در صورت تصویب این طرح دارندگان مدرک کارشناسی ارشد و بالاتر در حوزه باستان‌شناسی و رشته‌های مرتبط می‌توانند با اطلاع و تایید وزارت میراث فرهنگی اقدام به کاوش در محوطه‌های تاریخی کشور کنند. همچنین اشیای یافت شده از ایران یا سایر کشورها یا اشیای باستانی موجود در کلکسیون‌های شخصی در سامانه‌ای که برای فروش آثار باستانی ایجاد می‌شود عرضه و فروخته شود.
اگرچه با خواندن مواد این طرح ناپخته هر کسی که ذره‌ای علاقه به میراث فرهنگی کشورش داشته باشد آن را غیرقابل قبول می‌داند، اما سعی کردیم ضمن گفت‌و‌گو با دکتر رضا مهاجری‌نژاد- باستان‌شناس و عضو هیات علمی پژوهشکده باستان‌شناسی- و دکتر حمیده چوبک- دانشیار بازنشسته پژوهشگاه میراث فرهنگی- به بررسی بیشتر این طرح بپردازیم.
این اساتید باستان‌شناسی به اتفاق معتقدند که این طرح به هیچ عنوان پذیرفتنی نیست و مطرح شدن آن نشان از ناآگاهی نمایندگانی که آن را مطرح کرده‌اند دارد.
درک ناصحیح نمایندگان از میراث فرهنگی
دکتر رضا مهاجری‌نژاد- عضو هیات علمی پژوهشکده باستان‌شناسی- در خصوص طرحی که به تازگی توسط برخی از نمایندگان مجلس برای فروش آثار باستانی مطرح شده به «جهان‌صنعت» گفت: مطرح شدن این طرح نشان می‌دهد نماینده مجلس درک صحیحی از مجموعه قوانین و مقررات کشور ندارد. در این طرح به جای آنکه نگاه به اشیای تاریخی، فرهنگی باشد، نگاه خرید و فروش مطرح شده است. به نظرم کسی که این طرح را مطرح کرده درک صحیحی از مسائل فرهنگی و آثار تاریخی نداشته است. این افراد اشیای باستانی و تاریخی را با عتیقه‌جات اشتباه گرفته‌اند. مجموعه‌ای از قوانین و مقررات وجود دارد که بیان می‌کند میراث فرهنگی متعلق به همه است و انفال (اموالی که مالک شخصی ندارد) حساب می‌شود. وقتی واژه انفال مطرح می‌شود اصلا نیازی به تفسیر وجود ندارد. اشیای تاریخی بخشی از فرهنگ مردم هستند. بنابراین مطرح شدن چنین طرحی نشان می‌دهد کسانی که آن را مطرح کرده‌اند درک صحیحی نداشته‌اند.
وی در پاسخ به توجیهاتی که یکی از نمایندگان مجلس در دفاع از طرح، مطرح کرده و مدعی شده در انگلستان اقدام مشابهی انجام می‌شود گفت: یکی از نمایندگان مجلس بحث رویکرد انگلستان به اشیای تاریخی را مطرح کرده است در حالی که انگلستان به لحاظ تاریخی و فرهنگی به جز دوره پیش از تاریخ، آثار تاریخی شاخصی ندارد. صرفا اموال فرهنگی خاورمیانه و مناطق دیگر دنیا به انگلستان رفته و آنجا خرید و فروش می‌شوند، در حالی که این کشور خود فاقد اشیای تاریخی برجسته (همچون ایران) است.
