ریزش و رویش در صادرات کشاورزی

 ارزآوران خوراکی کشور در هفت‌‌ماه منتهی به مهر امسال معرفی شدند. آمارها نشان می‌دهد، ارزش صادرات اقلام مهم کشاورزی ایران کاهش یافته است؛ این خبری است که رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و صنایع غذایی اتاق تهران اعلام کرده است. حالا دیگر محدودیت‌‌های بین‌‌المللی، دست‌‌اندازهای داخلی، نبود زیرساخت‌های لازم برای صدور کالا در این بخش و شاید تاثیر محدودیت‌‌های کرونایی در سال‌های اخیر، فروش محصولات صادراتی سنتی ایران را تحت‌‌تاثیر قرار داده است. از یکسو پسته ایرانی که روزی در جهان بی‌‌رقیب بود، با قیمت ارزان‌‌تر در بازار مبادله شده و از سوی دیگر زعفران در بازارهای جهانی کم شده است. جزئیات آمار صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی نشان می‌دهد، پسته، زعفران و خرما با کاهش ارزش روبه‌‌رو بوده‌‌اند. 4میلیون و 642‌‌هزار تن انواع محصولات کشاورزی، دامی، شیلاتی و غذایی نیز در این مدت صادر شده است. جزئیات آمارها از ارزش دلاری کالاهای خوراکی نیز جالب‌توجه است. 554میلیون دلار انواع خشکبار، 280میلیون دلار انواع سبزی، 260میلیون دلار انواع نان، شیرینی و شکلات، 218میلیون دلار لبنیات، 206میلیون دلار گوجه‌‌فرنگی، 204میلیون دلار انواع میوه و 175میلیون دلار هندوانه در هفت‌‌ماه منتهی به مهر امسال صادر شده است.

علاوه‌بر این، صادرات 117میلیون دلاری انواع خرما، 114میلیون دلاری انواع انگور تازه و خشک، 105میلیون دلاری سیب، 102میلیون دلاری محصولات شیلاتی، 80میلیون دلاری انواع آبمیوه و مغز میوه‌ها، 62میلیون دلار فرآورده‌های غذایی، 60میلیون دلاری زعفران، 59 میلیون دلاری سیب‌زمینی، 46میلیون دلاری رب گوجه‌‌فرنگی، 31میلیون دلاری مرکبات، 28میلیون دلاری خربزه، 15میلیون دلاری ادویه، 14میلیون دلاری چای و 8میلیون دلاری انواع مربا و ژله در کارنامه مهم‌ترین کالاهای کالاهای صادراتی محصولات دسته کشاورزی، دامی و شیلاتی در هفت‌ماه منتهی به مهر 1400 ثبت شده است.

پرونده هفت‌ماه صادرات ایران به کشورهای مقصد با صادرات بیش از ۲۷میلیارد دلاری و رشد ۴7درصدی ارزشی صادرات غیرنفتی کشور بسته شد. پرونده‌‌ای که جزئیات آن حاکی از رکوردشکنی صادرات در‌ ماه هفتم هم بود، اما آمار‌هایی که از سوی کاوه زرگران ارائه شده، نشان می‌دهد که رشد صادراتی در ‌ماه هفتم ناشی از افزایش صادرات در محصولات کشاورزی نبوده است و پای کالاهای دیگر در میان است.

آمارهای منتشر شده از سوی سازمان توسعه تجارت بیانگر آن است که در هفت ماهه امسال 2 میلیارد و 802 میلیون دلار در بخش کشاورزی و صنایع غذایی صادرات صورت‌گرفته که وزن آنها هم به 4میلیون و 642‌‌هزار تن می‌رسد. ارزش صادرات این بخش نسبت به مدت مشابه سال گذشته روند نزولی داشته و 12‌‌درصد افت کرده است. این در حالی است که وزن صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی در این بازه زمانی نسبت به هفت ماهه سال قبل رشد 3‌درصدی داشته است. این آمارها نشان می‌دهد که قیمت این محصولات و کالاها در بازارهای هدف کاهش داشته است.

به گزارش اکسپورتنا، رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و صنایع غذایی اتاق بازرگانی تهران گفته است: به‌‌رغم اینکه در حوزه صادرات محصولاتی همچون پسته و زعفران با افزایش وزنی صادرات مواجه هستیم، اما ارزش پایه صادراتی این کالاها به‌شدت نسبت به سال 95 افت کرده است؛ یعنی کالای بیشتری صادر می‌کنیم؛ اما ارز کمتری به‌دست می‌‌‌‌آوریم.

