دیبا حاجیها در جهان صنعت نوشت: سرمایه‌گذاران ایرانی فارغ از بازار محل فعالیت آنها، این روزها بیش از همیشه درگیر بحران بی‌اعتمادی هستند. از یک‌سو، جنگ ۱۲روزه میان ایران و رژیم صهیونیستی که با درگیری‌های نظامی، تهدیدات متقابل و تنش در منطقه همراه بوده، سایه‌ای از نااطمینانی را بر سر بازار سرمایه انداخته است. از سوی دیگر، وضعیت بلاتکلیف و سکون در مذاکرات ایران و ایالات متحده به‌خصوص درباره مسائل هسته‌ای و تحریم‌ها، امکان هرگونه پیش‌بینی را از سرمایه‌گذاران گرفته است. در چنین شرایطی، بازار به جای آنکه بر محور تحلیل‌های بنیادی و داده‌های واقعی حرکت کند، درگیر شایعات، فضای روانی و گمانه‌زنی‌های پراکنده می‌شود. این فضای بی‌ثبات موجب شده معامله‌گران نه براساس چشم‌انداز شرکت‌ها، بلکه صرفا با ترس و احتیاط معامله کنند. تحلیل بنیادی که یکی از اصولی‌ترین روش‌های اتخاذ تصمیم درخصوص سهم‌هاست اکنون تقریبا بی‌اعتبار می‌شود چراکه در شرایطی که کل جهان می‌دانند آتش‌بس میان ایران و رژیم متخاصم شکننده است، هر لحظه ممکن است به شرکت مذکور حمله نظامی شود و تمام آن از بین برود.
در شرایطی که فضای اقتصاد کلان کشور نیز چندان مساعد نیست و بازارهای موازی مانند ارز و طلا همچنان نسبت به بازار سهام جذابیت بیشتری دارند، نبود سیاست حمایتی مشخص از سوی نهاد ناظر می‌تواند به تعمیق رکود بازار بینجامد. سازمان بورس در این مقطع حساس، مسوولیت مهمی دارد: ورود فعالانه برای حفظ نقدشوندگی، کنترل فروش‌های سنگین و بازگرداندن آرامش به بازار. اگر قرار است اعتماد از دست‌رفته بازسازی شود، باید سرمایه‌گذار حس کند که نهاد ناظر نه‌تنها تماشاگر نیست، بلکه در شرایط بحرانی پشت او ایستاده است. این حمایت، نه به معنای دخالت در روند طبیعی بازار، بلکه در راستای جلوگیری از فروپاشی روانی آن خواهد بود که اکنون بیش از هر زمان دیگری ضرورت دارد.
بازار در محاصره صف‌ها
سرمایه‌گذاران ایرانی برخلاف بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، پیش از خرید یک سهم باید یک پرسش اساسی از خود بپرسند: «آیا در صف فروش آن گیر خواهم کرد؟» این پرسش به خوبی عمق مشکل ساختاری بازار سرمایه ایران را نشان می‌دهد. بازار سرمایه کشور ما سال‌هاست گرفتار پدیده صف‌نشینی است که این صف‌ها گاهی برای خرید و در بسیاری از مواقع برای فروش تشکیل می‌شوند. در این فضا، بارها دیده شده که یک سهم بخش بزرگی از ارزش خود را تنها با قفل‌شدن در صف فروش از دست داده، بدون آنکه معاملات واقعی انجام شود و بدون آنکه نهاد ناظر اقدام موثری برای جمع‌آوری سهم و کنترل بحران انجام دهد.
این صف‌های به‌ظاهر ساده، نشانه بحران‌های عمیق‌تری هستند. بحرانی ساختاری که ریشه آن تنها در ضعف تقاضا نیست، بلکه در نبود جریان نقدینگی واقعی، ناکارآمدی سیاست‌های حمایتی و بی‌برنامگی برای حفظ نقدشوندگی در شرایط حساس است. در نگاه اول ممکن است تصور شود که جمع‌آوری صف‌های فروش، کار دشواری نیست چون حجم آنها فقط در حد حجم مبناست و برای جمع‌آوری آنها حدودا ۳همت لازم است اما در واقعیت، اغلب این صف‌ها بین ۵ تا ۱۰برابر حجم مبنا هستند. به بیان ساده، برای جمع‌آوری کل صف‌ها در شرایط منفی بازار، به حدود ۱۵ تا ۳۰هزار میلیارد تومان نقدینگی نیاز است. عددی که نه در حجم معاملات روزانه دیده می‌شود و نه صندوق‌های به‌اصطلاح حمایتی توان تامین آن را دارند.
