- توضیحات
ارزش صادرات و واردات در بهار امسال به ترتیب با کاهش ۴۴ و ۲۷ درصدی در مقایسه با مدت مشابه قبل مواجه شد. سازمان توسعه تجارت ایران، سرعت‌گیرها و دست اندازهای موثر بر کاهش حجم و ارزش مبادلات تجاری به ویژه صادرات را در بهار امسال بررسی کرده است. انسداد طولانی‌مدت مرزها با کشورهای همسایه، انقباض اقتصادی کشورهای مختلف از جمله کشورهای همسایه، تشدید همراهی برخی کشورها با تحریم‌ها، کاهش قیمت برخی کالاها و برخی عوامل دیگر از جمله دلایل این موضوع بیان شده است.
فراز و فرودهای تجارت خارجی ایران در سه ماه منتهی به خرداد امسال از سوی نهادهای متولی تجارت خارجی عارضه‌یابی شد. ارزیابی‌های آماری نشان می‌دهد واردات و صادرات ایران در فصل بهار هم به لحاظ وزنی و هم به لحاظ ارزشی روند کاهشی را طی کرده است. سازمان توسعه تجارت ۹ دست‌انداز را در رقم خوردن این آمار دخیل دانسته است. در مجموع از ابتدای امسال تا پایان خردادماه، ۲۱ میلیون و ۹۲۹ هزار تن کالا به ارزش ۶ میلیارد و ۳۶۴ میلیون دلار به کشورهای هدف صادر شده است و در مقابل شاهد ورود ۸ میلیون و ۹۲۳ هزار تن کالا به ارزش ۷ میلیارد و ۶۲۰ میلیون دلار بوده‌ایم. این آمار نشان می‌دهد، صادرات کشور به لحاظ وزنی نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش ۴۵ درصدی داشته و از نظر ارزشی با افت ۴۴ درصدی مواجه شده است. همچنین وزن کالاهای وارداتی هم کاهش ۸/ ۰ درصدی داشته و ارزش آنها افت ۲۷ درصدی را تجربه کرده است.
بر اساس این گزارش، انسداد طولانی مدت مرزها به‌ویژه با کشورهای ترکیه، پاکستان، قزاقستان، عراق و ترکمنستان در این مدت، یکی از عوارض این کاهش تجارت خارجی در این بازه زمانی بوده است. البته وضعیت مرزهای ایران از زمان شیوع ویروس کرونا با نابسامانی‌هایی همراه بود ولی به تدریج بازگشایی مرزها در دستور کار قرار گرفته است. انقباض اقتصادی کشورهای مختلف از جمله کشورهای همسایه به دلیل مشکل تراز پرداخت‌ها که خود ناشی از هزینه کرد عمومی آنان در مبارزه با شیوع کرونا است نیز از دیگر عوامل نام‌برده برای افت تجارت خارجی محسوب می‌شود. البته تاثیر این بخش بر صادرات بیش از واردات است.
تشدید همراهی برخی کشورها با نظام تحریم‌ها چون هند و کره‌جنوبی نیز افت تجارت خارجی در بهار را تشدید کرده است. اخیرا نیز موضوع واردات کالا از کره‌جنوبی مورد توجه مسوولان قرار گرفته تا جایی که طرح دو فوریتی مجلس برای ممنوعیت واردات از کره‌جنوبی در صورت امتناع از پرداخت پول‌های بلوکه شده ایران در این کشور مطرح شده است.
ممنوعیت‌های وارداتی نیز از دیگر عوامل تاثیرگذار بر کاهش تجارت خارجی کشور در بهار محسوب می‌شود. به عبارتی عدم اجازه ورود برخی محصولات با هدف مدیریت منابع ارزی و ترمیم تراز تجاری حتی از سوی کشورهای با اقتصاد نفتی بر تجارت خارجی بهار سایه افکنده است. کاهش قیمت محصولات پتروشیمی نیز در این بازه زمانی به دلیل کاهش قیمت جهانی نفت خام کاهش یافته است و از این‌رو به دلیل سهم قابل‌توجه این گروه کالایی در صادرات کشور، همین موضوع ارزش صادرات را کاهش داده است.
الزام به حمل محصولات کشاورزی با کانتینرهای یخچال‌دار یا کشتی‌های فلزی به مقصد کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نیز از دیگر دلایل کاهش تجارت خارجی در بعد صادرات است. کمبود کانتینرهای یخچال‌دار، چالش قدیمی صادرکنندگان محصولات کشاورزی است. در عین حال قطع صدور گاز به ترکیه به دلیل انفجار خط انتقال و تعلل کشور مذکور در ترمیم آن (کاهش صادرات به ترکیه در دوره سه ماه بهار ۱۳۹۹ نسبت به دوره مشابه حدود دو میلیارد دلار است)، یکی از تاثیرگذارترین عوامل در افت صادرات و در نهایت افت تجارت خارجی محسوب می‌شود. در سه ماهه امسال ۵۲۲ هزار تن کالا به ارزش ۲۵۰ میلیون دلار به ترکیه صادر شده است. در حالی که در بهار سال گذشته ۸ میلیون و ۹۱۴ هزار تن کالا به ارزش ۲ میلیارد و ۲۳۵ میلیون دلار به این کشور صادر شده بود. از این‌رو ارزش صادرات به این کشور همسایه در بهار امسال با افت ۸۹ درصدی و وزن صادرات با کاهش ۹۴ درصدی مواجه شده است.
