بانک مرکزی وارد حاشیه شده است
عبدالحمید انصاری، کارشناس اقتصادی و مدیرعامل اسبق بانک ملی
حذف چهارصفر از پول ملی فقط یک اثر روانی دارد و هیچ تاثیری در بهبود شــــــــاخص‌های اقتصــــــادی و وضعیت معیشــــــــت و اشتغال و شـــــــــــاخص‌های کلان اقتصادی کشور نخواهد داشت. به‌عبارت دیگر، با حذف صفر از پول ملی جامعه احساس می‌کند پول کمتری برای خرید کالا پرداخت می‌کند در حالی که با با حذف چهارصفر، طبیعتا چهارصفر نیز از مبلغ درآمد حذف خواهد شد، بنابراین تاثیری بر وضعیت درآمدی و معیشت مردم ندارد. ای کاش بانک مرکزی به‌جای صرف وقت برای امور غیرضروری و کم‌اهمیت به مسائل مهم‌تر جامعه که اکنون به معضلات جدی اقتصادی تبدیل شده است، می‌پرداخت.
کارشناسان اقتصادی بارها تاکید کرده‌اند که بانک مرکزی باید موضوع تورم را در اولویت اقدامات خود قرار دهد تا تورم افسارگسیخته مهار شود. افزایش بی‌رویه نقدینگی که تبعات اجتماعی ناخوشایندی برای جامعه به‌همراه دارد باید در راس سیاستگذاری‌های بانک مرکزی قرار گیرد، در غیر این صورت بحران نقدینگی همان‌طور که به بازار ارز حمله کرد، بازارهای دیگر را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد. متاسفانه بانک مرکزی اصل را رها کرده و به حاشیه پرداخته است.
تکرار یک اقدام بی‌نتیجه، اشتباه است
وحید شقاقی‌شهری، اقتصاددان و عضو هیات‌علمی دانشگاه خوارزمی
حذف صفر از پول ملی کشورها دو دلیل اصلی دارد؛ نخست آنکه کشورهایی که با ابرتورم‌های بسیار بالا مانند هزار یا دوهزار درصد درگیر بودند اقدام به حذف صفر از پول ملی می‌کنند؛ ثانیا کشورهایی که دارای شرایط باثبات اقتصادی هستند. ایران در حال حاضر نه با تورمهای بسیار بالا دست و پنجه نرم می‌کند و نه اقتصاد باثباتی دارد؛ بنابراین نباید هیچ شوک یا التهابی در شرایط کنونی به اقتصاد کشور وارد شود. به‌عبارت دیگر، در این شرایط حال حاضر ایران اقتصاد کشور نباید با پدیده‌های ناگهانی و التهاب‌زا و اتفاقاتی که هیچ تاثیری در اقتصاد ندارد، مواجه شود.
حذف صفر از پول ملی نه‌تنها در قدرت خرید مردم و اقتصاد ملی و کاهش یا کنترل تورم هیچ تاثیری ندارد بلکه ممکن است التهاب‌آفرین هم باشد به‌ویژه آنکه حذف صفر از پول ملی که در سال‌های گذشته از سوی بانک مرکزی انجام شد، در عمل هیچ تاثیری در اقتصاد کشور نداشت.
بدیهی است تکرار یک اقدام بی‌نتیجه و بی‌اثر فقط به‌مثابه صرف هزینههای گزاف و بیهوده در شرایط بحرانی اقتصاد کشور است.
ایران درگیر ابرتورم نیست
میثم رادپور، تحلیلگر مسائل اقتصادی
حذف صفر از پول ملی از بعد اقتصادی یک عمل خنثی است. به‌عبارت دیگر، هیچ تجربه‌ای وجود ندارد که نشان دهد حذف صفر از پول ملی موجب ایجاد تغییرات ساختاری در اقتصاد شده باشد. به‌طور معمول کشورهایی که با ورود به این مقوله کوشیده‌اند اقتصاد خود را ترمیم و بازسازی کنند، کشورهایی هستند که اقتصاد آنها با ابرتورم‌های شدیدی روبه‌رو بوده و ارزش پول ملی در این کشورها به‌شدت کاهش یافته است.