عضو هیات علمی پژوهشکده باستان‌شناسی ضمن اشاره به اهمیتی که مردم در سراسر جهان برای میراث فرهنگی خود قائل هستند گفت: در نظر داشته باشید که در زمان جنگ جهانی دوم در آلمان هر یک از خانواده‌ها یک یا چند شی تاریخی را از موزه‌های این کشور تحویل گرفتند و حفاظت کردند و پس از پایان جنگ آنها به موزه تحویل دادند؛ یعنی میراث فرهنگی تا این حد برای آنها مهم بوده است. متاسفانه نمایندگان مجلس کشور ما اما درک صحیحی از میراث فرهنگی کشور ندارند. کسی که طرح مذکور را مطرح کرده و ۴۰ امضا نیز گرفته است درک صحیحی از اموال فرهنگی منقول و غیرمنقول ندارد. نمایندگانی که این طرح را مطرح کرده‌اند مجموعه قوانین و مقرراتی که از سال ۱۳۰۹ به بعد مصوب شده و به صورت قانون درآمده است را نخوانده‌اند، در غیر این صورت چنین طرحی را ارائه نمی‌کردند.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: امیدوارم این طرح در مجلس مطرح نشود، چرا که اوج وقاحت را می‌رساند و نشان می‌دهد برخی چقدر ناآگاه هستند که چنین طرحی را مطرح می‌کنند. من در همین رابطه به دکتر دارابی معاونت میراث فرهنگی پیامک زده و عرض کردم با معاونت پارلمانی جلسه‌ای بگذارند تا این طرح در مجلس مطرح نشود. واقعا در سطح بین‌المللی چنین اتفاقی نمی‌افتد که اینقدر با وقاحت چنین بحثی را مطرح کنند.
مهاجری‌نژاد در خصوص مهم‌ترین نقدی که در خصوص این طرح وجود دارد گفت: متاسفانه هنوز مردم ما با یکسری از مسائل اساسی پیرامون میراث فرهنگی آشنایی ندارند. وقتی یک نماینده مجلس دیدگاهش این گونه باشد، در نظر داشته باشید که حفاران غیرقانونی چه بلایی بر سر آثار تاریخی می‌آورند. در ایران بیش از یک میلیون اثر تاریخی وجود دارد که شامل گورستان‌ها، محوطه‌های تاریخی و موارد دیگر است. اگر هر کسی بیل و کلنگ گرفته و در این محوطه‌های تاریخی حفاری کند آثار تاریخی کشور و اطلاعات دوره‌های تاریخی از بین می‌رود و چیزی از میراث فرهنگی کشور باقی نمی‌ماند. در واقع این طرح یک نوع مجوز قانونی برای حفاری غیرقانونی است. در صورت تصویب این طرح فاجعه‌ای که در جیرفت اتفاق افتاد و اشیای تاریخی تاراج شد تکرار می‌شود. در واقع این طرح به حفاری غیرمجاز رنگ و بوی قانونی می‌دهد.
احیای غارت‌های دوره قاجار
طرح جنجالی‌ای که به مجلس رفته و براساس آن امکان فروش اشیا و آثار باستانی مطرح شده انتقادات زیادی را به دنبال داشته است.
دکتر حمیده چوبک دانشیار بازنشسته پژوهشگاه میراث فرهنگی و مدیر پایگاه الموت در خصوص طرح جنجالی مجلس، آن را با غارت‌های اشیای تاریخی در دوره قاجار مقایسه کرده و به «جهان‌صنعت» گفت: امیدوارم هویت و اهداف افرادی که این طرح را به نمایندگان مجلس مطرح کرده‌اند مشخص شود. از نظر جامعه باستان‌شناسی و من به عنوان یکی از اعضای این جامعه(طرح مذکور) مذموم است. متاسفانه این طرح به نوعی احیای غارت‌ها و کاوش‌هایی است که در دوره قاجار اتفاق افتاد و منجر به آن شد که بسیاری از آثار ارزشمند و محوطه‌های تاریخی کشور از بین برود. فکر می‌کنم کسانی که این طرح را مطرح کرده‌اند باید شناسایی شوند و در مقابل مردم و جامعه علمی باستان‌شناسی و میراث فرهنگی پاسخگو باشند.