حتی در روزهای پرتقاضا و صعودی، ارزش‌کل معاملات بورس به ندرت از ۲۲هزار میلیارد تومان عبور می‌کند. بنابراین روشن است که در روزهای بحرانی، حتی کسری از نیاز بازار به حمایت نیز تامین نمی‌شود.
نقدشوندگی، حلقه مفقوده بازار ایران
در بورس‌های پیشرفته جهان، نقدشوندگی یکی از پایه‌ای‌ترین اصول بازار است. یعنی هر سرمایه‌گذار بتواند در هر لحظه و بدون محدودیت‌های غیرمنطقی، دارایی خود را با قیمتی منصفانه خریدوفروش کند. وجود این ویژگی، بازار را پویا، کارآمد و قابل اعتماد نگه می‌دارد اما در بورس ایران، نقدشوندگی نه یک اصل جاری، بلکه بیشتر شبیه یک رؤیای دور از دسترس است. ابزارهایی مثل دامنه نوسان و حجم مبنا که در ابتدا با هدف جلوگیری از هیجانات طراحی شده بودند، حالا خود به مانعی بزرگ برای فعالیت طبیعی بازار تبدیل شده‌اند. این ابزارها به جای کنترل نوسان، بازار را قفل کرده‌اند. در بسیاری از مواقع، صف‌های فروش سنگین شکل می‌گیرند، بی‌آنکه معامله‌ای انجام شود. سرمایه‌گذار حتی اگر تمایل داشته باشد از موقعیتش خارج شود، عملا امکان انجام این کار را ندارد. بازار به جای آنکه مانند یک موجود زنده و پویا به اخبار، داده‌ها و شرایط پاسخ دهد، به موجودی بی‌تحرک تبدیل شده که در یک چارچوب محدود اسیر مانده است
حمایت لازم برای هر شاخص‌ساز
در ادامه لازم است به بررسی صف فروش ۵۰نماد برتر بازار از حیث ارزش بازاری بپردازیم. اگر صف فروش به اندازه حجم مبنا باشد یا به‌طور واقع‌بینانه‌تر صف فروشی ۵ یا ۱۰برابر حجم مبنا تشکیل شود، هر شاخص‌ساز به چه مقدار حمایت نیاز دارد تا صف فروش آن برچیده شود؟
نماد فارس ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۱۲میلیارد تومانی دارد که اگر صف فروش ۵برابر حجم مبنا باشد، ارزش آن به ۶۰میلیارد تومان و اگر ۱۰برابر باشد به ۱۲۰میلیارد تومان می‌رسد. در نماد فولاد، ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۹۹/۱۱میلیارد تومان است و در صورت صف فروش ۵برابر، ارزش صف فروش به ۹۵/۵۹میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۹/۱۱۹میلیارد تومان می‌رسد. ارزش صف فروش نماد فملی نیز برابر با حجم مبنا ۹۹/۱۱میلیارد تومان است که در صورت افزایش صف فروش به ۵برابر این مقدار به ۹۵/۵۹میلیارد تومان و در صورت ۱۰برابر شدن به ۹/۱۱۹میلیارد تومان می‌رسد. برای نماد وبملت ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۱۲میلیارد تومان است و صف فروش ۵برابر به ارزش ۶۰میلیارد تومان و صف فروش ۱۰برابر به ارزش ۱۲۰میلیارد تومان خواهد رسید.