البته اقتصاد کنونی ایران نیز با چنین مشکلاتی دست به گریبان است و اگر تا یک دهه پیش یک‌میلیون تومان، قدرت خرید بسیار زیادی داشت، اکنون یک‌میلیون تومان قدرت چندانی ندارد. لذا اگر بانک مرکزی به بهانه افزایش قدرت خرید و افزایش ارزش پول ملی چهارصفر از پول ملی را حذف کند، یک اقدام اسمی و ظاهری انجام داده است که با مولفههای اقتصاد واقعی منافات دارد. بنابراین هیچ ضرورتی برای حذف صفر از پول ملی وجود ندارد، مضاف بر اینکه هزینه‌هایی که بر اقتصاد کشور تحمیل می‌کند، غیرقابل توصیف است.
حذف صفر از پول ملی، بازی با کلمات است
میثم موسایی، اقتصاددان و رئیس انجمن علمی اقتصاد اسلامی ایران
بارها تاکید کرده‌ام که حذف صفر از پول ملی، فقط بازی با کلمات و بخش غیرواقعی اقتصاد است. اقتصاد دو بخش دارد؛ یک بخش واقعی که با متغیرهای واقعی سروکار دارد مانند قدرت خرید و تولید و پس‌انداز و سرمایه‌گذاری و اشتغال و تورم. بخش دوم نیز غیرواقعی است که می‌توان آن را به جانشین یا سایه بخش واقعی اقتصاد تعبیر کرد. با این تعاریف به‌خوبی می‌توان دریافت حذف صفر از پول ملی در بلندمدت تاثیری در اقتصاد کشور ندارد؛ چراکه با تغییر و حذف صفر از پول ملی متغیرهای حقیقی مانند پس‌انداز و مصرف و هزینههای دولت، صادرات، واردات، تولید ناخالص داخلی، درآمد سرانه و... نیز به یک نسبت تغییر می‌کنند.
البته این اقدام می‌تواند در کوتاه‌مدت تاثیر بسیار اندکی داشته باشد و در رند کردن اعداد موثر باشد، اما این تاثیر هم بیشتر روی کالاهای خرد و جزئی نمایان می‌شود. علاوه‌بر این، حذف چند صفر از پول ملی می‌تواند نوشتن ارقام در صفحات حسابداری را کوتاه‌تر کرده و تنها از نوشتن طولانی اعداد جلوگیری کند.
این یک واقعیت است که مشکل اصلی و کنونی کشور، حذف صفر از پول ملی نیست و چالش‌های متعدد دیگری اقتصاد کشور را تهدید می‌کند. معتقدم در شرایط کنونی هر اقدامی و هرگونه دستکاری قوانین و سیاستگذاری‌های هیجانی تنها بهانه‌ای برای سرگرم کردن مردم و رسانه‌هاست. وظیفه اصلی بانک مرکزی حفظ ارزش پول، کنترل تورم، کنترل نقدینگی و مشکلاتی از این دست است، بنابراین بانک مرکزی نباید به بهانه‌‌های واهی و به‌دور از هرگونه منطق و استدلالی، اقتصاد کشور را دستمایه اقدامات بی‌نتیجه و اساسا بی‌پایه کند.
حذف صفر از پول ملی، تاثیری در اقتصاد ندارد
مهدی تقوی، اقتصاددان و عضو هیات‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه تهران
تورم ایجادشده در اقتصاد کشور که موجب تنزل ارزش پول ملی شده، شاید یکی از دلایلی باشد که بانک مرکزی لایحه حذف صفر از پول ملی را تهیه کرده است، در غیر این صورت در شرایط کنونی اقتصاد کشور هیچ ضرورتی برای چنین اقدامی نیست. به‌عبارت دیگر، اولویتهای اقتصادی کشور در حال حاضر فراتر از حذف صفر از پول ملی است، بنابراین سیاستگذاری بانک ملی باید به‌گونه‌ای باشد که پس از پرداختن به اولویتهای اقتصادی و حل چالش‌های موجود در اقتصاد کشور، به موضوع حذف صفر از پول ملی پرداخته شود.
