تاریخ استعمار در قاره آفریقا زمینه مساعد حضور کشورهای اروپایی را به عنوان اصلی‌ترین سرمایه‌گذاران خارجی دوران معاصر فراهم کرد، اما فرصت‌های منحصر‌به‌فرد این سرزمین‌ها با جمعیت قابل توجه و نیز میل کشورهای آن به توسعه در بخش‌های زیرساخت، خدمات، ارتباطات، بانک و بیمه، کشورهای بیشتری را به سرمایه‌گذاری ترغیب کرده و انحصار بهره بردن از این فرصت را شکسته است.
خبرگزاری آفریقا (APA) به‌تازگی در گزارشی میزان سرمایه‌گذاری‌های اخیر کشورهایی چون چین و امارات را بیش از اتحادیه اروپا به عنوان سرمایه‌گذاران سنتی عنوان و به تضعیف جایگاه کشورهای اروپایی و فرانسه اشاره کرد. این فهرست به همراه آمریکا، اما جایگاهی پس از اروپا مهم‌ترین سرمایه‌گذاران خارجی این قاره محسوب می‌شوند.
چین؛ ظهور سرمایه‌گذاران بخش خصوصی
اعداد وسعت سرمایه‌گذاری چینی‌ها در قاره آفریقا را نشان می‌دهد. بر پایه گزارش موسسه مشاوره‌ای (Iremos) سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی پکن از چهار میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار در سال ۲۰۰۳ به ۴۷۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ رسیده است. چین به پروژه‌های آفریقای جنوبی و غرب آفریقا اولویت می‌دهد و به این ترتیب ۷۰ درصد از سرمایه‌گذاری چین در ۱۲ کشور متمرکز است. امروزه سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در این قاره بیشتر توسط شرکت‌های خصوصی انجام می‌شود. در سال ۲۰۲۰ این بخش سهم ۷۵ درصدی را در اختیار داشت. شرکت‌های چین از دهه ۷۰ میلادی به قاره آفریقا قدم گذاشتند و امروز فعالیت آنها رونق گرفته است؛ شرکت‌های بزرگی چون شرکت مهندسی «چاینا‌هاربر» و «ویهای اینترنشنال» با فعالیت در زمینه‌های زیرساختی، مواد خام و انرژی، چین را به اعتبار‌دهنده اصلی قاره آفریقا تبدیل کرده‌اند و مبالغ قابل توجهی را در اختیار کشورهای همکار قرار می‌دهند.
امارات متحده عربی؛ فعال منطقه‌ای جدید
امارات متحده عربی از مزیت جغرافیایی بهره می‌برد تا خود را به عنوان نقطه حمایتی در حد فاصل بازار آفریقا و سرمایه‌گذاران چینی که پیش‌تر به آن اشاره شد، معرفی و نقش‌آفرینی کند. به زبان آمار، تجارت (به استثنای نفت) بین دوبی و آفریقا بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۷ بیش از ۷۰۰ درصد افزایش داشته است. سرمایه‌گذاری‌های امارات اکنون در بخش‌های مختلف از جمله مخابرات و انرژی گسترش یافته است. شرکت «اتصالات» در چندین کشور غرب و شمال آفریقا مشغول فعالیت است.
با این حال دوبی در زمینه زیرساخت بنادر فعالیت ویژه‌ای در قاره آفریقا دارد. شرکت «دوبی پورت ورلد» چندین پایانه در سنگال، الجزایر، مصر، سومالی و موزامبیک را مدیریت می‌کند. مقیاس این سرمایه‌گذاری‌ها نیز به بهبود قابل توجه کیفیت زیرساخت‌های کشورهای مذکور منجر شده است. امارات همچنین بر پایه راهبردی که هر سال اصلاح و بازتعریف می‌شود، سرمایه‌گذاری‌های خود را در صنعت کاکائو در غنا و ساحل عاج افزایش داده است. براساس گزارش اتاق بازرگانی و صنعت دوبی، سرمایه‌گذاری امارات در ابیجان در سال ۲۰۲۰ به یک میلیارد دلار رسید.
اتحادیه اروپا؛ حضوری تاریخی اما رو به ضعف
بر پایه گزارش کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (CNUCED) اروپایی‌ها همچنان بزرگ‌ترین صاحبان دارایی‌های خارجی در آفریقا هستند و در راس آنان انگلیس (۶۵ میلیارد دلار) و فرانسه (۶۰ میلیارد دلار) قرار دارند. اتحادیه اروپا به منظور رقابت با جاده ابریشم چین، طرح «دروازه جهانی» را برای حمایت از توسعه قاره آفریقا راه‌اندازی کرد.
در همین راستا قرار است ۱۵۰ میلیارد یورو در چندین زمینه شامل انتقال زیست‌محیطی، انتقال دیجیتال، رشد پایدار، سیستم‌های بهداشتی، آموزش و پرورش و زیرساخت سرمایه‌گذاری شود.
آمریکا و سرمایه‌گذاری دولتی در آفریقا
راهبرد سرمایه‌گذاری آمریکا بر خلاف چین است و به این ترتیب دولت این کشور فعال اصلی در زمینه سرمایه‌گذاری خارجی در آفریقا محسوب می‌شود. از سال ۲۰۲۱ دولت ایالات متحده ۸۰۰ توافقنامه تجاری و سرمایه‌گذاری را به ارزش ۱۸ میلیارد دلار در ۴۷ کشور آفریقایی امضا کرده است.
در جریان مجمع تجاری آمریکا- آفریقا که در دسامبر (آذر/ دی) ۲۰۲۲ برگزار شد، دولت ایالات‌متحده تعهدات تجاری و سرمایه‌گذاری بیش از ۱۵ میلیارد دلاری خود را اعلام کرد. این مبالغ بیشتر در زمینه انرژی پایدار، سلامت، کشاورزی، تحول دیجیتال و زیرساخت سرمایه‌گذاری شده است.
موسسه آمریکایی چالش هزاره با فعالیت عمده در مورد تغییرات آب و هوایی نیز قرار است به یکپارچگی اقتصادی منطقه‌ای و تحریک تجارت آفریقا کمک کند. روند سرمایه‌گذاری‌های خارجی در آفریقا از تمایل روزافزون کشورهای خارج از این قاره برای مشارکت در طرح‌ها و پروژه‌های متنوع حکایت دارد.
هر روز بر شمار کشورهایی که با هدف تنوع بخشیدن و گسترش نفوذ اقتصادی به فکر استفاده از ظرفیت آفریقا و سرمایه‌گذاری در بخش‌های کلیدی آن می‌افتند، افزوده و فهرست کشورهای سرمایه‌گذار مستقیم بلندتر می‌شود.