نماد نوری ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۹۹/۱۱میلیارد تومان دارد و در صورت صف فروش ۵برابر به ۹۵/۵۹میلیارد تومان و در صورت ۱۰برابر شدن به ۹/۱۱۹میلیارد تومان می‌رسد. ارزش صف فروش نماد شستا برابر با حجم مبنا ۱۲میلیارد تومان است که در صورت صف فروش ۵برابر، ارزش صف به ۶۰میلیارد تومان و در صورت ۱۰برابر شدن به ۱۲۰میلیارد تومان خواهد رسید. برای نماد پارسان ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۱۲میلیارد و ۲۸۲هزار تومان است. اگر صف فروش ۵برابر باشد، ارزش آن به ۶۱میلیارد و ۴۱۰هزار تومان و در صورت صف فروش ۱۰ برابر به ۱۲۲میلیارد و ۸۲۰هزار تومان می‌رسد. نماد وغدیر با ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۱۲میلیارد تومان، در صورت صف فروش ۵ برابر به ۶۰میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۱۲۰میلیارد تومان خواهد رسید.
نماد شپنا ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۹۹/۱۱میلیارد تومان دارد که اگر صف فروش ۵ برابر شود، ارزش آن ۹۵/۵۹میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۹/۱۱۹میلیارد تومان می‌رسد. همچنین نماد تاپیکو با ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۱۲میلیارد تومان، در صورت صف فروش ۵برابر به ۶۰میلیارد تومان و صف فروش ۱۰برابر به ۱۲۰میلیارد تومان خواهد رسید. نماد پارس ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۱۲میلیارد تومان دارد که در صورت صف فروش ۵برابر به ۶۰میلیارد تومان و ۱۰برابر به ۱۲۰میلیارد تومان خواهد رسید. در نماد وپاسار ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا نزدیک به ۱۲میلیارد تومان است که صف فروش ۵برابر آن به ۶۰میلیارد تومان و صف فروش ۱۰برابر آن به ۱۲۰میلیارد تومان می‌رسد.
نماد شپدیس ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا حدود ۱۰میلیارد تومان دارد و در صورت صف فروش ۵برابر، ارزش آن ۵۰میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۱۰۰میلیارد تومان می‌رسد. برای نماد وامید ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا نزدیک به ۱۲میلیارد تومان است که در صورت صف فروش ۵برابر، ارزش آن به ۶۰میلیارد تومان و صف فروش ۱۰برابر به ۱۲۰میلیارد تومان می‌رسد. نماد خودرو ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۱۲میلیارد تومان دارد که در صورت صف فروش ۵برابر به ۶۰میلیارد تومان و ۱۰برابر به ۱۲۰میلیارد تومان خواهد رسید.
نماد شبندر ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۱۲میلیارد تومان است که در صورت صف فروش ۵برابر، ارزش صف فروش به ۶۰میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۱۲۰میلیارد تومان خواهد رسید.
نماد مارون با ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا حدود ۱۰میلیارد و ۲۰۰میلیون تومان، در صورت صف فروش ۵برابر به ۵۱میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۱۰۲میلیارد تومان می‌رسد. نماد میدکو ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۱۲میلیارد تومان دارد که اگر صف فروش ۵برابر شود، ارزش آن ۶۰میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۱۲۰میلیارد تومان می‌رسد. همچنین نماد شتران ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا نزدیک به ۱۲میلیارد تومان دارد که در صورت صف فروش ۵ برابر به ۶۰ میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۱۲۰میلیارد تومان خواهد رسید.
نماد کگل ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۱۲میلیارد تومان است که در صورت صف فروش ۵برابر به ۶۰میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰ برابر به ۱۲۰میلیارد تومان می‌رسد. نماد کچاد با ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۹۹/۱۱میلیارد تومان، در صورت صف فروش ۵برابر به ۹۵/۵۹میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۹/۱۱۹میلیارد تومان خواهد رسید.
