مهدی عبداللهی، دبیر گروه اقتصاد: براساس گزارش‌های رسمی، بیش از 80 درصد از نهادههای دامی مورد نیاز کشور از طریق واردات تامین می‌شود. این مقدار وابستگی به واردات نهادههای دامی و اقلام اساسی باعث شده ایران در رتبه‌های یکم تا دهم جهان در واردات اغلب نهاده‌ها همچون ذرت، کنجاله، دانه‌های روغنی و جو دامی قرار گیرد. این موضوع از این منظر حائز اهمیت است که بررسی‌های اجمالی نشان می‌دهد حدود ۷۰ درصد قیمت تمام‌شده محصولات پروتئینی ازجمله گوشت قرمز، مرغ، شیر، تخم‌مرغ و... متکی بر قیمت نهادههای دامی ازجمله کنجاله سویا، ذرت و جو است. از همین رو نوسانات در قیمت و همچنین نوسانات در تامین نهادههای موردنیاز بخش تولید، تهدیدهایی است که مستقیما سفره خانوار را درگیر می‌کند. فعالان بازار نهادههای دامی و کارشناسان می‌گویند به‌رغم آنکه آمریکایی‌ها مدعی هستند تامین مواد غذایی معاف از تحریم بوده و مجوز اوفک را دارد، اما آنها همواره سعی کرده‌اند با ایجاد مشکل در نقل‌و‌انتقال پول، مستقیما در روند واردات نهادههای دامی دخالت کرده و از همین مسیر به کشورمان آسیب وارد کنند. دولت سیزدهم از دو سال گذشته برای غلبه بر این پاشنه آشیل در واردات نهادههای دامی، اقدامات مختلفی انجام داده است. فعالان اقتصادی می‌گویند طی یک‌سال اخیر با فعال شدن بخش بازرگانی وزارت جهادکشاورزی و هم‌افزایی بین دولت و بخش‌خصوصی، چهار اتفاق مثبت در بخش واردات نهادههای دامی رخ داده است. این چهار مورد شامل 1- متنوع‌سازی مبادی واردات، 2- متنوع‌سازی تامین‌کنندگان، 3- متنوع‌سازی سبد اقلام وارداتی و 4- متنوع‌سازی روش‌های پرداخت است. به گفته آنان، این چهار اتفاق باعث شده نوسانات در میزان واردات و قیمت نهادههای دامی به حداقل برسد، امری که موجب تقویت هر چه بیشتر امنیت غذایی کشور خواهد شد.
متنوع‌سازی مبادی واردات
یکی از مشکلات اساسی واردات نهادههای دامی ایران، محدود بودن تعداد مبادی وارداتی و حتی فاصله و دروی بسیار زیاد مبادی با کشورمان است. برای مثال به‌گفته فعالان دام و طیور اگر هم فرضا کشورمان به‌واسطه تحریم‌های ظالمانه آمریکا و تعداد محدود مبادی وارداتی دچار مشکل نمی‌شد، بازهم به‌واسطه اینکه بخشی از واردات از کشورهایی همچون برزیل تامین می‌شد، در صورتی که کشور در یکی از نهاده‌ها به‌صورت مقطعی و ناگهانی دچار کمبود می‌شد، فرآیند واردات از برزیل 60 روز زمان می‌برد و این زمان‌بر بودن واردات موجب آسیب‌های جدی به تولید و التهاب در بازار گوشت و پروتئین و لبنیات وارد می‌شد. آنطور که یکی از فعالان صنعت دام و طیور به «فرهیختگان» می‌گوید امسال برخی نهاده‌ها مانند ذرت و کنجاله از طریق صادرات مجدد از ترکیه تامین شده است. واردات کنجاله از هند به ایران نیز به‌تازگی انجام شده است. یکی از تامین‌کنندگان نهادههای دامی می‌گوید اهمیت واردات از کشورهای منطقه و هند این است که اگر روزی دچار کمبود مواد غذایی در کشور شویم واردات از برزیل 60 روز زمان می‌برد و این درحالی است که امکان واردات کالای اساسی از ترکیه و هند ظرف مدت دوهفته انجام می‌شود. به‌گفته وی بسترهای مربوط به واردات مانند تنوع مبادی و منابع