سه گروه در بازار كار حضور دارند: جمعيت شاغلان و بيكاران و جمعيت غيرفعال. جريان جابه‌جايي‌هاي بازار كار نيز هميشه بين اين سه گروه يعني شاغلان، بيكاران و جمعيت غيرفعال شكل مي‌گيرد. جمعيت شاغل به تمام افراد ۱۰ ساله و بيشتر كه در طول هفته مرجع (يعني هفته قبل از آمارگيري) طبق تعريف كار، حداقل يك ساعت كار كرده يا بنا به دلايلي به‌طور موقت كارشان را ترك كرده باشند، گفته مي‌شود. جمعيت بيكار به كساني گفته مي‌شود كه جوياي كار هستند ولي موفق به يافتن شغل نشده‌اند، اما «جمعيت غيرفعال» چيست و وجود آن چرا مهم است؟ براساس تعاريف آماري جمعيت غيرفعال به گروهي از افراد جامعه گفته مي‌شود كه «شغل ندارند و در جست‌وجوي شغل هم نيستند.» اين گروه يا درآمدهاي «غيركاري» دارند يا به واسطه درآمد «اطرافيان و خانواده» تمايلي براي ورود به بازار كار ندارند.
بر اساس گزارشي كه توسط ايمان محمودي‌كوهستاني، كارشناس آمارهاي نيروي انساني دفتر جمعيت، نيروي كار و سرشماري مركز آمار ايران تهيه شده، جريان جابه‌جايي نيروي كار در پايان نيمه اول امسال به اين صورت بوده كه ۱۱،۵درصد از جمعيت شاغل تابستان سال گذشته، در تابستان امسال به جمعيت غيرفعال پيوستهاند. از اين ميزان، 2.9درصد بيكار شده‌اند. از جمعيت بيكار تابستان پارسال ۳۷،۵ درصد شاغل شده‌اند و ۲۸،۵درصد از يافتن شغل نااميد شده و به جمعيت غيرفعال پيوستهاند. از جمعيت غيرفعال نيز ۶،۸درصد به شاغلين پيوستهاند و ۱،۸درصد آنها شروع به جست‌وجو براي شغل كرده ولي موفق نشده‌اند، بنابراين تصوير كلي كه مي‌توان از اين آمارها گرفت، اين است: جمعيت غيرفعال در پايان نيمه اول سال افزايش پيدا كرده است. هر گاه در جامعه‌اي جمعيت غيرفعال افزايش يابد يك سيگنال منفي براي اقتصاد و بازار كار است. پژوهشگر مركز آمار مي‌گويد: طي يك‌سال گذشته نااميد شدن مردم از برطرف شدن تحريم‌ها، سياست‌هاي انقباضي كه ركود را تعميق كرد، تداوم تورم و سخت‌تر شدن شرايط براي اصلاحات زمينه‌اي را فراهم كرده است كه افراد با وجود كاهش قدرت خريد در‌نتيجه تورم، يا شغل از دست بدهند يا از يافتن شغل نااميد شوند. جمعيت غيرفعال در 6 ماهه نخست سال ۱۴۰۱ نسبت به مدت مشابه سال قبل به ميزان ۳،۰درصد افزايش داشته است. بدين معني كه نرخ مشاركت اقتصادي 3درصد كاهش داشته است. همچنين نسبت اشتغال ۲،۰درصد و نسبت بيكاري ۱،۰درصد كاهش را تجربه كرده‌اند. در واقع يكي از علل كاهش نرخ بيكاري در سال ۱۴۰۱، افزايش جمعيت غيرفعال بوده است. بنابراين طي اين مدت، 2درصد از شاغلين شغل از دست داده و يك درصد از بيكاران از جست‌وجو براي شغل دست كشيده‌اند.
