[شهروند] افزایش قیمت برنج و سوددهی بیشتر آن در مقایسه با سایر محصولات کشاورزی باعث شده کشاورزان در مناطق بسیار کم‌آب ایران از تولید محصولات دیگر دست بکشند. این در حالی است که استان‌هایی مانند خوزستان و فارس از کمبود شدید آب رنج می‌برند، به‌طوری که بعضا اعتراض ساکنان این مناطق را هم به دنبال دارد. تلاش برای بهبود وضع معیشتی و افزایش درآمد، مهم‌ترین دلیلی است که کشاورزان خوزستانی را به تولید برنج مجاب کرده است. این استان درحال حاضر بعد از گیلان و مازندران، بزرگ‌ترین تولیدکننده برنج ایران محسوب می‌شود، به‌طوری که در سال ٩٨ حدود یک‌میلیون تن برنج در این استان کشت شد که مصرف ١٣میلیون ایرانی را تأمین کرده است. مشکل اصلی اینجاست که حجم قابل توجهی از این تولیدات به روش غرقابی کشت می‌شود. دیروز، یکشنبه، معاون آب و آبفای وزیر نیرو با انتقاد از کشت غرقابی برنج در برخی مناطق کشور در اینستاگرام خود نوشت: «زمانی که ذرت و روغن وارد می‌شود نباید اجازه کشت برنج در نقطه‌ای داده شود که آب حتی برای آشامیدن ندارد.» قاسم تقی‌زاده خامسی ادامه داد: «اراضی کشاورزی به بهانه استفاده از سامانه‌های نوین آبیاری توسعه پیدا می‌کند. استفاده از این تکنولوژی برای کاهش مصرف آب نیست بلکه راهی برای توسعه اراضی کشاورزی شده است.» عبدالحسین طوطیایی، کارشناس حوزه کشاورزی با بیان اینکه نمی‌شود کشاورز را مجبور کرد از کشت محصولی که برایش سود دارد، دست بکشد به «شهروند» می‌گوید: «مسأله اصلی این است که کشت برنج برای کشاورزان خوزستان سود دارد، به همین دلیل آنها به این محصول متمایل شده‌اند. اگر دولت بتواند محصولاتی جایگزین کند که سود بیشتری دارند، کشاورزان هم انتخاب خود را تغییر خواهند داد.»
چرا تولید برنج؟
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، متوسط قیمت هر کیلوگرم برنج ایرانی درجه یک در خردادماه امسال ٢٦هزار تومان بوده که این رقم نسبت به ماه مشابه سال گذشته حدود ١٤درصد گران‌تر شده است. البته قیمت این نوع برنج در برخی مقاطع زمانی به ٣٠هزار تومان هم رسید. همچنین متوسط قیمت هر کیلوگرم برنج خارجی در آخرین ماه بهار امسال حدود ١٤هزار تومان بوده که افزایش ٥٥درصدی نسبت به خرداد پارسال نشان می‌دهد. در چنین شرایطی، تولید برنج بیش از گذشته برای کشاورزان سود دارد. طوطیایی با اشاره به این موضوع می‌گوید: «کشاورزان استان خوزستان برای کشت برنج، بیشتر از آب شبکه‌های سد استفاده می‌کنند. باید به این نکته توجه داشته باشیم کشاورزی که زراعت سایر محصولات را کنار می‌گذارد، حتما توجیه اقتصادی برای خودش دارد. نمی‌شود کشاورز را محدود به تولید چند محصول با قیمت پایین‌تر کرد. راه چاره این است که زراعت‌های جایگزینی که درآمد کافی برایش داشته باشد، ایجاد شود. اگر سود وجود نداشته باشد، کشاورز راضی نخواهد شد در سطح ملی نگاه کند. او در سطح خُرد و خانواده‌اش نگاه می‌کند. باید قیمت‌گذاری سایر محصولات طوری باشد که کشاورز سراغ آنها برود.»
چالش واردات برنج با ارز ترجیحی
از اواخر اردیبهشت امسال، برنج از فهرست کالاهای اساسی خارج شد، به همین دلیل ارز ٤٢٠٠ تومانی به آن تخصیص داده نمی‌شود. دولت اعلام کرده برنج وارداتی که تا پیش از این تغییر، وارد گمرک شده است فقط به شرط تحویل به دولت، امکان ترخیص با نرخ ارز ترجیحی خواهد داشت، در غیر این‌صورت واردکنندگان باید مابه‌التفاوت آن را با ارز نیمایی پرداخت کنند. به عبارت دیگر، برنجی که با نرخ ٤٢٠٠ تومانی وارد شده، اما هنوز ترخیص نشده است، باید به شرکت بازرگانی دولتی ایران یا شبکه‌های توزیع تحت نظارت با مجوز دبیرخانه کارگروه تنظیم بازار با نرخ مصوب سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان تحویل داده شود تا مشمول پرداخت مابه‌التفاوت نشود. درحال حاضر نرخ ارز در سامانه نیما بیش از ١٦هزار تومان است، بنابراین احتمال اینکه واردکنندگان از تصمیم دولت تخطی کنند، وجود دارد. این اتفاق می‌تواند به کاهش برنج در بازار و افزایش قیمت آن در آینده منجر شود. درست همان اتفاقی که دو‌سال پیش برای برخی محصولات حوزه خودرو پیش آمد و درنهایت دولت مجبور به ترخیص این قبیل کالاها از گمرک و معاف کردن‌شان از پرداخت مابه‌التفاوت شد. آن‌زمان برخی تولیدکنندگان قطعه از بیکار شدن ٥٠٠هزار نفر از کارگران خود به دلیل سیاست‌های ارزی دولت ازجمله الزام به پرداخت مابه‌التفاوت ارزی به‌عنوان ابزار فشار استفاده کردند.
کشت برنج ادامه پیدا می‌کند
کشت برنج تا زمانی‌که سود آن برای کشاورز از تولید سایر محصولات بیشتر باشد، ادامه پیدا می‌کند. این درحالی است که عملا تولید برنج در استان‌های شمالی کشور از نظر مصرف آب به ضرر ایران است، چه برسد به استان‌های جنوبی کشور که بحران کم آبی دارند. طوطیایی می‌گوید: «اگر برنج به شکل غرقابی تولید شود، میزان مصرف آب آن چندان با کشت هندوانه تفاوت نمی‌کند اما باید توجه داشته باشیم که کشت برنج در بسیاری از مناطق شرق مازندران و گلستان هم که برنج‌کاری آن در حال توسعه است، خطر بیابان‌زایی را افزایش داده چون بیشتر آب کشت برنج در این مناطق از چاه‌های زیرزمینی تأمین می‌شود.» این کارشناس حوزه کشاورزی با بیان اینکه ٢٠٠هزار هکتار از زمین‌های استان گلستان در خطر بیابان شدن است، تأکید می‌کند: «بخشی از این خطر به دلیل افزایش برنج‌کاری است؛ توسعه برنج‌کاری باعث تمام شدن آب شیرین می‌شود و آب شور از زیر زمین بالا می‌آید و باعث بیابان‌زایی می‌شود. این خطر به مراتب از کشت برنج در استان خوزستان بیشتر است.» ایران سال‌هاست با خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کند. این بحران در مناطق جنوبی کشور بیش از همه قابل لمس است. با این حال تلاش برای بهبود معیشت و کسب درآمد بیشتر باعث شده نگاه کشاورزان قبل از هر چیز به درآمد خانوار خودشان باشد.