کاوه زرگران، در جلسه کمیسیون کشاورزی، آب و صنایع غذایی با اشاره به صادرات محصولات کشاورزی در هفت‌ماه منتهی به مهر سال 1400 عنوان کرده است: بر اساس آمارهای رسمی گمرک، ایران توانسته در هفت‌ماه چهار میلیون و 642‌‌هزار تن انواع محصولات کشاورزی، دامی، شیلاتی و غذایی به سایر کشورها صادر کند. در این میان 6‌‌درصد وزن صادرات کشور مرتبط به محصولات کشاورزی و غذایی بوده که به لحاظ ارزشی 3/ 10درصد از ارزش صادرات غیرنفتی ایران را به خود اختصاص داده است.

وی تصریح کرد: مقایسه میزان صادرات در 7 ماهه منتهی به مهر سال‌جاری با مدت مشابه سال قبل حکایت از آن دارد که سال 99 سهم صادرات محصولات کشاورزی و غذایی از کل صادرات کشور، 17‌‌درصد بوده که بر این اساس میزان صادرات سال‌جاری حکایت از کاهش حدود 7‌درصدی دارد؛ در حالی‌که گرانی مواد غذایی در بازارهای جهانی فرصت مناسبی برای ایران در توسعه صادرات غیرنفتی بخش کشاورزی و صنایع غذایی بوده که متاسفانه از دست رفته است.

زرگران گفت: آمارهای رسمی گمرک ایران حکایت از آن دارد که انواع خشکبار، انواع سبزی، انواع نان، شیرینی و شکلات، لبنیات، گوجه‌‌فرنگی، انواع میوه و هندوانه در صدر صادرات کشاورزی به لحاظ ارزش قرار دارد.

انواع خرما، انواع انگور‌تازه و خشک، سیب، محصولات شیلاتی، انواع آبمیوه و مغز میوه‌ها، فرآورده‌های غذایی، زعفران، سیب‌زمینی، رب گوجه‌‌فرنگی، مرکبات، خربزه، ادویه، چای و انواع مربا و ژله در رتبه‌های بعدی کالاهای صادراتی محصولات دسته کشاورزی، دامی و شیلاتی به لحاظ ارزش در آمار هفت ماهه بوده‌‌اند.  این عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران با بیان اینکه ارزش صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی از 7/ 5میلیارد دلار در سال 95 به 2/ 6میلیارد دلار در سال 99 رسیده، گفت: در یک دوره پنج ساله میزان صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی از 5 میلیون و 836‌‌هزار تن به 8میلیون و 835‌‌هزار تن رسیده که رشد 51‌درصدی داشته است.

وی افزود: تراز تجاری محصولات کشاورزی و صنایع غذایی در این دوره به لحاظ ارزشی از منفی 9/ 2میلیارد دلار در سال 95 به 7/ 4میلیارد دلار در سال 99 رسیده است؛ ضمن اینکه متوسط قیمت پایه صادراتی محصولات این گروه نیز از 98 سنت در سال 95 به 70 سنت در سال 99 کاهش یافته است؛ این در حالی است که ارزش واردات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی از 6/ 8میلیارد دلار در سال 95 به حدود 9/ 10میلیارد دلار در سال99 رسیده است.

زرگران ادامه داد: از 2/ 6میلیارد دلار صادرات محصولات کشاورزی، حدود 2/ 2 میلیارد دلار مربوط به خشکبار و زعفران بوده است؛ ضمن اینکه ارزش صادرات غیرنفتی در سال 99 معادل 34 میلیارد و 998 میلیون دلار بوده که سهم این گروه، بیش از 6‌‌درصد بوده است. پسته، خرما، کشمش و زعفران به ترتیب در رتبه‌های اول، سوم، چهارم و پنجم محصولات ارزآور کشاورزی و غذایی در سال 99 بوده‌‌اند.

زرگران در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به برخی آمارهای نگران‌‌‌‌کننده درباره ارزش صادراتی پسته، زعفران و خرمای ایرانی در بازارهای جهانی عنوان کرده است: ایران در سال 95 حدود 135‌‌هزار تن پسته صادر کرده که ارزش آن یک‌‌میلیارد و 274 میلیون دلار بوده است، اما این رقم در سال 99 اگرچه به 203‌‌هزار تن رسیده، اما ارزش آن یک‌میلیارد و 372 میلیون دلار بوده که نشان می‌دهد، به‌‌رغم رشد 47‌درصدی وزنی پسته صادراتی، به لحاظ ارزشی صادرات تنها 7‌‌درصد رشده کرده است؛ پس قیمت پایه صادراتی ما به‌شدت کاهشی بوده است.

رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و صنایع غذایی اتاق تهران گفته است: در سال 95 میزان صادرات خرمای ایران 205‌‌هزار تن به ارزش 208 میلیون دلار بوده که در سال 99 به 95‌‌هزار تن رسیده است.