وی در خصوص توجیهات غیرمنطقی که مطرح شده و گفته می‌شود آثار تاریخی زیرخاک در حال نابودی هستند و این طرح می‌تواند مانع از آسیب دیدن آنها شود ضمن رد این توجیهات گفت: این طرح توجیه‌ناپذیر است و مثل این می‌ماند که بگویید چون بچه‌ها گرسنه و فقیر هستند باید اعضای بدن آنها را بفروشند. توجه داشته باشید که بافت‌های تاریخی و محوطه‌های باستانی یک بافت زنده هستند و با هم ارتباط دارند. این اشیا و محوطه‌های تاریخی مثل اعضای بدنِ فرهنگی و تاریخی ایران هستند و هرکسی که آنها را بفروشد کارش درست مثل این است که بخشی از خاک میهن خود را فروخته است. آنچه در این طرح مطرح شده از نظر من غیرقانونی و غیرقابل قبول است. این همه تلاش شده که میراث فرهنگی وظایفش را انجام داده و مالکیت (اشیای تاریخی) را داشته باشد و حتی مدعی هستیم که اشیایی که از ایران خارج شده نیز باید به کشور بازگردانده شود، اینکه اشیای تاریخی سر از حراجی‌های دنیا در بیاورد و خودمان هم در این غارت دارایی‌هایی که ارزش روزافزون دارد دخیل باشیم منطقی نیست.
توجیهات غیرمنطقی برای تصویب طرح
اگرچه برخی افراد مشکلات موجود در زمینه حفاظت از میراث فرهنگی را تبدیل به دست‌آویزی برای مطرح کردن و تصویب طرح فروش اشیای باستانی کرده‌اند اما جامعه باستان‌شناسی کشور با این موضوع به شدت مخالف است.
دکتر حمیده چوبک دانشیار پژوهشگاه میراث فرهنگی در این خصوص به «جهان‌صنعت» گفت: در زمینه مشکلاتی که برای حفاظت از اشیای تاریخی وجود دارد باید مساله را حل کرد. در واقع آنقدر ارزش این آثار شناخته شود که زیرساخت‌های لازم برای آنها در نظر گرفته شده و موزه‌های ارزشمند را در سراسر کشور پیش‌بینی کنیم. این اشیای تاریخی در صورت نمایش در موزه‌ها باعث توسعه، کارآفرینی و تولید ثروت برای کشور خواهد شد. امیدوارم این طرحی که مطرح شده باعث شود که مسوولان کشور، ارزش آثار تاریخی را بهتر متوجه شوند و برای حفاظت و جلوگیری از غارت این آثار رسیدگی لازم را انجام دهند. همچنین امیدواریم نمایندگان هم اهمیت این اشیای تاریخی را متوجه شده و این طرح را رد کرده و امکانات و زیرساخت‌هایی را که در شان آثار تاریخی ایران است فراهم کنند.
چوبک در پاسخ به این پرسش که باتوجه به اینکه بخش بزرگی از باستان‌شناسان بیکار بوده و وجود طرحی اصولی و نه به شکل مطرح شده برای به کارگیری آنها می‌تواند مفید باشد یا خیر گفت: طرح مطرح شده نباید به این شکل باشد و مطمئنا از تمام ظرفیت‌ها برای به کارگیری باستان‌شناسان استفاده خواهد شد. مساله با اهمیت این است که کاوشگران باید صلاحیت کاوش مورد نظر را داشته باشند و دوره‌های آموزشی را بگذرانند و صرف اینکه مدرک باستان‌شناسی دارند کفایت نمی‌کند که فرد بتواند کار کاوش را انجام دهد.
این باستان‌شناس در خاتمه خاطرنشان ساخت: رسیدگی به این موضوع به یک سازماندهی دیگری نیاز دارد. فرد وقتی بیمار می‌شود به هر پزشکی مراجعه نمی‌کند بلکه به پزشکی مراجعه می‌کند که صلاحیت مورد نظر را داشته باشد. در حوزه میراث فرهنگی نیز کاوش باید به باستان‌شناسی سپرده شود که صلاحیت انجام کاوش مورد نظر را داشته باشد. در مجموع به نظر من این طرح به هیچ وجه قابل دفاع نیست و این که گفته می‌شود اشیای تاریخی قاچاق می‌شوند یا باستان‌شناسان بیکار هستند و مواردی از این دست هیچکدام توجیهی برای مطرح شدن این طرح نیست.
منبع: جهان صنعت