یکی از مهم‌ترین سندهای دخل و خرج کشور طی سال‌های اخیر است، چراکه در آن دولت سعی کرده تا به سمت بودجه‌ریزی عملیاتی و کاهش هزینه‌ها همزمان افزایش عدالت اجتماعی و کاهش فقر قدم بردارد، برای مثال دولت در لایحه بودجه سال 97 با کاهش بودجه یارانه نقدی و غیرنقدی خانوارها به 23هزار میلیارد تومان، عملاً پیشنهاد حذف یارانه بیش از 30 میلیون نفر متمکن را داده است و قصد دارد که منابع مالی آزاد شده از این قسمت را به اقشار نیازمند جامعه و افزایش سطح بهداشت و درمان اختصاص دهد. در لایحه بودجه 1397 به محدود کردن درآمدها از محل فروش نفت و افزایش سهم مالیات نیز اشاره شده و بسیاری از کارشناسان اقتصادی در دو روز اخیر به تحسین این اقدام دولت دوازدهم پرداخته‌اند. هرچند که معتقدند امکان افزایش درآمدهای مالیاتی طی سال آینده وجود داشته و دولت در این خصوص محتاطانه عمل کرده است. با این حال برخی از استادان دانشگاه و صاحب نظران اقتصادی نیز عقیده دارند که بودجه امسال نیازمند تغییرات گسترده‌ای است تا بتواند اقتصاد ایران را از رکود خارج کند و به سمت رونق سوق دهد؛ برای بررسی مهم‌ترین ویژگی‌های لایحه بودجه سال آتی سراغ استادان دانشگاهی و صاحبنظران اقتصادی رفتیم تا هم از نقطه نظرات کارشناسی آنها آگاه شویم و هم به تصمیم‌گیری‌های نمایندگان مجلس شورای اسلامی در مورد لایحه بودجه 97 کمکی کرده باشیم.
از هدفمند کردن یارانه‌ها تا مبارزه با بی‌انضباطی مالی
مهدی پازوکی، اقتصاددان و استاد دانشگاه کاهش 13 هزار میلیارد تومانی وابستگی منابع بودجه سال آینده، افزایش مخارج دولت پایین‌تر از نرخ تورم و سوق دادن پروژه‌های عمرانی به سمت منابع غیر دولتی را از محاسن لایحه بودجه 97 دانست و به «ایران» گفت: در قانون بودجه سال 96 درآمد حاصل از نفت 114 هزار میلیارد تومان بود. در لایحه‌ای که دیروز آقای روحانی به مجلس تقدیم کرد این رقم به 101هزار میلیارد تومان رسیده است.
در واقع 13هزار میلیارد تومان وابستگی دولت به نفت کم شده است. این در حالی است که قیمت نفت در قانون سال گذشته 50دلار تعیین شده بود و در بودجه کنونی قیمت نفت 55دلار محاسبه شده است. همچنین دولت قیمت ارز مبادله‌ای را که در بودجه سال گذشته 3350 تومان بود در لایحه کنونی 3500 تومان در نظر گرفته است.
او می‌گوید که درآمدهای مالیاتی می‌توانست افزایش بیشتری نیز داشته باشد و این یک نقطه ضعف لایحه است.
پازوکی با اشاره به اینکه در کشورهای توسعه یافته جهان، منبع اصلی مخارج دولت مالیات است اظهار کرد: هرچند در سال 97 درآمدهای مالیاتی از هزار میلیارد تومان سال قبل به 128 هزار میلیارد تومان رسیده ،اما هنوز ظرفیت افزایش درآمد مالیاتی وجود دارد.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه نمایندگان مجلس در افزایش درآمد مالیاتی نقش بسزایی دارند ادامه داد: از نمایندگان خواهش می‌کنم که مخارج دولت را با افزایش طرح‌های عمرانی بالا نبرند و حتی سعی کنند از طریق سیستم مالیاتی درآمد دولت را افزایش دهند و پروژه‌ها و هزینه‌های اضافی را حذف کنند. به اعتقاد او امکان افزایش درآمد مالیاتی برای سال آتی براحتی وجود دارد ،چراکه حدود 40درصد از اقتصاد ایران مالیات پرداخت نمی‌کنند و حدود 20 درصد معافیت مالیاتی نیز در کشور وجود دارد.
پازوکی کاهش بودجه یارانه نقدی و غیرنقدی خانوارها را یک اتفاق مهم دانست و گفت: یارانه باید به اقشار ضعیف جامعه و به اعتقاد من فقط به 3 دهک پایین داده شود. هر دهک حدود 8 میلیون نفر جمعیت دارد و به این ترتیب حدود 24 میلیون نفر در جامعه محق دریافت یارانه‌اند.
او ادامه داد: باید شناسایی افراد نیازمند از طریق بانک‌های اطلاعاتی سازمان بهزیستی، کمیته امداد و نهادهایی از این دست انجام شود و اقشار آسیب پذیر جامعه کاملاً شناسایی شود و به آنها یارانه پرداخت شود؛ در کشور ما نباید به دهک‌های متوسط رو به بالا یارانه اعطا شود. پازوکی معتقد است که باید 2 اقدام اساسی را در دستور کار قرار داد؛اول، نظام مالیاتی کشور را اصلاح کرد. دوم یک سیستم تأمین اجتماعی قوی طراحی و اجرا کرد. او بودجه‌ریزی عملیاتی در بودجه سال 97 را یکی از اقدامات مهم دانست و ادامه داد: امیدوارم که این طرح بخوبی اجرایی شود، چراکه ما اکنون کشور را گران اداره می‌کنیم و باید با بی‌انضباطی مالی مقابله کنیم.
دولت به دنبال افزایش عدالت اجتماعی
امرالله امینی صاحبنظر اقتصادی و استاد دانشگاه می‌گوید که کاهش بودجه یارانه نقدی و غیرنقدی خانوارها در لایحه بودجه سال آینده به کاهش نسبی فقر و افزایش عدالت اجتماعی کمک می‌کند. او در گفت‌و‌گو با «ایران» اذعان کرد: پرداخت یارانه به آحاد مردم جامعه چندان کارایی نداشت و خوشحالم که دولت تصمیم گرفته تا با حذف دهک‌های بالای جامعه بخشی از منابع بودجه را آزاد و آن را صرف بهبود معیشت دهک‌های پایین جامعه و افزایش سطح بهداشت و درمان کشور کند.
امینی ادامه داد: مردم باید در تصمیم گیری‌ها به اهداف بلند مدت نگاه کنند و از این نظر به دولت فشار نیاورند، چراکه تخصیص بهینه یارانه‌ها در بلند مدت به نفع تمام مردم کشور است؛ نباید بگوییم که یارانه حق ماست.، چراکه این منابع مالی حق همه افراد کشور نیست و باید به سمت ایجاد منابع پایدار برود.
او در خصوص بودجه‌ریزی عملیاتی نیز اظهار کرد: شروع خوبی است اما گمان نمی‌کنم در سال آینده کارآمدی لازم را داشته باشد. این موضوع نیازمند نظارت دقیق و دسته‌بندی پروژه‌ها و طرح هاست.
این استاد دانشگاه از نمایندگان مجلس خواست که بودجه را به سمت سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و اهداف برنامه ششم توسعه هدایت کنند، چراکه این برنامه کوتاه مدت برشی از اهداف بلندمدت کشور است.