نکته قابل‌توجه اینکه در حال حاضر مردم جامعه مبادلات و معاملات خود را براساس اسکناس‌های فعلی انجام می‌دهند و مشکلی در این زمینه وجود ندارد لذا این سوال مطرح می‌شود که چه دلیل قانع‌کننده‌ای برای اقدام بانک مرکزی برای حذف صفر از پول ملی وجود دارد؟
در سال‌های گذشته نیز یک صفر از پول ملی حذف شد تا واحد پول کشور از ریال به تومان تغییر پیدا کند درصورتی که همچنان ریال به‌عنوان واحد پول اصلی در آمار‌‌های بانک مرکزی و وزارتخانه صمت و اقتصاد مورد استفاده قرار می‌گیرد. در نتیجه احتمال اینکه حذف چهارصفر از پول ملی تنها به‌صورت ظاهری و در حد یک مصوبه باشد، دور از ذهن نیست. ناگفته نماند که حذف صفر از پول ملی علاوه‌بر اینکه تاثیر مثبتی در اقتصاد کشور ندارد، تبعات منفی نیز در اقتصاد برجای نمی‌گذارد، چراکه پول یک وسیله مبادله است و تغییر در ظاهر آن تاثیری در واقعیت و ارزش آن ندارد.
حذف صفر یعنی تحمیل هزینههای گزاف
فتح‌الله تاری، اقتصاددان و استاد دانشگاه
بانک ملی در شرایطی لایحه حذف چهارصفر از پول ملی را به مجلس تقدیم کرده است که در سال‌های گذشته نیز موضوع حذف صفر بارها مطرح شده و هزینه‌ها و تبعات اجرای آن از سوی کارشناسان اقتصادی بیان شده است. با وجود این، شکی نیست که اقدام بانک مرکزی در راستای حذف صفر از پول ملی در شرایط کنونی اقتصاد کشور هیچ ضرورتی ندارد و تنها هزینههای گزافی شامل هزینههای چاپ پول و تغییرات ناشی از حذف صفر از پول ملی را به دولت و بانک مرکزی تحمیل می‌کند. درواقع اقدام بانک مرکزی برای حذف صفر از پول ملی برای اقتصاد دیگری با مولفههای اقتصادی متفاوت تعریف شده است.
به‌نظر می‌رسد هدف از این اقدام بانک مرکزی، رفع اثرات تورمی در انتظارات مردمی است در حالی که تاثیر این اقدام تنها یک تاثیر روانی بر جامعه داشته و در افزایش قدرت خرید مردم نقشی نخواهد داشت. چه‌بسا در درازمدت نیز انتظارات تورمی بیشتری برای عموم مردم جامعه به‌همراه داشته باشد.
براساس مولفههای علم اقتصاد، آنچه زمینه حذف صفر از پول ملی یک کشور را فراهم می‌کند، بروز تورمهای سه‌رقمی و بیشتر از آن است؛ لذا در شرایط کنونی اگرچه تورم موجود در ایران قابل‌توجه است، اما کنترل تورم با حذف صفر از پول ملی یک اقدام بی‌نتیجه خواهد بود. مضاف بر اینکه در حال حاضر عموم مردم در مکالمات و محاورات خود به‌صورت عادی، یک صفر را از واحد پول حذف می‌کنند.
اولویت کشور حذف صفر از پول ملی نیست
حسین صمصامی، عضو هیات‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه شهیدبهشتی تهران
حذف صفر از پول ملی کشور اگرچه برای اقتصادهایی که با تورمهای بیش از 500 و 1000 درصد و کاهش شدید ارزش پول ملی روبه‌رو هستند نسخه درمانگری است، اما در شرایط فعلی اقتصاد ایران که با چالش‌های مهمی چون افزایش نقدینگی، بی‌ثباتی نرخ ارز، تورم، بیکاری و معضلاتی از این دست مواجه است، هیچ دستاورد مثبتی در پی نخواهد داشت.