وی به کاهش ارزش پایه صادراتی زعفران ایرانی اشاره کرد و گفت: در سال 95 میزان صادرات زعفران ایرانی 152 تن به ارزش 208 میلیون دلار بوده که در سال 99 این رقم به 325‌‌هزار تن رسیده؛ اما ارزش آن 191 میلیون دلار بوده است؛ بنابراین به‌‌رغم اینکه وزن صادرات زعفران ایران بیشتر شده؛ اما به لحاظ ارزشی با کاهش 8‌درصدی مواجه شده است که این نشان می‌دهد کاهش قیمت پایه صادراتی زعفران ایرانی در بازارهای جهانی، ناشی از سیاستگذاری‌‌‌‌های غلطی است که در زنجیره تولید و صادرات زعفران صورت‌گرفته است.

  آمارهای سازمان توسعه چه می‌گوید؟

آمارهای منتشر شده از سوی سازمان توسعه تجارت نشان می‌دهد در هفت‌ماه منتهی به مهر امسال، میوه و تره‌‌بار، خشکبار، صنایع تبدیلی، شیرینی وشکلات و فرآورده‌های غلات، محصولات لبنی، محصولات حیوانی و صنایع وابسته و گل و گیاه دارویی، خوراکی، زینتی و صنعتی به ترتیب بیشترین ارزش را در صادرات بخش کشاورزی در هفت‌ماه منتهی به مهر امسال به خود اختصاص داده‌‌اند، اما ارزش صادرات در 6 گروه کالایی این بخش روند کاهشی را نسبت به مدت مشابه ثبت کرده و تنها خشکبار توانسته یک‌‌درصد رشد ارزشی را ثبت کند. وزن صادرات در 4 گروه کالایی نیز افت کرده است. در هفت‌ماه منتهی به مهر امسال 3میلیون و 94‌‌هزار تن میوه و تره‌‌بار به ارزش 908میلیون دلار به کشورهای هدف صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته از نظر وزنی رشد 7‌درصدی داشته ولی ارزش آن 3‌‌درصد نسبت به بازه مشابه سال قبل کاهش یافته است.

بر اساس تحلیل سازمان توسعه تجارت، از جمله دلایل رشد وزنی صادرات میوه و تره‌‌بار می‌توان به افزایش تولید (تولید قابل‌ملاحظه محصولات سیب‌زمینی و هندوانه)، وضع قوانین و مقررات (تهیه ضوابط و شاخص‌‌های بسته‌‌بندی صادراتی، رصد سالانه موضوع و پیگیری جهت اجرای صحیح آن توسط سازمان توسعه تجارت ایران، سازمان‌های صمت استانی و گمرک) و پیش‌‌بینی وضعیت تولید، میزان مصرف داخلی و پیش‌‌بینی صادرات در سال1400 و برنامه‌‌ریزی‌‌‌هایی در جهت صادرات بهتر محصولات از جمله پیشنهاد تهاتر محصولات سیب‌زمینی، خیار، پیاز و سیب درختی با محصولات گرمسیری از جمله موز، آناناس، کمپوت آناناس و نارنگی پاکستانی که در دست پیگیری است، اشاره کرد.

در عین حال، دلایل کاهش ارزشی صادرات میوه و تره‌‌بار نیز به «ممنوعیت واردات فصلی برخی از محصولات میوه و تره‌‌بار از جمله پیاز، سیب‌زمینی، خیار و... به کشور اقلیم کردستان، عراق و افغانستان»، «کاهش صادرات محصولات گوجه‌‌فرنگی، پرتقال و کیوی»، «کاهش صادرات محصول خیار به دلیل کاهش عرضه محصول به دلیل قطعی برق و گاز و خرابی محصولات گلخانه‌ای»، «افزایش قیمت‌های سربار تولید از جمله هزینه‌های بسته‌‌بندی، کود و سموم، حمل‌‌ونقل جاده‌‌ای و...»، «ممنوعیت واردات محصولات کشاورزی به بازارهای هدف صادراتی به دلیل شیوع ویروس‌کرونا»، «تاخیر در اجرا و تصویب راهکارهای کارشناسی‌‌شده در این سازمان و اتخاذ تصمیمات یک‌‌شبه و بدون پشتوانه کارشناسی از سوی ارگان‌ها و سازمان‌های ذی‌ربط بدون در نظرگرفتن نظرات کارشناسی‌شده که منجر به متضرر شدن تولیدکنندگان می‌شود (تصمیمات تنظیم بازار)»، «کمبود کانتینرهای یخچال‌دار جاده‌ای، ریلی و دریایی (عدم‌‌ورود کانتینرهای یخچالی ترک و روسی به انبارهای صادراتی در داخل کشور که موجب شده محصولات صادراتی میوه و تره‌‌بار در گمرک آستارا تخلیه و بارگیری مجدد انجام شود و در اثر جابه‌‌جایی بسته‌ها دچار خرابی و ضرب دیدگی می‌شود و در نتیجه به کیفیت محصول آسیب وارد می‌شود)» و «نبود بانک‌‌های ایرانی در بازارهای هدف صاداتی جهت بازگشت ارز حاصل از صادرات» برمی‌گردد.

