ایستگاه آخر نقدینگی ۹۷
- توضیحات
نقدینگی در سال ۹۷ از ایستگاه ۱۸۸۰ هزار میلیارد تومانی گذشت. آمارهای به‌روزشده بانک مرکزی حاکی از این است که رشد نقدینگی در سال گذشته نسبت به سال ۹۶، با یک درصد افزایش به ۱/ ۲۳ درصد رسیده است. رصد بخش دارایی‌های ترازنامه بانک مرکزی نشان می‌دهد که رشد بدهی‌های دولت به این بانک، نقش اصلی را در تحریک نقدینگی بازی کرده است. البته بخشی از رشد بدهی دولت به بانک مرکزی، ناشی از انتقال بدهی‌های بانک‌ها به بانک مرکزی بوده است که میزان این انتقال معادل ۳۴ هزار میلیارد تومان است. اما با کسر این مقدار نیز همچنان بدهی دولت به بانک مرکزی قابل‌توجه و در حدود ۳۹ هزار میلیارد تومان است؛ عددی که بیش از ۴۰ درصد رشد را نسبت به سال ۹۶ نشان می‌دهد. همچنین با اینکه بخش قابل‌توجهی از بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی حذف شده، با این حال میزان بدهی بانک‌ها در سطح ۲/ ۱۳۸ هزار میلیارد تومانی ثبت شده است. نکته جالب توجه دیگر اینکه بین دو جزء کلی نقدینگی، یعنی پول و شبه‌پول، جزء اول روند بی‌سابقه‌ای را در سال گذشته طی کرده است. حجم پول در سال ۹۷ معادل ۵/ ۴۶ درصد رشد کرده تا بالاترین رشد در طول حداقل ۱۰ سال اخیر ثبت شود. این رشد باعث شده تا سهم پول در نقدینگی به بالای ۱۵ درصد برسد و ضریب سیالیت نقدینگی را افزایش دهد.
حجم نقدینگی از مرز ۱۸۸۰ هزارمیلیارد تومان عبور کرد. بر اساس داده‌های بانک مرکزی سرعت پیشروی نقدینگی در سال ۹۷ معادل ۱/ ۲۳ درصد گزارش شده که نسبت به سال ۹۶، یک درصد تندتر است. نکته قابل توجه اینکه رشد پول در سال گذشته یک رکورد حداقل ۱۰ ساله و احتمالا کم‌سابقه در اقتصاد ایران به جا گذاشت. رشد سالانه حجم پول معادل ۵/ ۴۶ درصد بوده، در حالی که رشد حجم شبه‌پول برابر با ۶/ ۱۹ درصد شده تا برای اولین بار در طول دهه اخیر به زیر ۲۰ درصد برسد.
آخرین وضعیت نقدینگی
بانک مرکزی آمارهای نقدینگی را تا پایان سال ۹۷ به‌روز کرد. آخرین رقم نقدینگی سال گذشته به ۸/ ۱۸۸۲ هزار میلیارد تومان رسیده است. میزان رشد نقدینگی در طول سال ۹۷ مماس با سال‌های ۹۵ و ۹۶ و معادل ۱/ ۲۳ درصد گزارش شده است. از این نظر همچنان سطح رشد نقدینگی فاصله‌ای از میانگین اقتصاد ایران نگرفته است. از نظر حجمی در سال ۹۷، نقدینگی موجود در سطحاقتصاد به میزان ۹/ ۳۵۲ هزار میلیارد تومان حجیم‌تر شد؛ به عبارتی هر روز ۹۶۶ میلیارد تومان به نقدینگی افزوده شد. این در حالی بود که اقتصاد ایران از نظر حجم، در سال گذشته منقبض شد. وضعیت رشد ماهانه: سال گذشته، به‌طور میانگین هر ماه ۶/ ۱ درصد به حجم نقدینگی اضافه شد. روند پیشروی نقدینگی نشان می‌دهد که سریع‌ترین رشد نقدینگی در ۳ ماه پایانی سال رخ داده است. در این ۳ ماه میزان رشد نقدینگی حدود ۷/ ۶ درصد گزارش شده است. در حالی که رشد نقدینگی در زمستان ۹۶ معادل ۸/ ۵ درصد بود.