اینکه بانک مرکزی به‌جای تمرکز بر کنترل نقدینگی، اصلاح نظام بانکی، کنترل تورم، تعیین درست نرخ ارز در بودجه و اولویتهای مهم اقتصادی، وقت خود را صرف مباحث انحرافی و حاشیه‌ای چون حذف صفر از پول ملی می‌کند، هیچ توجیه منطقی و علمی ندارد.
در شرایطی که بخش عمده‌ای از نظام پرداخت‌ها در کشور به‌صورت الکترونیکی و با استفاده از دستگاه‌‌های پوز، خودپرداز و سایر سیستم‌های الکترونیکی انجام می‌شود، ضرورتی برای حذف صفر از پول ملی دیده نمی‌شود. درواقع طرح چنین مبحثی از سوی بانک مرکزی و اصرار بر اجرای آن، تنها یک نوع عملیات حسابداری است و هیچ تاثیری بر حل مشکلات اقتصادی کشور ندارد. در شرایطی که حجم نقدینگی کشور روزبه‌روز در حال افزایش است و بدهی دولت به بانک‌ها به بیش از 250 هزار میلیارد تومان رسیده و دولت نیز در بودجه سال 98 حدود 80 هزار میلیارد تومان برای انتشار اوراق در نظر گرفته است، پرداختن به موضوع حذف صفر از پول ملی و نادیده گرفتن مشکلات مهم اقتصادی، غیرقابل قبول است. حذف صفر از پول ملی هیچ‌یک از مشکلات اقتصادی کشور را حل نمی‌کند.
حذف 4 صفر برابر با التهاب 4 برابری اقتصاد
عباسعلی ابونوری، اقتصاددان و استاد دانشگاه
تقدیم لایحه حذف صفر از پول ملی به مجلس شورای اسلامی، برای کسانی که با علم اقتصاد به‌خوبی آشنایی دارند نگرانی فراوانی ایجاد کرده است؛ چراکه یکی از پیش‌شرط‌ها یا به‌عبارت بهتر، یکی از زیرساخت‌های مورد نیاز برای حذف صفر از پول ملی، نبود تحریم و جنگ اقتصادی در کشور است. نکته قابل‌توجه اینکه حتی در شرایط غیرتحریمی نیز اتخاذ چنین تصمیمی باید با در نظر گرفتن تبعات آن و مصلحت‌اندیشی اقتصادی انجام شود. این در حالی است که اکنون بانک مرکزی بدون هیچ منطق و برهانی و تنها در یک اقدام عجولانه تصمیم به حذف چهارصفر از پول ملی گرفته است.
بهتر بود بانک مرکزی هزینههای لازم را برای اجرای این تصمیم صرف پژوهش و تحقیق در حذف صفر از پول ملی می‌کرد و به‌جای تصمیم‌گیری ناگهانی، ابتدا ابعاد مختلف این تصمیم را بررسی و درصورت صلاح‌دید به مرحله اجرا می‌گذاشت. علاوه‌بر اینکه بانک مرکزی باید نتایج این تحقیقات را به اطلاع عموم برساند تا پیش از هر اقدامی، آمادگی عمومی برای اجرای آن وجود داشته باشد.
آنچه از این اقدام بانک مرکزی می‌توان دریافت آن است که عدم توانایی دولت و بانک مرکزی در کنترل تورم، نقدینگی، بیکاری و نرخ ارز این تصور را ایجاد کرده است که با حذف صفر از پول ملی التهابات اقتصادی کاهش پیدا می‌کند درصورتی که حذف چهارصفر از پول ملی نتیجه‌ای جز ایجاد التهاب چهاربرابری در اقتصاد کشور ندارد. بانک مرکزی باید پیش از تصمیم‌گیری‌های عجولانه، مشکلات اصلی اقتصاد کشور را حل و فصل کند.