مناسب و در دسترس توسط وزارت جهاد کشاورزی ایجاد شده و تلاش می‌شود که از حداکثر ظرفیت سایر کشورها نیز استفاده شود. گفته می‌شود برای تنوع‌بخشی به تامین‌کنندگان در آمریکای لاتین سعی‌شده از ظرفیت‌های مختلف سایر کشورها نیز برای تامین نهاده استفاده شود. یکی از فعالان صنعت دام و طیور به «فرهیختگان» می‌گوید طی هفت‌ماهه اخیر با همراهی بخش خصوصی، بخش بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی سازوکاری را طراحی کرده‌اند تا بتوانیم از مبادی دیگری نیز واردات داشته باشیم. در این راستا یکی از مبادی در دسترس حوزه اوراسیاست. در سال جاری این مهم با واردات صددرصدی گندم از قزاقستان و روسیه محقق شده است. واردات ذرت از روسیه و کشورهای اوراسیا انجام شده و افزایش یافته است. گفته می‌شود طبق برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته، در مذاکره مستقیم شرکت امور پشتیبانی دام و طیور با روسیه سازوکاری ایجاد شده که براساس آن قرار است دو مسیر ارتباط بانکی میان بانک‌های بزرگی دو کشور فراهم شود تا تامین‌کنندگان و وارداکنندگان ایرانی بتوانند در قالب اعتبار اسنادی، ال‌سی و گارانتی خرید مدت‌دار از روسیه داشته باشند. این ظرفیت پیش از این در سازمان توسعه تجارت ایجاد شده و اکنون نیز در وزارت جهاد کشاورزی استفاده می‌شود. از سوی دیگر تفاهمنامه‌ای میان صندوق ضمانت صادرات با بیمه صادراتی روسیه منعقد شده که براساس آن، مقرر شده تامین‌کنندگان روغن، جو، ذرت و سایر نهاده‌ها به‌صورت اعتباری به مشتریان ایرانی کالا بفروشند. نکته حائز اهمیت اینکه جهت بهره‌مندی بلندمدت کشورمان از این زیرساخت، طرفین به توافق رسیده‌اند و می‌توان گفت یک زیرساخت بلندمدت برای متنوع‌سازی مبادی وارداتی صورت گرفته است.
رضا مبصری، دبیر انجمن تولیدکنندگان زنجیره‌ای گوشت مرغ کشور در پاسخ به این سوال که آیا بخش خصوصی نیز از مزایای تنوع بخشی به واردات نهادههای دامی بهره‌مند شده یا یک طرح روی کاغذ است، می‌گوید: «خوشبختانه از زمان روی کار آمدن تیم جدید در وزارت جهادکشاورزی و شخص پیمان پاک به‌عنوان قائم‌مقام وزیر جهاد کشاورزی در امور تجارت و تنظیم بازار طی یک‌سال اخیر شاهد تلاش‌های بسیاری در چهارمحور 1- متنوع‌سازی مبادی واردات،
2- متنوع‌سازی تامین‌کنندگان و 3- متنوع‌سازی سبد اقلام وارداتی و 4- متنوع‌سازی روش‌های پرداخت بوده‌‌ایم.»
به گفته وی براساس برنامه‌ریزی‌ها، از سال گذشته مقرر شد برای متنوع‌سازی مبادی واردات، حجمی از ذرت و جو از مبادی شمالی و کشورهای عضو CIS وارد شود. همچنین قرار شد گندم از این مبادی تامین شود. مبصری می‌گوید کشورهای اوکراین و روسیه در حدود 90 درصد از دانه آفتابگردان دنیا را تامین می‌کردند. در این خصوص نسبت به متنوع‌سازی مبادی و منابع اقداماتی کرده‌ایم. از سوی دیگر هرچند ترکیه خود واردکننده غلات است اما از طریق صادرات مجدد به یکی از مبادی واردات ایران تبدیل شده است. دبیر انجمن تولیدکنندگان زنجیره‌ای گوشت مرغ کشور می‌گوید: «علاوه‌بر مسیرهای مذکور، هند نیز به‌عنوان یکی از مشتریان اصلی صادرات نفت ایران از مبادی تامین دانه سویا تبدیل شده است.»