نماد آریا ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا نزدیک به ۱۰ میلیارد تومان دارد و در صورت صف فروش ۵برابر به ۵۰میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۱۰۰میلیارد تومان می‌رسد. در نماد پتروشیمی حجم ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۱۰میلیارد و ۷۰۸میلیون تومان است که در صورت صف فروش ۵برابر به ۵۳میلیارد و ۵۴۰میلیون تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۱۰۷میلیارد و ۸۰۸میلیون تومان خواهد رسید. کگهر ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا نزدیک به ۱۲میلیارد تومان دارد و در صورت صف فروش ۵برابر به ۶۰میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۱۲۰میلیارد تومان می‌رسد. نماد بوعلی با ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۱۰میلیارد و ۷۰۰میلیون تومان، در صورت صف فروش ۵برابر به ۵۳میلیارد و ۵۰۰میلیون تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۱۰۷میلیارد تومان خواهد رسید.
نماد حکشتی ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۱۲میلیارد تومان دارد و در صورت صف فروش ۵برابر به ۶۰میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۱۲۰میلیارد تومان می‌رسد. نماد ومعادن ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۱۲میلیارد تومان است که در صورت صف فروش ۵برابر به ۶۰میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۱۲۰میلیارد تومان خواهد رسید. نماد وشهر ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۱۲میلیارد تومان دارد که در صورت صف فروش ۵ برابر به ۶۰میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۱۲۰میلیارد تومان می‌رسد. نماد رمپنا ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۹۹/۱۱میلیارد تومان دارد که در صورت صف فروش ۵برابر به ۹۵/۵۹میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۹/۱۱۹میلیارد تومان می‌رسد.
نماد وصندوق ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۹۹/۱۱میلیارد تومان است و در صورت صف فروش ۵برابر به ۹۵/۵۹میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۹/۱۱۹میلیارد تومان می‌رسد. نماد خساپا ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۱۲میلیارد تومان دارد که در صورت صف فروش ۵برابر به ۶۰میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۱۲۰میلیارد تومان می‌رسد.
نماد مبین ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۱۲میلیارد تومان است که در صورت صف فروش ۵برابر به ۶۰میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۱۲۰میلیارد تومان می‌رسد. نماد وتجارت ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۱۲میلیارد تومان دارد که در صورت صف فروش ۵برابر به ۶۰میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰ برابر به ۱۲۰میلیارد تومان می‌رسد. نماد تاصیکو ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۱۲میلیارد تومان است که در صورت صف فروش ۵برابر به ۶۰میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۱۲۰میلیارد تومان می‌رسد.
نماد افق ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۹۹/۱۱میلیارد تومان دارد که در صورت صف فروش ۵برابر به ۹۵/۵۹میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۹/۱۱۹میلیارد تومان می‌رسد. نماد اخابر ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا نزدیک به ۱۲میلیارد تومان است که در صورت صف فروش ۵برابر به ۶۰میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۱۲۰میلیارد تومان می‌رسد. شبریز ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۹۹/۱۱میلیارد تومان دارد که در صورت صف فروش ۵برابر به ۹۵/۵۹میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۹/۱۱۹میلیارد تومان خواهد رسید.
نماد بفجر ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۱۲میلیارد و ۶۵۰هزار تومان دارد که در صورت صف فروش ۵برابر به ۶۳میلیارد و ۲۵۰هزار تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۱۲۶میلیارد و ۵۰۰هزار تومان می‌رسد. نماد نیشکر ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا حدود ۱۰میلیارد و ۳۵۸میلیون تومان دارد که در صورت صف فروش ۵برابر به ۵۱میلیارد و ۷۹۰میلیون تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۱۰۳میلیارد و ۵۸۰میلیون تومان خواهد رسید. نماد شخارک ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا حدود ۹۹/۹میلیارد تومان دارد که در صورت صف فروش ۵برابر به ۴۹میلیارد و ۹۵۰میلیون تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۹۹میلیارد و ۹۰۰میلیون تومان می‌رسد.
نماد شیراز ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۱۰میلیارد و ۵۳۶میلیون تومان دارد که در صورت صف فروش ۵برابر به ۵۲میلیارد و ۶۸۰میلیون تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۱۰۵میلیارد و ۳۶۰میلیون تومان می‌رسد. در نماد وپارس ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۹۹/۱۱میلیارد تومان است که در صورت صف فروش ۵برابر به ۹۵/۵۹میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۹/۱۱۹میلیارد تومان می‌رسد. نماد وبصادر ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۹۹/۱۱میلیارد تومان دارد که در صورت صف فروش ۵برابر به ۹۵/۵۹میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۹/۱۱۹میلیارد تومان خواهد رسید.
