ارزانی کالاهای صادراتی ایران

این مساله تفاوت در ارزش افزوده کالاهای صادراتی و وارداتی را نشان می‌دهد. همچنین روند بدهی‌های خارجی کشور نشان می‌دهد که به‌رغم افت بدهی‌های خارجی پس از خروج آمریکا از برجام، همچنان میزان بدهی‌های خارجی از دوران پیش از برجام بالاتر است و در محدوده ۹ میلیارد دلار تثبیت شده است. بانک مرکزی در کنار داده‌های پولی، داده‌های تجاری کشور را نیز منتشر کرده است.

ثبات در بدهی‌های خارجی

بر اساس داده‌های بانک مرکزی، میزان بدهی‌های خارجی کشور در پایان آذر امسال به ۹ میلیارد و ۵۳ میلیون دلار رسیده است. در انتهای سال گذشته، میزان بدهی‌های خارجی کشور در حدود ۹میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار برآورد می‌شد. از این رو در ۳ فصل ابتدایی امسال، میزان بدهی‌های خارجی با ۱/ ۳ درصد کاهش همراه شد. علت اصلی کاهش بدهی‌های خارجی، در افت بدهی‌های کوتاه مدت نهفته است. میزان تعهدات کوتاه مدت خارجی کشور در ۹ ماه ابتدایی امسال، با ۳۰ درصد کاهش به یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار رسید. این در حالی است که میزان تعهدات میان مدت و بلندمدت در همین مدت، ۵ درصد رشد کرد و رقم ۷ میلیارد و ۵۵۰ میلیون دلار را لمس کرد. میزان بدهی‌های کوتاه مدت کشور در پایان آذر ماه، نسبت به مدت مشابه سال قبل نصف شده است.

بررسی روند تغییرات تعهدات خارجی کشور نشان می‌دهد که رقم تعهدات خارجی، احتمالا به دلیل برجام و باز شدن درهای اقتصاد جهانی و بستن قراردادهای فاینانس، در سال ۹۶ در یک شیب افزایشی حرکت کرد و رقم بدهی‌ها از ۸/ ۸ میلیارد دلار در ابتدای این سال، به نزدیک ۱۱ میلیارد دلار در انتهای سال جهش کرد. این روند افزایش دقیقا تا فروردین ماه سال ۱۳۹۷، حفظ شد و رقم بدهی‌ها به ۳/ ۱۱ میلیارد دلار در این ماه رسید. اما در همان اردیبهشت ماه، با خروج آمریکا از برجام میزان بدهی‌های خارجی کشور ۶۴۱ میلیون دلار کاهش یافت و تا پایان سال ۹۷ با عبور از مرز ۱۰ میلیارد دلار به رقم ۴/ ۹ میلیارد دلار در انتهای سال رسید. روند کاهشی تا خرداد امسال تداوم یافت تا میزان بدهی خارجی در این ماه در رقم ۷/ ۸ میلیارد دلار ثبت شود. اما از خرداد امسال، میزان تعهدات خارجی با یک شیب ملایم افزایش یافت و به نوعی در محدوده ۹ میلیارد دلار تثبیت شد که البته بیشتر مرهون بدهی‌های میان مدت و بلندمدت بوده است. هر چند میزان بدهی‌های خارجی در حال حاضر، از دوران پیش از برجام همچنان رقم بالاتری است. میزان بدهی‌های خارجی در انتهای سال ۹۳ در سطح ۵ میلیارد دلار بود.

ارزش پایین کالاهای صادراتی

بانک مرکزی در گزارش تراز پرداخت ها، آمار ماهانه صادرات و واردات گمرکی کشور را با احتساب میعانات گازی ارائه می‌کند. بر اساس آخرین داده‌های در دسترس، در ۹ ماه ابتدایی سال جاری، میزان واردات کشور ۸/ ۳۱ میلیارد دلار برآورد شده است. در حالی‌که میزان صادرات کشور، در حدود ۹/ ۳۱ میلیارد دلار بوده است، با این حساب میزان صادرات، البته با احتساب میعانات گازی از واردات پیشی گرفته است؛ به میزان ۲/ ۰ درصد. البته این رشد واقعی نیست، چرا که طبق آمارهای موجود در بانک مرکزی، ارقام سال ۱۳۹۷ بدون احتساب میعانات بوده، در حالی‌که ارقام امسال با احتساب میعانات گازی لحاظ شده است. با این حساب صادرات در کل ۳ فصل ابتدایی امسال، ۵/ ۱۰۳ میلیون تن بوده است. این عدد در قیاس با بازه مشابه سال گذشته رشد ۲۶ درصدی را مخابره می‌کند. اما جالب اینجاست که میزان ارزآوری این حجم بالای صادرات، نسبت به سال گذشته تنها ۶/ ۳ درصد رشد کرد. در واقع، ارزش هر تن کالای صادراتی ایران در قیاس با سال گذشته کاهش یافته است. ارزش واحد هر تن کالاهای صادراتی ایران در ۹ ماه ابتدایی امسال، معادل ۳۰۸ دلار بوده است که این عدد نسبت به بازه مشابه سال قبل، ۱۸ درصد افت کرده است. آن هم در حالی که میعانات گازی نیز در این محاسبه دخیل بوده است. ارزش هر تن کالای وارداتی در ۹ ماه ابتدایی امسال، برابر با ۱۲۷۵ دلار گزارش شده است؛ یعنی ارزش هر تن کالای صادراتی ایران کمتر از یک چهارم هر تن کالای وارداتی است. کارشناسان معتقدند که این اختلاف، به معنای آن است که صادرات و واردات کالاهای کشور از لحاظ ارزش افزوده به شدت نامتقارن هستند.  اگر به روند ۱۰ ساله نگاه شود، در سال ۸۸ ارزش هر تن کالای صادراتی کشور معادل ۴۶۱ دلار بوده است، این عدد در سال ۹۰ از مرز ۵۰۰ دلار نیز عبور کرده بود. اما در سال‌های بعدی نتوانست به این سطح برسد و از سال ۹۵، ارزش هر تن کالای صادراتی کشور به زیر ۴۰۰ دلار سقوط کرد. در یک قیاس ۱۰ ساله، ارزش هر تن کالای صادراتی کشور در ۹ ماه ابتدایی سال جاری نسبت به ارزش کالاهای صادراتی در سال ۸۸، در حدود ۳۳ درصد افت کرد؛ در حالی‌که در همین بازه، ارزش هر تن کالای وارداتی نزدیک به ۲۰ درصد افزایش را تجربه کرد. مطابق گزارش بانک مرکزی، در ماه‌هایی از سال جاری، ارزش هر واحد کالای صادراتی از ۳۰۰ دلار نیز کمتر شده بود.

تغییرات نرخ ارز

داده دیگری که در گزارش تراز پرداخت‌های بانک مرکزی، موجود است، میانگین نرخ ارز در بازار آزاد از نظر این بانک است. مطابق محاسبه بانک مرکزی، نرخ ارز در آذر در حدود ۱۲ هزار و ۷۵۵ تومان بوده است. این عدد نسبت به آذر سال قبل، ۸/ ۱۴ درصد افزایش را نشان می‌دهد. مطابق رصد بانک مرکزی از بازار ارز، نرخ دلار در آذر ماه، بیشترین نوسان را در ۳ فصل ابتدایی سال جاری تجربه کرده و با ۸/ ۱۰ درصد رشد همراه بوده است. همچنین بازار ارز از اردیبهشت تا شهریور ماه، روندی کاملا نزولی را طی کرده و ۲۰ درصد افت را در بازه ۴ ماهه ثبت کرده است.