متنوع‌سازی اقلام وارداتی
به‌گفته مبصری براساس برنامه تدوین‌شده در بخش بازرگانی وزارت جهادکشاورزی، یکی از اقدامات مهم این وزارتخانه، در دستورکار قرار گرفتن جایگزینی دانه‌های سخت‌تامین‌تر همچون سویا با دیگر نهادههای باکیفیتی است که تامین آنها بهتر و راحت‌تر است.» به‌گفته وی با انجام این کار هم روغن تولید می‌شود و هم می‌توان از کنجاله حاصل از آن در صنایع دام و طیور استفاده کرد. مبصری ادامه می‌دهد: «استفاده از گندم دامی به‌عنوان یک منبع در دسترس تامین غله با قیمت مناسب‌تر و پروتئین بالاتر نسبت به جو و ذرت یکی از این اقلام است که در دستورکار وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفته است. واردات این محصول می‌تواند ضعف دانه‌های روغنی را حل کند؛ چراکه درنهایت کنجاله آن به‌عنوان منبع پروتئین دام و طیور استفاده می‌شود و زمانی‌که پروتئین بالاتر باشد، مقدار مصرف کنجاله کاهش پیدا می‌کند.» وی می‌گوید یک مشکل قدیمی این بود که به نحوه خرید گندم توسط GTC (شرکت بازرگانی دولتی ایران) بازمی‌گشت و بیم آن می‌رفت که شخصی گندم را وارد کند و پس از مخلوط کردن با جنس دیگر مجدد به GTC به فروش برساند. اکنون این مشکل با تهیه خارج از موقع خرید مرتفع شده است. قرار است گندم دامی به امنیت غذایی و متنوع‌سازی در کشور کمک کند.
متنوع‌سازی روش‌های پرداخت
یکی دیگر از مهم‌ترین اقدامات وزارت جهاد کشاورزی درخصوص واردات نهادههای دامی، متنوع روش‌های پرداخت دنبال می‌شود. آنطور که مبصری، دبیر انجمن تولیدکنندگان زنجیره‌ای گوشت مرغ کشور می‌گوید، در‌حالت عادی دانه سویا باید از برزیل تامین شود، اما چون هند خریدار نفت ایران است مقرر شده در مقابل، محصولات دیگری را که نیازمند آن هستیم از این کشور وارد کنیم. وی می‌گوید البته باید توجه داشت که عضویت در بریکس نیز کمک‌کننده خواهد بود. آنطور که دبیر انجمن تولیدکنندگان زنجیره‌ای گوشت مرغ کشور به «فرهیختگان» می‌گوید، در گذشته برای واردات نهادههای دامی صرفا موضوع ارز نیکو (شرکت نفتی مستقر در خارج) مطرح بود، اما اکنون تهاتر نفت با نهاده به‌طور گسترده در حال انجام است و تبدیل به یک رویه رو به رشد شده است. وی می‌گوید درحال‌حاضر ذرت و دانه سویا از طریق تهاتر با نفت تامین می‌شود. به گفته فعالان صنعت دام و طیور در سال گذشته با مشکلی در زمینه استفاده از منابع ارزی شرکت نیکو و علی‌الخصوص درهم مواجه شدیم؛ بر این اساس زمانی که کل منابع صرف مواد غذایی و واردات نهاده شود، دیگر ظرفیتی برای واردات منابعی که امکان ورود و مجوز آن به کشور هست، فراهم نمی‌شود و کشور در تامین قطعات، تجهیزات، ماشین‌آلات صنعتی، خطوط تولید و خطوط صنعت دچار مشکل می‌شود. این مهم به این معناست که بخش اعظمی از منابع ارزی مصرف شده و محدوده فعالیت بانک مرکزی کوچک‌تر می‌شود. در این مدت محدود بیش از یک میلیارد دلار از منابع عراق و چین برای واردات هزینه شده است. وزارت جهاد با استفاده از منابع سایر کشورها مانند چین، ترکیه، روسیه و هند این مشکل را برطرف کرده است. به این ترتیب وزارت جهاد کشاورزی با این کار واردات کالاهای اساسی را از منابع نیکو به‌سمت منابع چین، قطر و ترکیه هدایت کرده است.
متنوع‌سازی تامین‌کنندگان
از سال‌های قبل هر زمان مشکل یا کمبودی در بازار نهادههای دامی پیش می‌آمد، فعالان صنعت دام و طیور و برخی نمایندگان مجلس و رسانه‌ها، بدون سند یا با سند و مدرک، افراد خاصی را متهم به ایجاد چالش در بازار نهاده‌ها می‌کردند. استناد این‌گونه اظهارات هم این بود که چندین گروه یا نفر انحصار بازار و واردات اقلام نهادههای دامی را در دست دارند و این شائبه مطرح می‌شد که شاید آنها در بازار شیطنت کرده‌اند.