وضعیت پول و شبه‌پول: نقدینگی حاصل از دو جزء پول و شبه‌پول است. پول از جمع سپرده‌های دیداری موجود در بانک‌ها و اسکناس و مسکوک در دست اشخاص به حساب می‌آید. همان‌طور که این اقلام نشان می‌دهند، پول از درجه سیالیت بالایی برخوردار است و هنگامی که بار پول در کل نقدینگی بیشتر شود، احتمال سرازیر شدن آن به بازارهای دارایی نیز افزایش می‌یابد. پس از کاهش نرخ سود در شهریور ۹۶ توسط بانک مرکزی، قدرت سپرده‌های کوتاه‌مدت و تمایل به نگهداری پول بیشتر شد. سهم پول از کل نقدینگی از ۱/ ۱۲ درصد در شهریور ۹۶ تا ۶/ ۱۴ درصد در شهریور ۹۷ رشد کرد. البته در سال گذشته، میزان رشد پول در پاییز بسیار کند شد که کاملا در تقارن با ثبات بازار در این فصل بود. اما در زمستان بار دیگر، رشد پول شتاب گرفت و حجم پول بیش از ۱۶ درصد در این فصل منبسط شد. محاسبه‌ای از حجم پول ایجاد شده در سال گذشته، رقم جالبی را نشان می‌دهد. در سال گذشته که اقتصاد ایران تحت فشار تحریم‌های خارجی قرار گرفت و بازارهای دارایی وضعیت پرتلاطمی را طی کردند، سهم پول از کل نقدینگی ایجاد شده به ۷/ ۲۵ درصد رسید. یعنی بیش از یک‌چهارم نقدینگی ایجاد شده تبدیل به اسکناس و مسکوک یا سپرده‌های دیداری بانک‌ها شد. چنین رقم بالایی در سال‌های ۹۰ و ۹۱ نیز وجود داشت، البته در آن سال‌ها وزن پول در نقدینگی جدید ایجاد شده به ۴/ ۲۳ درصد رسیده بود. از این‌رو، وفور پول در اقتصاد ۹۷ یک رکورد برای دهه ۹۰ به حساب می‌آید.
آمار دیگری که نشان می‌دهد وضعیت پول در سال گذشته ویژه بوده، رشد نسبی سالانه است. رشد حجم پول در سال گذشته معادل ۴۶ درصد گزارش شده، حال آنکه این عدد در طول ۱۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده و رشد ۶/ ۲۶ درصدی حجم پول در سال ۹۱، بالاترین رکوردزنی پول به حساب می‌آمد. عکس این روند برای شبه پول رخ داده که با رشد ۶/ ۱۹ درصدی در سال ۹۷، کمترین رشد سالانه را در طول یک دهه اخیر به جا گذاشته است.
وضعیت ترازنامه بانک مرکزی
بخش بدهی‌ها در ترازنامه بانک مرکزی می‌تواند با تغییر در پایه پولی، یکی از موتورهای مهم رشد نقدینگی را روشن کند. در نمای اولیه در سال گذشته، بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی با رشد ۷/ ۴ درصدی یکی از کمترین رشدها در سال‌های اخیر را ثبت کرده و در مقابل، بدهی دولت با رشد ۸/ ۱۷۱ درصدی، رشدی خیره‌کننده داشته است. اما این تنها ظاهر اعداد است. بانک مرکزی در توضیح افزایش بدهی دولت به بانک مرکزی در سال ۹۷ نسبت به سال ۹۶ نوشته است: این افزایش عمدتا به دلیل انتقال بخشی از بدهی بانک‌ها و موسسات اعتباری به بانک مرکزی به بدهی دولت به بانک مرکزی و همچنین انتقال بدهی برخی از شرکت‌های دولتی به بانک مرکزی به بدهی دولت به بانک مرکزی بوده است. در حقیقت تنها یک انتقال حسابداری رخ داده است. اما رشد بدهی دولت به بانک مرکزی تا چه حد ناشی از انتقال‌های حسابداری بوده است؟ پیگیری «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد که در حدود ۳۴ هزار میلیارد تومان از بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی (عمدتا بانک‌های دولتی و خصوصی شده) به بدهی دولت به بانک مرکزی انتقال یافته است. اگر این عدد از میزان رشد بدهی دولت به بانک مرکزی کسر شود، عدد به‌دست آمده در حدود ۳۹ هزار میلیارد تومان خواهد بود. البته در این عدد انتقال بدهی شرکت‌های دولتی به بانک مرکزی نیز وجود دارد. اما اگر فرض کنیم که این انتقال سهم قابل‌توجهی نداشته، میزان بدهی دولت به بانک مرکزی در سال ۹۷ نسبت به سال ۹۶ حدود ۴۵ درصد رشد را نشان می‌دهد.
جالب اینجاست که با وجود انتقال بخش قابل‌توجهی از بدهی‌های بانک‌ها به بانک مرکزی، این بخش از دارایی بانک مرکزی باز هم به سطح ۱۳۸ هزار میلیارد تومانی در سال ۹۷ رسیده که نسبت به سال ۹۶ نیز افزایشی است. نکته‌ای که می‌توان به آن توجه کرد اینکه اگر مبلغ ۳۴ هزار میلیارد تومان را از بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی در سال ۹۶ کم کنیم، میزان بدهی بانک‌ها در این سال به ۹۸ هزار میلیارد تومان می‌رسد و در این حالت رشد بدهی بانک‌ها در سال گذشته بسیار معنادار و در حدود ۸/ ۴۰ درصد برآورد می‌شود. البته این تنها یک تخمین است.
بخش دیگری از دارایی‌های بانک مرکزی، یعنی دارایی‌های خارجی این بانک نیز در سال گذشته روند افزایشی را ثبت کرد. میزان دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در سال قبل به ۱/ ۴۶۵ هزار میلیارد تومان رسیده است تا حجم قوی‌ترین دارایی بانک مرکزی، ۳/ ۱۴ درصد نسبت به سال ۹۶ زیاد شود. اگرچه این رشد نسبت به سال ۹۶، آهسته‌تر شده اما با توجه به تحولات سال گذشته، رشد دارایی خارجی بانک مرکزی جالب توجه است.