثر مناطق ایران افزایش دما داشته‌ایم، بارش‌ها کم‌مقدار و سبک شده‌اند که عمده آن تبخیر می‌شود و روان آب تولید نمی‌کند. گرم شده و بارش‌های برفی محدود شده است که چرخه آب را متأثر می‌کند. افزایش دما، تلفات تبخیر و تعرق از خاک و مناطق دارای پوشش گیاهی را افزایش داده است.به گفته این دانشیار دانشگاه تهران، در کل کشور با کاهش میزان رواناب مواجه بوده‌ایم. البته این مشکل خاص ایران نیست و در عرض جغرافیایی ٢٠ تا ٥٠ درجه که ایران نیز جزئی از آن است، تمام کشورها، از جمله ایالات متحده آمریکا با چنین شرایطی مواجه بوده‌اند.وی افزود: عوامل انسانی نظیر سدسازی، تغییر کاربری، توسعه کشاورزی، افت سطح سفره‌های زیرزمینی به‌همراه تغییرات اقلیمی میزان رواناب‌های کشور را کاهش داده است، اما در حوضه‌های آبریز مختلف کشور، میزان کاهش رواناب به‌طور کامل متفاوت است. در آینده خیلی از استان‌ها ١٠ تا ٢٠ درصد کاهش روان آب ناشی از تغییر اقلیم دارند که با لحاظ‌کردن مداخلات انسانی این رقم ممکن است به ٤٠ تا ٦٠ درصد کاهش نیز برسد.
جابه‌جاشدن قدرت‌های اقتصادی دنیا تحت‌تأثیر تغییر اقلیم
رضا مکنون، عضو هیئت علمی دانشگاه امیرکبیر، نیز در نشست دیروز با تکیه بر پیش‌بینی‌های اکونومیست گفت: در سال ٢٠٥٠ رتبه‌های قدرت‌های اقتصادی جهان جابه‌جا می‌شود. چین، آمریکا و هند سه قدرت برتر اقتصادی جهان می‌شوند، زیرا در جریان تغییر اقلیم، چین و هند به بازیکنان اصلی تبدیل می‌شوند. روسیه و ایتالیا نیز از ١٠ قدرت اول اقتصادی جهان خارج خواهند شد. او اگرچه کاهش بارش‌ها را تهدید ناشی از تغییر اقلیم در ایران می‌داند، اما انرژی خورشیدی را فرصت پیش‌روی ایران معرفی کرد.این عضو هیئت علمی دانشگاه امیرکبیر با تأکید بر اینکه سایر کشورها نقشه راه مشخصی برای سازگاری با تغییر اقلیم دارند، به برنامه‌های کشور چین اشاره کرد و گفت: این کشور بر ترانزیت متمرکز شده است، بنابراین در ایران نیز باید یک برنامه منسجم داشته و تکلیف خود را با شرایط آینده روشن کنیم.پدرام سلطانی، نایب‌رئیس اتاق ایران، نیز در سخنان کوتاهی، اقتصادی‌کردن مسائل مرتبط با محیط‌زیست را عاملی برای جلب مشارکت فعالان بخش خصوصی معرفی کرد.به گفته او، در بسیاری از موارد، پیش‌بینی‌ها از کاهش مصرف انرژی فسیلی در دنیای آینده حکایت دارند و ایران بهشت تولید انرژی خورشیدی است که باید روی این پتانسیل سرمایه‌گذاری شود.سلطانی یادآور شد: در ایران همواره منافع بلندمدت را به‌خاطر ملاحظات کوتاه‌مدت، کنار گذاشته‌ایم که باید این روند اصلاح شود. در داستان هدفمندی یارانه‌ها دچار یک مصلحت‌اندیشی کوتاه‌مدت هستیم، اما فرصت‌های آتی به اندازه‌ای بزرگ است که حتما تهدیدات را به‌سرعت و در زمان کوتاهی می‌توان مدیریت کرد.علیرضا مساح‌بوانی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، نیز درباره اثرات تغییر اقلیم بر ایران گفت: از سال ٢٠١٥ به‌بعد چهار سناریو برای میزان گازهای گلخانه‌ای وجود دارد. در تمام این سناریوها با افزایش ارتفاع آب خلیج‌فارس و دریای عمان روبه‌رو خواهیم بود. در سناریوهای خوش‌بینانه تا ٤٠ سانتی‌متر افزایش سطح آب دریا را تا انتهای قرن داریم و در سناریوی بدبینانه تا یک متر افزایش ارتفاع آب دریا را خواهیم داشت.
منبع: لیلا مرگن/ شرق