به‌عبارتی از آنجایی که افراد خاصی بخش عمده واردات نهادههای کشور را در اختیار داشتند تعمدا چالش‌هایی را ایجاد می‌کردند یا گاهی تحریم‌ها، امنیت غذایی کشور را به‌خطر می‌انداخت. گفته می‌شود تا سال گذشته تامین نهادههای مورد مصرف مرغ در کشور به سه نهاد خاص وابسته بود؛ این موضوع در حوزه واردات روغن و دام نیز وجود داشت. چندین قلم کالای اساسی توسط افراد خاص و از مبادی خاصی وارد کشور می‌شد. بر همین اساس وزارت جهاد کشاورزی از سال گذشته برای کاهش انحصار در تامین نهادههای دامی و کالاهای اساسی، چندین اقدام برای متنوع‌سازی تامین‌کنندگان کرده است. اولین اقدام، تامین مالی تعدادی از تامین‌کنندگان است. بر این مبنا تعدادی از تامین‌کنندگان در چین افتتاح حساب کردند. بر این اساس تهاتر انجام شد و در تهاتر نفرات جدید اضافه شدند. با این کار از منابع یوان چین تامین مالی انجام می‌شود و تلاش شده تا استفاده از منابع درهم محدود و تا پایان سال قطع و منابع عراق، ترکیه و چین جایگزین آن منابع شود. در کنار این متنوع‌سازی زیرساختی، وزارت جهاد کشاورزی با افزایش تامین‌کنندگان و اضافه شدن شرکت پشتیبانی امور دام و طیور و شرکت جهاد استقلال به‌عنوان بازیگران اصلی وزارت جهاد سعی دارد با در اختیار داشتن سهم 20 درصدی از بازار واردات نهادههای دامی، به‌عنوان یک تنظیم‌کننده وارد بازار شده و در مقاطع خاصی از شیطنت برخی واردکنندگان بزرگ و افزایش بی‌دلیل قیمت ایفای نقش کند. گفته می‌شود در همین راستا در شرایط فعلی شرکت دولتی شرکت پشتیبانی امور دام و طیور بیش از یک میلیون تن نهاده دامی روی آب دارد که قرار است به‌صورت تنظیم بازاری به فروش برسد. از سوی دیگر ایجاد ارتباط میان تولیدکنندگان داخلی و منابع اصلی خارجی تامین‌کننده کالا اقدام مهم دیگری بوده که توسط وزارت جهاد کشاورزی انجام شده است. بر این اساس در راستای انحصارزدایی به‌جای ازدیاد تعداد واردکنندگان، با تمرکز بر زنجیره تامین، میان واردکنندگان و تامین‌کنندگان اصلی در روسیه، قزاقستان و هند ارتباط ایجاد شده و به‌زودی این اقدام در برزیل انجام خواهد شد. فعالان صنعت دام و طیور می‌گویند در نتیجه این اقدامات، واردات با قیمت پایین‌تری انجام می‌شود؛ چراکه اولا تامین‌کنندگان بزرگ داخلی از طریق خرید مستقیم به نهادههای دامی دسترسی دارند و در نهایت کالای باکیفیتی نیز به دست مشتری می‌رسد. یکی از تامین‌کنندگان نهادههای دامی که نخواست نامی از وی برده شود، در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید: «بعضا دیده می‌شد واردات ذرت یا کنجاله با کیفیت پایینی صورت می‌گرفت اما با این رویکرد واردات توسط تولیدکننده اصلی، تامین‌کننده نهاده با کیفیتی وارد خواهد کرد؛ چراکه تامین‌کننده نمی‌خواهد به اعتبار و حیثیت تجاری خود آسیب وارد کند. از سوی دیگر با اتصال تولیدکنندگان بزرگ به تامین‌کنندگان بزرگ خارجی، تاخیری نیز در تامین نهاده رخ نمی‌دهد؛ چراکه هر روز تاخیر به تولید شرکت‌ها آسیب وارد خواهد کرد که برای شرکت‌های تولیدکننده خط قرمز است.»
استقبال بخش خصوصی از اقدامات دولت
رضا مبصری، دبیر انجمن تولیدکنندگان زنجیره‌ای گوشت مرغ کشور در پاسخ به این سوال که متنوع‌سازی واردات نهادههای دامی از دیدگاه بخش خصوصی چقدر واقعی است، با تایید تلاش‌های انجام‌شده در وزارت جهادکشاورزی می‌گوید در دسترس بودن، قدرت (توان) خرید مردم و قیمت متناسب با درآمد مردم، پایداری و سلامت غذا چهار ستون اصلی امنیت غذایی هستند. با متنوع‌سازی این چهار روش در وزارت جهاد کشاورزی تلاش شده به تد‌اوم و اطمینان از داشتن غذا با کیفیت کنونی در سال‌های آتی کمک شود.