نماد دعبید ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۹۹/۱۱میلیارد تومان است که در صورت صف فروش ۵برابر به ۹۵/۵۹میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۹/۱۱۹میلیارد تومان می‌رسد. نماد وبانک ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۱۲میلیارد و ۲۶۷هزار تومان دارد که در صورت صف فروش ۵برابر به ۶۱میلیارد و ۳۳۵هزار تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۱۲۲میلیارد و ۶۷۰هزار تومان می‌رسد.
نماد صبا ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۱۲میلیارد و ۶۱میلیون تومان دارد که در صورت صف فروش ۵برابر به ۶۰میلیارد و ۳۰۰میلیون تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۱۲۰میلیارد و ۶۰میلیون تومان می‌رسد. نماد سیتا ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۹۹/۱۱میلیارد تومان دارد که در صورت صف فروش ۵برابر به ۹۵/۵۹میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۹/۱۱۹میلیارد تومان می‌رسد.
نماد وکغدیر ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۱۲میلیارد تومان دارد که در صورت صف فروش ۵برابر به ۶۰میلیارد تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۱۲۰میلیارد تومان می‌رسد. نماد سفارس ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۱۲میلیارد و ۶۳۶هزار تومان است که در صورت صف فروش ۵برابر به ۶۳میلیارد و ۱۸۰هزار تومان و در صورت صف فروش ۱۰برابر به ۱۲۶میلیارد و ۳۶۰هزار تومان می‌رسد. نماد وپترو ارزش صف فروش برابر با حجم مبنا ۱۲میلیارد و ۳۴۴هزار تومان دارد که در صورت صف فروش ۵برابر به ۶۱میلیارد و ۷۲۰هزار تومان و در صورت صف فروش ۱۰ برابر به ۱۲۳میلیارد و ۴۴۰ هزار تومان می‌رسد.
نجات شاخص‌سازها چند؟
داده‌های موجود نشان می‌دهند که برای جمع‌آوری کامل صف فروش ۵۰نماد اصلی بازار، رقمی در حدود ۵۸۴میلیارد تومان نقدینگی لازم است. این عدد برمبنای فروش معادل با حجم مبنای هر نماد محاسبه شده و نشان‌دهنده حداقل میزان پول مورد نیاز برای خروج از وضعیت صف فروش در کوتاه‌مدت است اما اگر فرض کنیم صف فروش این نمادها تا پنج برابر حجم مبنا ادامه حجم بخورند، نیاز بازار به نقدینگی تا مرز ۳هزار میلیارد تومان افزایش خواهد یافت. در سناریوی شدیدتر، اگر صف فروش هر نماد به ۱۰برابر حجم مبنای آن برسد، بازار برای جمع‌آوری این صف‌ها به حدود ۶هزار میلیارد تومان نقدینگی نیاز خواهد داشت.
این ارقام در حالی مطرح می‌شود که بازار سهام طی روزهای پیش از جنگ نیز تحت‌فشار عرضه قرار داشته و رفتار هیجانی معامله‌گران، وضعیت اغلب گروه‌ها را به نوسانات منفی کشانده است. برآورد چنین عددی از نیاز نقدینگی، از یک سو بیانگر عمق بحران اعتماد میان سرمایه‌گذاران خرد است و از سوی دیگر میزان قابل توجه منابعی که برای برگشت آرامش به بازار نیاز است را روشن می‌کند.
بر همین اساس، ورود منابع هدفمند، چه از سوی صندوق‌های بازارگردانی و چه از سوی بازیگران حقوقی، می‌تواند نقش مؤثری در مهار فشار فروش ایفا کند. در غیر این صورت، صف‌نشینی‌های گسترده می‌تواند به بی‌اعتمادی بیشتر و تسری رکود به سایر نمادها منجر شود. اکنون چشم بازار به تصمیم‌سازان بازار و فعالان حقوقی است که آیا اراده‌ای برای نجات بازار از وضعیت پرریسک فعلی وجود دارد یا نه.