از نگاه همه فعالان اقتصادی بلاشک امضای برجام و حذف تحریمها می‌تواند بخشی از مشکلات اقتصاد ایران را رفع کند. امروز یکی چالش‌های اصلی ناشی از تحریم، زوال رشد و توسعه اقتصاد ایران است. به باور کارشناسان تحریمها باعث‌شده دغدغه‌های سیاستگذاران از رشد اقتصادی به سمت سیاست‌های روزمره درخصوص دور زدن و کم‌اثر کردن تحریمها شیفت پیدا کند، به‌همین‌دلیل اثر تحریمها را بر تمامی تصمیم‌گیری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های سیاستی می‌توان دید. در دوره‌هایی نیز به‌دنبال افزایش شدید تحریمها، دولت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی که از پیامدهای سیاسی بیم داشتند، نه‌تنها سیاست‌های انحراف‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌زا را محدود نکردند، بلکه حتی آنها را تشدید کردند یا برای کاهش اثرات تورمی تحریمها به چند نرخی بودن ارز متوسل شوند.
در دوره کنونی نیز اگرچه ارز ترجیحی حذف شده اما هنوز دولت برای یکسان‌سازی ارز دست‌نگه‌داشته است. داده‌های موجود نشان می‌دهد، سیاست‌های سال‌های اخیر باعث‌شده در ۱۰سال اخیر رشد اقتصاد ایران تقریبا صفر‌درصد شود. البته به باور تحلیلگران پیش از وضع تحریم‌های سال‌های اخیر هم شرایط اقتصاد ایران، خوب نبوده و میانگین منحنی رشد اقتصاد بیش از ۳درصد نبوده است. علاوه‌بر این، پس از وضع دور جدید تحریمها فرصت‌هایی که می‌توانستیم داشته باشیم را از دست داده‌ایم. حتی فقر مطلقی که قبل از تحریمها در یک دوره ۱۰ساله، نصف شده بود مجددا برگشته است. در این دوره به باور فعالان اقتصادی حدود ۵درصد حاشیه سود فعالان اقتصادی، صرف هزینه‌های تبدیل ارزها، انتقال پول و بیمه‌ها شده است.
بررسی پروفسور محمدهاشم پسران و داریو لوتادی از دانشگاه کالیفرنیای جنوبی در بررسی اثرات تحریم بر اقتصاد ایران در دوره زمانی۲۰۲۰-۱۹۸۹ نشان می‌دهد، تحریمها در ابعاد گسترده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای به اقتصاد ایران آسیب زده است، اما نباید صدمات ناشی از سال‌ها سوءمدیریت اقتصادی و به‌تبع آن قیمت‌های نسبی دستکاری‌‌‌‌‌شده را دست‌‌‌‌‌کم گرفت. از طرفی این متغیرها نگرانی از اثرات منفی مستقیم و غیرمستقیم قطعی تحریمها و همچنین اثرات احتمالی آن را تقلیل نمی‌دهند؛ زیرا یکی از اثرات احتمالی تحریمها، انحراف قیمت‌ها و افزایش نابرابری درآمدی و فقر است. شکاف درآمدی به شکل بارزتری بین دهک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های بالا و پایین توزیع هزینه قابل‌مشاهده است. یکی دیگر از حوزه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مهم، تاثیر احتمالی تحریم بر انحراف قیمت‌ها و پیامدهای آن بر بهره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وری و اشتغال است. براین اساس محمد قاسمی، رئیس مرکز پژوهش‌های اتاق ایران می‌گوید، حذف بخشی از تحریمها نیز می‌تواند منجر به رشد اقتصاد ایران شود.
سیاست فراموش شده
درجریان بررسی اثرات رفع تحریم بر عملکرد اقتصاد ایران، محمد قاسمی، رئیس مرکز پژوهش‌های اتاق ایران گفت: قبل از وضع تحریم‌های اخیر یعنی در ۱۰سال اخیر عملکرد اقتصاد ایران خیلی خوب نبود. در این دوره میانگین رشد اقتصاد ۲تا۳درصد بوده است اما بعد از درگیرشدن کشور با تحریم‌های جدید میانگین رشد اقتصادی در ۱۰ سال اخیر تقریبا صفر بوده است. به باور او اینکه اگر همه مشکلات موجود را ناشی از مدیریت دولت‌ها بدانیم امری درست نیست. قاسمی افزود: مطالعات نشان می‌دهد، تحریمها روی کارکردهای مختلف دولت اثر داشته است. امروز بخشی از مشکلات معیشتی و مشکلات حوزه کسب‌وکارهای ناشی از این است که دغدغه اصلی سیاستگذاران به دور زدن تحریمها و طراحی این مکانیزم‌ها بدل شده است.
تحریمها در این سال‌ها باعث‌شده توجه سیاستگذاران معطوف به سیاست‌های روزمره باشد و دغدغه ثانویه آنها رشد و توسعه کشور باشد. قاسمی در گفت‌وگو با سایت اتاق‌ایران گفت: نکته بعدی اینکه ما در اثر تحریمها مجموعه‌ای از فرصت‌ها را که می‌توانستیم داشته باشیم، از دست دادیم. ما می‌توانستیم روزانه ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه نفت صادر کنیم ولی صادر نکردیم. موضوعی که هزینه‌های بسیار زیادی را به‌کارآفرینان تحمیل کرده است. قاسمی افزود: محاسبات مختلفی نشان می‌دهد که در یک نظام رقابت بین‌المللی حاشیه سود
۱۰-۱۵درصد است که از این حاشیه سود ۵-۴درصد را ما برای دور‌زدن تحریمها صرف می‌کنیم. هزینه‌هایی که برای تبدیل ارزها، انتقال پول و بیمه صرف می‌شود، همگی هزینه‌های سنگینی است که به اقتصاد تحمیل می‌شود. از طرفی مطالعات علمی هم نشان می‌دهد در یک دوره ۱۰ ساله، قبل از تحریمها در ایران، فقر مطلق نصف شد، اما این دستاورد در این دور جدید از بین رفته است. همه اینها هزینه‌هایی است که به اقتصاد و کارآفرینان تحمیل شده است. به گفته رئیس مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، انتظار براین است که با حذف تحریمها وضع اقتصاد بهبود پیدا کند. او افزود: بی‌شک به‌دنبال امضای برجام ما شاهد حذف مطلق همه تحریمها نخواهیم بود، چون هرکدام از این تحریمها در دوره‌ای و به‌دنبال رویدادی رخ داده است، اما با این تفاسیر برمبنای تجربه گذشته می‌توان پیش‌بینی کرد که وضع اقتصاد بهبود پیدا کند.
این موضوع را تحقیقات مرکز پژوهش‌های اتاق ایران نیز نشان می‌دهد، در جریان بررسی اثرات تحریم‌های ۳۱ساله ایران که اتاق انجام داده بود می‌توان دید که تحریمها بر اقتصاد ایران تاثیر منفی گذاشته و در رشد پایین، تورم بالا و افزایش نوسانات نقش داشته است. البته به‌‌‌‌‌وضوح نمی‌توان تمامی بحران‌‌‌‌‌ها و عملکردهای ضعیف در شاخص نرخ ارز، رشد تولید، اشتغال، مشارکت نیروی کار و آموزش متوسط را به تحریمها نسبت داد؛ زیرا طی چند دهه اخیر، ضعف مدیریت داخلی نیز در تورم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های بالا، بحران‌های ارزی و رشد کمتر از انتظار تولید اثر داشته است.
دنیای اقتصاد