دود سفید از اسلو؟
- توضیحات
تنش‌زدایی در روابط منطقه‌ای ایران و عربستان سعودی باعث شده است امیدواری‌ها به کاهش تنش در روابط تهران با تروئیکای اروپایی نیز افزایش پیدا کند. برخی نشانه‌ها حاکی از تقویت تماس‌ها بین مقامات ایران و نروژ است که اسلو را به پرچم‌دار میانجی‌گری تبدیل کرده است. «دنیای‌اقتصاد» در گزارشی به چهار نشانه این مسیر اشاره کرده است.
وزش نسیم تنش‌زدایی در روابط منطقه‌ای ایران با اعلان رسمی روابط با عربستان سعودی که بلافاصله اثرات خود را در جنگ یمن بروز داد، باعث شده تا امیدواری‌ها به کاهش تنش در روابط تهران با پایتخت‌های غربی و روابط با تروئیکای اروپایی نیز افزایش پیدا کند. با این حال همچنان و به دلیل پایداری جنگ اوکراین زود است که بتوان نسبت به این امیدواری خوش‌بین بود. اگرچه برخی نشانه‌ها حاکی از تقویت تماس‌ها بین مقامات جمهوری اسلامی با مقامات نروژ است که احتمالا اسلو را به پرچم‌دار میانجی‌گری تبدیل کرده است.
اولین نشانه را می‌توان از اظهارات عباس گلرو رئیس کمیته روابط خارجی مجلس فهم کرد که روز یکشنبه در جریان یک گفت‌وگو با تحلیل توافق ایران و عربستان تاکید کرده که این توافق می‌تواند در جهت خنثی‌سازی تحرکات منفی بازیگرانی که با ما تنش دارند کمک کند و در مساله هستهای، می‌تواند موانع و چالش‌ها را بردارد. گلرو همچنین اظهار کرده که تنش بین ایران و اروپا به سمت کاهشی است و رایزنی‌های اخیر بین علی باقری معاون سیاسی وزارت امور خارجه با سه کشور اروپایی به سمت و سوی مثبت است. بنابراین به نظر من در سال ۱۴۰۲ می‌توانیم به دستاورد مثبتی در مساله هستهای برسیم. ضمن اینکه با آژانس تعاملات خوبی داشتیم که می‌تواند فضای مذاکرات را به سمت مثبت شدن پیش ببرد.
نشانه دوم که رئیس کمیته روابط خارجی مجلس نیز به آن اشاره کرده، تماس‌های ایران و نروژ از همان آغازین روزهای ناآرامی‌های سال گذشته در ایران است. وزرای خارجه دو کشور ۱ مهر ماه یعنی چند روز پس از شروع ناآرامی‌ها در اواخر شهریور ماه در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل با یکدیگر دیدار کردند و این تماس‌ها را تا آخرین روزهای آن یعنی اواخر اسفند ماه ادامه داده و حفظ کرده‌اند. در همین خصوص اول مهر ماه آنیکن هویتفلد وزیر خارجه نروژ با حسین امیرعبداللهیان در نیویورک دیدار و طرفین در مورد آخرین تحولات موضوعات روابط دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی تبادل نظر کردند. امیرعبداللهیان در مورد مذاکرات لغو تحریم‌ها، ضمن تبیین مواضع جمهوری اسلامی ایران گفت، در صورت وجود اراده لازم نزد آمریکا، توافق همچنان در دسترس است.
وزیر خارجه نروژ نیز علاقه‌مندی کشورش برای حل سریع‌تر موضوع برجام و گسترش همکاری‌‌‌ها را مورد تاکید قرار داد. این اظهارات درست یک ماه پس از پاسخ منفی ایران به بسته پیشنهادی جوزپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا مطرح شد که بر اساس آن بسته پیشنهادی قرار بود جمع‌بندی نزدیک به دو سال مذاکرات رفع تحریم‌ها و احیای برجام به نتیجه برسد. در واقع این پاسخ منفی ضمن اینکه مذاکرات را از سوی غربی‌ها با تعلیق مواجه کرد، به دلیل ظهور دو متغیر جنگ اوکراین و ناآرامی‌ها در ایران، عملا مذاکرات را از دستورکار آمریکا و اروپا خارج کرد و همچنان با گذشت ۷ ماه از آن تاریخ، نشانه قوی و متقنی از بازگشت غربی‌ها به میز مذاکرات برجام دیده نمی‌شود.
اما آنچه روزنه‌ای در این تاریکی به شمار می‌رود، استمرار تماس‌ها بین ایران و نروژ است که اواخر اسفند با سفر علی باقری معاون سیاسی وزارت خارجه ایران همراه شده است. پیش از این سفر نیز وزرای خارجه دو کشور در حاشیه پنجاه و دومین نشست شورای حقوق بشر و همچنین نشست سالانه کنفرانس خلع سلاح به تاریخ ۸ اسفند مجددا با یکدیگر دیدار و گفت‌وگو کردند. در این دیدار که در شهر ژنو برگزار شد، مجددا فرصتی برای مرور مهم‌ترین تحولات در روابط ایران و اروپا فراهم شد. اما آنچه اسلو را بیش از پیش به عرصه میدان کشاند، سفر علی باقری به نروژ و دیدار با تروئیکای اروپایی بوده است. خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران روز چهارشنبه دوم فروردین به نقل از منابع متعدد مطلع از دیداری میان دیپلمات‌‌‌های ایرانی و اروپایی در هفته پیش از آن تاریخ گزارش داد.