خبر حذف صفر برای به حاشیه بردن بودجه است
رضا محمدنژاد، اقتصاددان و استاد دانشگاه
اقتصاددان‌‌ها به‌خوبی می‌دانند که حذف چهارصفر از پول ملی کشور تنها یک عملیات حسابداری ظاهری است که در اصل اقتصاد هیچ تغییر کمی و کیفی ایجاد نمی‌کند. به‌عبارت دیگر، حذف صفر از پول ملی یک اثر روانی در جامعه دارد اما هیچ تاثیر واقعی و مابه‌ازای بیرونی در اقتصاد کشور ایجاد نمی‌کند جز اینکه هزینههای دولت و پیچیدگی مشکلات اقتصادی کشور را افزایش می‌دهد.
بدیهی است برای حذف صفر از پول ملی باید پول با فرمت جدید چاپ شود، نرم‌افزارهای بانکی و حسابداری اصلاح شود و تمام سیستم اقتصادی کشور با شرایط جدید همسان‌سازی شود. همه این موارد هزینه‌هایی را بر کشور تحمیل می‌کند که در شرایط کنونی اقتصاد ایران، هیچ توجیه منطقی ندارد.
مجلس شورای اسلامی اکنون در حال بررسی بودجه سال 98 کشور است و با توجه به اینکه انتقادهای فراوانی به لایحه بودجه تقدیمی دولت وجود دارد، به‌نظر می‌رسد خبر حذف صفر از پول ملی جذابیت‌هایی برای فضای رسانه‌ای کشور دارد که موجب می‌شود پرداختن به موضوع بودجه در اولویت قرار نگیرد. در غیر این صورت، بانک مرکزی به‌عنوان یکی از متولیان اصلی اقتصاد کشور باید دلایل محکم و متقنی برای اجرای تصمیم خود ارائه دهد.
حذف صفرفقط اثر روانی دارد
داوود سوری، اقتصاددان و استاد اقتصاد دانشگاه شریف
یک ضرب‌المثل قدیمی می‌گوید: «آرایشگرها که بیکار می‌شوند، سر همدیگر را می‌تراشند.» این ضرب‌المثل مصداق بارز اقدامات بانک مرکزی است که گویا از سر ناتوانی یا بی‌توجهی به شرایط اقتصادی کشور، هر روز تصمیم جدیدی اتخاذ می‌کند در حالی که تصویب و اجرای این لایحه جز آنکه هزینههای سنگینی را به دولت، شرکت‌ها و بنگاه‌‌ها وارد می‌کند، هیچ نتیجه‌ای نخواهد داشت. مضاف بر اینکه درصد خطا و اشتباه در بستر این تغییرات نیز افزایش خواهد یافت و هزینههای جبران این اشتباهات بر هزینههای اصلی این تصمیم افزوده خواهد شد.
شاید در نگاه اول حذف چهار صفر از نظر شمارشی، چشمگیر باشد، اما نباید فراموش کرد که عموم مردم جامعه مدت‌هاست که در گفتار و بیان خود چهارصفر را از معاملات خود حذف کرده‌اند. بنابراین حذف فیزیکی صفر از روی برگ‌‌های اسکناس، هیچ تاثیری بر اقتصاد کشور ندارد و تنها می‌تواند در کوتاه‌مدت اثر روانی اندکی بر جامعه باقی بگذارد.
اگر مسئولان بانک مرکزی با استفاده از تجربه کشورهای دیگری که اقدام به حذف صفر از پول ملی خود کرده‌اند، چنین تصمیمی گرفته‌اند، باید بدانند که کشورهای مورد نظر، این اقدام را در کنار سیاست‌های ساختاری دیگری که زمینه حذف صفر از پول ملی را فراهم می‌کند انجام داده‌اند، نه اینکه بدون حل مشکلاتی مانند تورم، نقدینگی، بیکاری و... صفر‌های پول ملی را حذف کنند.