وی در ادامه با اشاره به فعال‌سازی بنادر شمال برای متنوع‌سازی مبادی واردات نهاده‌ها از سمت شمال گفت: اکنون از مبادی بنادر نوشهر، امیرآباد، فریدون‌کنار، انزلی، مرز زمینی سرخس و... غله بیشتری عمدتا از کشورهای CIS مانند روسیه، قزاقستان، قرقیزستان تامین می‌شود. انبارهای اصلی غله دنیا در اختیار این سه کشور است. قزاقستان به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تامین‌کنندگان نهاده و غلات در کشور، بعضا شش میلیون تن مازاد صادرات به ازای هر سال دارد. خوشبختانه دو امکان بین ایران و قزاقستان فراهم شده است. بر این اساس تخلیه بار از طریق بندر امیرآباد در مازندران و آکتاو قزاقستان انجام می‌شود. راه‌آهن قزاقستان معروف بهKTI کریدور شمال-جنوب شرق و واقع در شرق خزر ایران است. شرق خزر لنگرگاه ثبات و یک منطقه امن است. از طریق مرز اینچه‌برون که راه‌آهن آن در نزدیکی مرز چین است، پتانسیل سالانه 12 میلیون تن تبادل از ورودی استان گلستان وجود دارد. منطقه آزاد اینچه‌برون در استان گلستان تاسیس شده و زیرساخت‌های آن در حال ایجاد است. هیات‌مدیره این منطقه تعیین شده و سازمان منطقه آزاد آن در حال راه‌اندازی است. مجموعه راه‌آهن در آنجا توان جابه‌جایی سالانه حدودا 12 میلیون تن تبادل را دارد که شش میلیون تن آن مربوط به ارسال بار و الباقی مربوط به دریافت بار می‌شود. امیدوارم بتوانیم در قالب منطقه آزاد و بندر خشک بیش از پیش در این منطقه کار کنیم و تامین نهاده را بالا ببریم. وی می‌گوید برای تحقق این مهم به دنبال دهکده لجستیک و هاب‌غلات و همچنین تامین واگن و شرکت‌های واگن‌سازی هستیم؛ در حالی‌که بنادر نوشهر، انزلی و فریدون نیز در کنار بندر امیرآباد فعالیت می‌کنند اما بندر امیرآباد بسیار قوی عمل می‌کند و فشار غلات در ترخیص در آنجا بیشتر است.
متنوع‌سازی واردات نهادههای دامی از دریچه آمار
آنطور که گفته شد، دولتی‌ها و فعالان بخش خصوصی می‌گویند طی یک سال اخیر اتفاقات مثبتی در چهار حوزه 1-متنوع‌سازی مبادی واردات، 2-متنوع‌سازی تامین‌کنندگان، 3-متنوع‌سازی سبد اقلام وارداتی و 4- متنوع‌سازی روش‌های پرداخت رخ داده است. «فرهیختگان» صحت و سقم این ادعاها را از طریق آمار و ارقام گمرکی و آمارهای ارائه‌شده از سوی بخش خصوصی سنجیده است. آمارها حکایت از آن دارد که میزان واردات نهادههای دامی، گوشت قرمز و گوشت مرغ از 10 کشور اروپایی به علاوه برزیل از حدود 47 تا 48 درصد در سال‌های 1397 و 1398 به 31 درصد در سال 1400 و به 27 تا 28 درصد در دو سال اخیر رسیده است. همچنین طی این مدت واردات نهادههای دامی ایران از چین از رقم ناچیز 0.019 درصد (سهم از کل واردات نهاده‌ها) در سال 1400 به 1.2 درصد در هفت‌ماهه نخست امسال رسیده و سهم واردات از روسیه نیز از 2.7 درصد در سال 1400 به حدود 5.3 درصد در سال جاری رسیده است. این درحالی است که برای مثال واردات ایران از برزیل از حدود چهار درصد در سال 1399 به کمتر از یک درصد (0.8درصد) رسیده است. در همین مدت سهم واردات از سوئیس از کل واردات نهادههای دامی کشور از 10.3 درصد در سال 1399 به 4.5 درصد در هفت‌ماهه نخست امسال کاهش یافته است.