«ایرنا» از قول یک منبع ارشد در تهران که نخواسته نامش فاش شود نوشت که علی باقری‌کنی مذاکره‌‌‌کننده ارشد هستهای ایران «با مدیران سیاسی وزارت خارجه سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان موسوم به E۳ دیدار کرده است.» بنا بر گزارش، انریکه مورا، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در این دیدار شرکت داشته است. رابرت مالی فرستاده ویژه آمریکا در امور ایران در این دیدار حضور نداشته و جزئیات دستور کار این دیدار نیز مشخص نشده است. منبع آگاه ارشد ایرانی به «ایرنا» گفته است که قرار بود این یک جلسه توفان فکری باشد. برای اینکه معلوم شود دیپلماسی کار می‌کند به پیام‌های مثبت بیشتری نیاز است. یک مقام سیاسی دیگر نیز از این مذاکرات به عنوان بحث محرمانه یاد کرده که آشکار می‌کند موانع همچنان وجود دارند.
در این گزارش تاکید شده که اگرچه چنین نشست‌‌‌هایی به ندرت در نروژ رخ می‌دهد اما این اولین بار نیست که این کشور میزبان مذاکرات اروپا و ایران است. اسلو ماه‌‌‌ها قبل نیز میزبان مسیر دوم مذاکرات برای کمک به یافتن راهی برای پیشبرد برجام بوده است. علی باقری پیش‌تر و در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۴۰۱ و در زمانی که مذاکرات هنوز به بن‌بست نخورده بود در راس هیاتی به این کشور سفر کرد. روز دوشنبه ۲۱ فروردین ناصر کنعانی سخنگوی وزارت خارجه ایران در نشست خبری به این مسیر و تبادلات اشاره و تاکید کرد: «شاهد برخی اقدام‌‌‌ها و ابتکارهای سیاسی جدید از سوی برخی کشورهای اروپایی به طور دوجانبه یا ابتکارهای چندجانبه بودیم و گفت‌‌‌وگوهای خوبی هم انجام شد. ایران نفس این اقدامات را مثبت می‌داند و از آن استقبال می‌کند و متناسب با هر گام آنها، ما هم گام مثبت بر‌می‌‌‌داریم.»
آنچه این مسیر را تقویت می‌کند و سومین نشانه این روند کاهش تنش محسوب می‌شود، دیدار وزرای خارجه ایران و فرانسه در حاشیه اعلام توافق ایران و عربستان به میزبانی پکن بود که اولین تماس سطح بالا بین وزیر خارجه ایران با یکی از سه عضو اروپایی دخیل در مذاکرات برجام به شمار می‌رود. تاکید روسای جمهور چین و فرانسه برای تقویت روند مذاکرات احیای برجام نیز نشان می‌دهد که تحرکاتی برای بن‌بست‌شکنی وضع موجود آغاز شده است. و چهارمین نشانه‌ای که می‌توان در این قالب مطرح کرد، مذاکرات در جریان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تهران است که از اواخر اسفند ماه با سفر رافائل گروسی مدیرکل آژانس در دستورکار طرفین قرار گرفته است.
به رغم این مسیر و نشانه‌هایی که حاکی از نوعی بن‌بست‌شکنی وضع موجود است، اما همچنان تغییری در معادلات جنگ اوکراین صورت نگرفته که بتوان به این مسیر در حال تکاپو خوش‌بین بود. اگرچه از زمان ادعای ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه و استفاده از آن در جنگ اوکراین، محموله جدیدی از ایران به روسیه فرستاده نشده است، اما همکاری‌های نظامی در حال گسترش تهران و مسکو مساله‌ای نیست که اروپا بتواند به راحتی با آن کنار بیاید. مساله دومی که می‌تواند همچنان اوکراین را به متغیر برهم‌زننده روابط تبدیل کند، پیش‌بینی سازمان‌های اطلاعاتی غربی از احتمال نبرد سنگین در فصل بهار در جبهه اوکراین است که در صورت وقوع می‌تواند مجددا مسیر در حال نمایان‌شدن کنونی را با سنگلاخ مواجه کند.
مگر اینکه ابتکارات مذاکراتی به‌خصوص از سوی چین که در جریان دیدار مکرون و شی جین پینگ روسای جمهور فرانسه و چین مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت، بتواند اوکراین را از وضعیت جنگی در روابط بین‌المللی خارج کند و زمینه را برای بازگشت مجدد طرفین به میز مذاکرات برجام فراهم کند.