افزايش جمعيت غيرفعال مردان
با تفكيك جنسيتي، داده‌ها نشان مي‌دهند كه در 6 ماهه نخست ۱۴۰۱ نسبت به مدت مشابه سال قبل به مقدار 7درصد به جمعيت غيرفعال مردان افزوده شده است. در مقابل نسبت اشتغال و بيكاري به ترتيب با مقادير ۶،۰ و ۲،۰درصد كاهش داشته‌اند، بنابراين جمعيت فعال مردان در سال ۱۴۰۱ كاهش پيدا كرده و كاهش نرخ بيكاري در مردان ناشي از كاهش جمعيت بيكار و افزايش جمعيت غيرفعال بوده است، اما براي زنان در اين بازه زماني شاهد افزايش ۱،۰درصدي نسبت اشتغال و كاهش ۱،۰درصدي جمعيت غيرفعال بوده‌ايم.
با تفكيك به جمعيت شهري و غيرشهري نيز نسبت جمعيت غيرفعال شهري در 6 ماهه نخست سال ۱۴۰۱ نسبت به مدت مشابه سال قبل به مقدار ۱،۰درصد افزايش داشته و در مقابل نسبت بيكاري ۱،۰درصد كاهش را تجربه كرده است و تغييري در نسبت اشتغال جمعيت شهري ديده نمي‌شود، اما براي جمعيت روستايي در همين بازه زماني، نسبت جمعيت غيرفعال ۷،۰درصد افزوده شده است. همچنين نسبت اشتغال با كاهش ۸،۰درصدي مواجه شده است. نسبت جمعيت بيكار روستايي نيز ۱،۰درصد افزايش داشته است. در واقع براي جمعيت روستايي و باتوجه به مقادير تغييرات اين ۳ وضع فعاليت، حالت مطلوبي را نمي‌توان متصور شد.
كوچ به بخش خدمات
اما روي ديگر آمارهاي نيروي كار در پايان نيمه اول امسال، كوچ نيروي كار فعال در حوزه صنعت به بخش خدمات است. به طور كلي سهم هر بخش از تعداد شاغلين كل در طول زمان تغيير مي‌كند و متناسب با شرايط اقتصادي نيروي كار از بخشي به بخش ديگر مي‌روند، به عنوان مثال در زمان‌هايي كه كشور دچار خشكسالي شده و بخش كشاورزي وارد ركود مي‌شود، نيروي كار فعال در اين بخش به سمت بخش‌هاي ديگر مي‌روند و سهم ديگر بخش‌ها از بازار كار و اشتغال افزايش مي‌يابد. كل نيروي كار شاغل بخش صنعت در تابستان سال گذشته 7 ميليون و 907 هزار نفر برآورد شده، اين تعداد در تابستان سال جاري به 8 ميليون و 29 هزار نفر رسيده است. علاوه بر تغيير تعداد افراد شاغل در اين بخش در بازه زماني مذكور، تعدادي از بخش‌هاي ديگر به بخش صنعت آمده و تعدادي نيز از اين بخش به بخش‌هاي كشاورزي و خدمات رفته است. براساس برآورد‌هاي صورت گرفته 13.2درصد از كساني كه در تابستان سال گذشته در بخش صنعت شاغل بوده در تابستان 1401 در بخش خدمات مشغول به كار هستند. اين بيشترين انتقال بين بخش نيروي كار از تابستان 1400 به تابستان امسال محسوب مي‌شود. محاسبات نشان مي‌دهد جمعيت اين گروه نزديك به يك ميليون و 50 هزار است. 82.6درصد كساني كه در تابستان گذشته در بخش صنعت شاغل بوده، در تابستان امسال نيز در همين بخش حضور دارند، تعداد اين افراد، 6 ميليون و 531 هزار نفر برآورد شده است. همچنين 4.2 از كساني كساني كه در تابستان سال گذشته در بخش صنعت مشغول بوده در سال جاري به بخش كشاورزي رفته‌اند، تعداد اين گروه نيز 332 هزار نفر بوده است.