همچنین صادرات خشکبار با 7‌‌درصد رشد وزنی به 318‌‌هزار تن و با یک‌‌درصد رشد ارزشی به 814 میلیون دلار رسیده است. صادرات پسته به دلیل کاهش تولید و موجودی محصول در سال‌جاری و همچنین مشکلات ناشی از بازگشت ارز حاصل از صادرات به کشور در 7 ماهه سال 1400 نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش داشته است. انواع پسته و مغز پسته در کنار خرما و کشمش جزو محصولات اصلی صادراتی بخش کشاورزی است که افزایش صادرات آنها نه‌تنها بر کل صادرات خشکبار، بلکه بر میزان صادرات بخش کشاورزی کشور تاثیرگذار است. در هفت ماهه امسال 506‌‌هزار تن صنایع تبدیلی به ارزش 353میلیون دلار به بازارهای هدف صادر شده که هم از نظر وزنی افت یک‌درصدی داشته و هم از نظر ارزشی 19‌‌درصد کاهش یافته است.  در این بخش با کاهش صادرات برخی اقلام روبه‌‌رو بوده‌‌ایم. از جمله عوامل کاهش ارزش صادرات رب گوجه‌‌فرنگی و انواع کمپوت و کنسرو طی هفت ماهه سال‌جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل اصلاح و کاهش ارزش صادراتی این اقلام طی 6ماهه دوم سال قبل و بروز نوسانات شدید قیمت به همراه کمبود در تامین مواداولیه بسته‌‌بندی به‌‌خصوص اقلام وارداتی نظیر ورق فولادی و قوطی فلزی، کاغذ چاپ، ظروف پت و... است.

شیرینی وشکلات و فرآورده‌های غلات صادراتی به ارزش 221میلیون دلار و وزن 251‌‌هزار تن را در این مدت به ثبت رسانده که افت وزنی 7‌درصدی و کاهش ارزشی 23‌درصدی را تجربه کرده است. بر اساس تحلیل سازمان توسعه تجارت می‌توان با اتخاذ سیاست‌های هماهنگ در حوزه مدیریت صادرات غیرنفتی و رفع موانع سر راه بنگاه‌های صادراتی از جمله ورود موقت مواداولیه، به عملکردهای بالاتری در این زمینه دست یافت. دلایل کاهش صادرات این محصولات نیز مربوط به «اصلاح قیمت‌های پایه صادراتی محصولات عمده شیرینی و شکلات»، «نوسانات ارزی و مشکلات تامین مواداولیه تولید که عامل افزایش قیمت نهایی شده و رقابت‌‌پذیری را در بازارهای هدف مشکل کرده است» و «خودکفایی کشور عراق در زمینه واردات آرد و ساخت سیلو» است. محصولات لبنی با صادرات 256‌‌هزار تنی و 217 میلیون دلاری، پنجمین کالای ارزآور بخش کشاورزی و صنایع غذایی در هفت ماهه منتهی به مهر امسال است که افت 9‌درصدی ارزشی و 3‌درصدی وزنی را نسبت به بازه مشابه سال گذشته تجربه کرده است. کاهش ارزش صادراتی به بازار هدف عراق و افغانستان به میزان 10‌‌درصد در اقلام شیر خوراکی و پنیر، یکی از دلایل کاهش روند صادراتی در 7ماهه منتهی به مهر امسال است. شیر‌خشک صنعتی، ماست و دوغ و سایر پنیرها و شیر خوراکی از اقلام کاهشی صادرات در این مدت بوده‌‌اند.

مشکلات ممنوعیت‌‌ها و افزایش قیمت تمام‌شده و مشکلات ارزی و... از جمله موانع رشد صادرات به بازارهای هدف هستند. صادرات محصولات حیوانی و صنایع وابسته ارزشی معادل 161میلیون دلار و وزنی معادل 130‌‌هزار تن داشته که نسبت به مدت مشابه سال قبل افت 41‌درصدی وزنی و کاهش 43‌درصدی ارزشی را نشان می‌دهد. ارزش صادرات گل و گیاه دارویی، خوراکی، زینتی و صنعتی نیز با افت 33‌درصدی به 127میلیون دلار رسیده و با رشد 5‌درصدی وزنی، 86‌‌هزار تن را به ثبت رسانده است.