علاوه بر این، انسداد طولانی‌مدت مرزهای ایران با ترکمنستان موجب قطع شدن مسیر ترانزیتی به آسیای‌میانه شد. همچنین تعطیلی طولانی در فروردین ماه سال‌جاری به دلیل قرنطینه‌های عمومی نیز در کاهش تجارت خارجی تاثیرگذار بود. اما در همین شرایط عدم انسداد مرزهای ایران با افغانستان به‌رغم شیوع ویروس کرونا سبب عدم تاثیرپذیری معنی‌دار در صادرات به کشور مذکور شده است. صادرات ایران به روسیه با وجود برخی مشکلات انتقال کالا نیز به دلیل تاثیرات مثبت موافقت‌نامه ترجیحی،رشد افزایشی را نشان می‌دهد.
تحلیل صادرات گروه کالایی
کلیه اقلام صادراتی در ۶ بخش اصلی معدن و صنایع معدنی، کشاورزی و صنایع غذایی، فرش و صنایع‌دستی، پتروشیمی، میعانات گازی و صنعت تقسیم‌بندی شده‌اند. در این گزارش برخی از زیرگروه‌های مربوط به این بخش‌ها مورد تحلیل قرار گرفته‌اند و دلایلی برای کاهش صادرات آنها بیان شده است. ماشین‌آلات و تجهیزات: محدودیت‌های ناشی از بیماری کرونا در کشورهای همسایه و بسته شدن مرزها خصوصا در دو کشور عراق و افغانستان به‌عنوان بازارهای اصلی کشور درحوزه ماشین‌سازی و تجهیزات یکی از دلایل کاهش صادرات در این زیرگروه بوده است. همچنین مشکلات ناشی از تحریم‌ها و الحاق ایران به لیست سیاه FATF که منجر به کاهش چشمگیر صادرات به اروپا خصوصا ایتالیا و فرانسه شده است نیز نقش مهمی در افت صادرات ماشین‌آلات تجهیزات ایفا می‌کند. جنگ و ناامنی و تعطیلی‌های مکرر در عراق به واسطه ناآرامی‌ها در این کشور نیز صدور کالا به این کشور همجوار را تحت‌تاثیر قرار داده است. عراق دومین خریدار کالاهای ایرانی محسوب می‌شود.
اقلام معدنی: کاهش اقلام معدنی نظیر سنگ‌های فلزی، کنسانتره‌ها و آهن‌آلات و فولاد ناشی از سیاست‌های مرتبط با کاهش خام‌فروشی است، به‌ویژه محدودیت‌ها، ممنوعیت‌ها و سهمیه‌های صادراتی. صنایع خودرو و نیرو محرکه: محدودیت‌های ناشی از بیماری کرونا به‌ویژه در کشورهای عراق، سوریه، جمهوری‌آذربایجان که شرکت‌های خودروسازی کشور در آنها سایت تولید دارند، یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش صدور کالا در گروه صنعت است. علاوه بر این، «ممنوعیت ثبت‌سفارش قطعات و لوازم یدکی خودرو از طرف دولت سوریه و توقف خط تولید شرکت ایران‌خودرو در این کشور» و «مشکلات بانکی صادرکنندگان در عراق به واسطه عدم افتتاح حساب دیناری توسط شعب بانک‌های ایرانی در عراق برای آنها» نیز عوامل دیگری است که این گزارش درخصوص کاهش صادرات صنعتی‌ها در بهار از آن یاد کرده است.
صنایع دستی: صادرات صنایع‌دستی مرصع که در آن طلا و سنگ‌های قیمتی به‌کار رفته، در بهار افزایش داشته است و دلایل عمده این افزایش ناشی از افزایش نرخ جهانی طلا و نرخ پایه آن و همچنین اصلاح رویه‌های قانونی جهت تسهیل ورود شمش طلا به کشور جهت واردات است.
خشکبار- آبزیان: در بین زیرگروه‌های کشاورزی و صنایع غذایی، «خشکبار» و «محصولات حیوانی و صنایع وابسته» نسبت به بهار سال گذشته رشد داشته‌اند. این گزارش دلیل رشد این دو گروه را بیان کرده است. صادرات خشکبار با توجه به موجودی قابل‌ملاحظه پسته در سال‌جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته، میزان محصول قابل‌عرضه با افزایش مناسبی مواجه شد. بنابراین صادرات پسته به‌عنوان یکی از مهم‌ترین محصولات صادراتی بخش کشاورزی، عمده‌ترین عامل رشد صادرات گروه خشکبار است. همچنین رایزنی‌های گسترده انجام شده با ترکیه که در نهایت منجر به گشایش مرزهای آن کشور شد از دیگر عوامل مهم رشد صادرات این گروه کالایی در بهار امسال محسوب می‌شود. ترکیه مسیر اصلی عبور و ترانزیت اقلام خشکباری ایران به سمت بازارهای اروپایی است. همچنین افزایش صید و صیادی محصولات آبزیان و همچنین ورود به بازارهای جدید نظیر کشورهای جنوب‌شرق آسیا، (تایلند و هنگ‌کنگ) جهت صادرات انواع ماهیان مرکب نیز از علل اصلی رشد صادرات محصولات آبریان است.