بخش مهم آمارهای گمرکی ایران است که حتی با اینکه بخشی از واردات کشور از طریق صادرات مجدد وارد می‌شود (که این موضوع تعداد مبادی را در ظاهر کاهش می‌دهد) با این حال، طی سال جاری تعداد مبادی واردات نهادههای دامی کشور به 36 مبدا رسیده است. افزایش چندین کشور به تعداد مبادی و افزایش سهم کشورهایی که روابط حسنه‌ای با ایران دارند ازجمله اتفاقات مثبتی است که از دیدگاه فعالان بخش خصوصی می‌تواند به ثبات امنیت غذایی ایران و تقویت معیشت مردم کمک کند.
7 دستاورد متنوع‌سازی واردات نهاده‌ها
بررسی وضعیت واردات سال جاری نهادههای دامی نشان می‌دهد در سال جاری طی هفت ماهه با رشد چشمگیر خرید تضمینی گندم، ارزش وزنی واردات آن نسبت به هفت‌ماهه سال گذشته کاهش 44.5 درصدی داشته است. طی این مدت واردات جو دامی به‌لحاظ وزنی رشد 111 درصدی، واردات ذرت 30.3 درصدی، دانه‌های روغنی رشد 11.2 درصدی، روغن رشد نزدیک به 52 درصدی و گوشت قرمز رشد 56 درصدی داشته است. درمجموع آمارها نشان می‌دهد در سال جاری به لحاظ وزنی واردات نهاده 39 درصد بیش از سال گذشته تامین شده است. طی این مدت با تامین داخلی ظرفیت‌های ذخیره کالاهای اساسی، سعی شده اقلام دارای تولید داخل کمتر وارد شود. کاهش 60 درصدی واردات شکر و قند از این اقلام هستند. همچنین واردات گوشت مرغ نیز کاهش 72 درصدی داشته است.
فعالان صنعت دام و طیور درخصوص اثرات مثبت تنوع‌بخشی به مبادی واردات نهادههای دامی که همواره پاشنه آشیل معیشت مردم بوده می‌گویند 1-اولا با تنوع‌بخشی به منابع ارزی و روش‌های پرداخت بازار ارز ایران از ناحیه فشار به درهم دچار آسیب نخواهد شد. 2-ثانیا تنوع‌بخشی به منابع ارزی و روش‌های پرداخت کمک می‌کند ایران بتواند از مسیرهای مختلف و منابع با کیفیت خود در کشورهایی که روابط حسنه‌ای با ایران دارند نیز بهره بگیرد. 3-نکته سوم اینکه، با تنوع‌بخشی به مبادی واردات، فشار آمریکا تاحدودی زیادی از کانال‌های وارداتی کاسته شده و نوسان‌های مقطعی در واردات نهاده‌ها کاسته خواهد شد. 4-نکته چهارم اینکه با اضافه شدن مسیرهای صادرات مجدد در منطقه و اضافه شدن مسیر هند و روسیه و قزاقستان و کشورهای عضوCIS فاصله زمانی 60 روزه واردات از کشورهایی همچون برزیل کاسته شده و به دو هفته می‌رسد که این موضوع از بحرانی شدن نوسان‌ها و کمبودهای مقطعی جلوگیری می‌کند.
5-متنوع‌سازی منابع ارزی و روش‌های پرداخت ذخایر با کیفیتی که قبلا محدود بود و صرف واردات نهادههای دامی می‌شد را آزاد کرده و ذخایر موردبحث در اختیار بانک مرکزی قرار می‌گیرد که می‌تواند هم صرف واردات سایر اقلام سرمایه‌ای و واسطه‌ای و هم صرف سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها شود. 6-متنوع‌سازی تامین‌کنندگان و افزایش توان بازیگری دو شرکت دولتی و وصل شدن تولیدکنندگان بزرگ گوشت و لبنیات کشور به تامین‌کنندگان بزرگ در چین و روسیه و سایر کشورها باعث شده انحصار واردات از دست افراد خاص خارج شده و دولت نقش فعالانه‌ای در تنظیم بازار بازی کند. 7-متنوع‌سازی سبد اقلام وارداتی نیز اقدامی است که فشار را از دوش اقلام خاص وارداتی برمی‌دارد و یک سبد متنوع‌تر در اقلام سبد غذایی دام و طیور قرار می‌دهد که این موضوع هم اثرات مثبتی در بازار نهادههای دامی خواهد داشت.
