مرور آخرین اظهارنظرهای مقام‌های رسمی اعضای ۱+۴ و آمریکا این گمانه را تقویت می‌کند که بالاخره وقتش رسیده تا طرفین به یک توافق برسند. مثلا جوزپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، پس از گفت‌وگوی تلفنی با حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران، گفته که «به شدت معتقدم» توافق نزدیک است. او در توئیتر خود نوشت: «زمان تلاش نهایی و رسیدن به مصالحه فرارسیده است. به عنوان هماهنگ‌کننده برجام، قویا معتقدم که توافقی در دسترس است. لحظه تلاش نهایی و رسیدن به سازش فرا رسیده است.»
ند پرایس سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا نیز در یک کنفرانس خبری و در پاسخ به سوالی درباره پیشرفت‌های انجام شده در مذاکرات وین گفته: «باید بگویم ما در زمینه پیشرفتی که ممکن است در وین شاهدش باشیم، محتاط‌تر خواهیم بود، به این خاطر که در مراحل پایانی مذاکراتی قرار داریم که با هر معیار سنجشی پیچیده است.»
پرایس ادامه داده: «واقعیت این است که این آخرین دوره تعیین‌کننده‌ای است که ما در آن در موقعیت تصمیم‌گیری بر سر این قرار خواهیم گرفت که آیا بازگشت دوجانبه به پایبندی به برجام[توافق هسته‌ای] امکان‌پذیر هست یا نه. شرکای اروپایی ما، همین طور چین و روسیه، همگی به دنبال به تفاهم رسیدن هستیم اما زمان تقریبا پایان یافته است. زمان به سرعت می‌گذرد. ما به وضوح گفته‌ایم با وجود سرعت فعلی پیشرفت‌های هسته‌ای ایران، زمان کمی برای‌مان باقی مانده است، دقیقا به این خاطر که در نقطه‌ای به‌خصوص، به زودی پیشرفت‌های هسته‌ای موجب از بین بردن مزایای برجام خواهند شد.»
او درحالی از به سرعت طی شدن زمان گفته یا توپ را به زمین ایران می‌اندازد که اینجا در تهران نیز همین رویه پیش‌گرفته شده است، شاهدش توئیت‌های اخیر علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان.
او که در یکی، دو روز گذشته به طرز واضحی بیش از قبل به اطلاع‌رسانی درباره مذاکرات و روند آن می‌پردازد، نوشته بود: «مذاکرات وین به مرحله‌ای رسیده که می‌توان با قطعیت و بدون نیاز به گمانه‌زنی اعلام نظر کرد. تصمیم سیاسی آمریکا برای تحقق یا استنکاف از پذیرش الزامات شکل‌گیری توافق قابل اتکا و پایدار بر اساس اصول پذیرفته شده در برجام، می‌تواند جایگزین گمانه‌زنی‌ها شود.» او دیروز هم در توئیت دیگری نوشت: «رفع واقعی تحریم‌ها یعنی بهره‌مندی ایران از منافع اقتصادی قابل اتکا و پایدار. بدعهدی اثبات شده آمریکا مهم‌ترین عامل تهدیدکننده هرگونه توافق است. راستی‌آزمایی و ارائه تضمین بخش لاینفک توافق خوب است.»
به این ترتیب، شاهدیم که طرفین اصلی مذاکره یعنی ایران و آمریکا همچنان حرف خود را می‌زنند و تغییر در مواضع اعلامی نداده‌اند، در عین حال به حصول توافق در آینده نزدیک امیدوارند! این وضعیت به باور تحلیلگران ناشی از آن است که آنها می‌دانند راهی غیراز توافق نیست و قصد دارند توافق کنند منتها بعد از اینکه حداکثر امتیاز را از طرف مقابل گرفتند. همین نکته هم ابهاماتی درباره زمان توافق احیای برجام و مواد آن تردیدهایی ایجاد می‌کند. مواردی که نمی‌دانیم و نمی‌توانیم پیش‌بینی کنیم اما گمانه قوی آن است که توافق نزدیک است.این نکته را از اظهارات اخیر امیرعبداللهیان وزیر خارجه کشورمان هم می‌توان فهمید. او دیروز و طی تماس تلفنی با همتای انگلیسی با اشاره به نزدیک شدن به مرحله حساس و مهم مذاکرات وین از لزوم جدیت و مسوولیت‌پذیری طرف‌های مذاکره‌کننده با ایران گفته و رسیدن به این مرحله را نیز بیش از هر چیز ناشی از رویکرد منطقی و ابتکار عمل طرف ایرانی دانسته بود. او روز دوشنبه هم در یک کنفرانس خبری در مورد طولانی شدن مذاکرات وین گفته بود: «اگر امروز در وین توافقی حاصل شود و تحریم‌ها لغو شود برای ایران بهتر از این است که فردا این اتفاق رخ دهد. لذا ما برای رسیدن به یک توافق خوب عجله داریم؛ در چارچوب مذاکراتی منطقی و تاکید بر دستیابی به حقوق ملت ایران.»
امیرعبداللهیان در مورد اظهارات مقامات غربی مبنی بر اینکه زمان برای رسیدن به توافق در حال اتمام است و آیا ایران اراده‌ای از سوی کشورهای غربی برای رسیدن به توافق می‌بیند یا نه؟ نیز گفته بود: «ما منتظر این هستیم که طرف آمریکایی و سه کشور اروپایی در بازگشت به اجرای تعهداتشان ذیل برجام جدی باشند. اگر چنین اراده‌ای به وجود بیاید و چنین اتفاقی انجام شود رسیدن به یک توافق خوب در کوتاه‌مدت در دسترس است.»
وزیر خارجه کشورمان همچنین گفت: «آمریکایی‌ها از طریق پیام‌هایی که به واسطه کشورهای مختلف منتقل می‌کنند از داشتن حسن نیت در این زمینه صحبت می‌کنند اما تا این لحظه روی زمین اتفاق ملموسی که ترجمان عینی و عملی این حسن‌نیت مورد اشاره آمریکایی‌ها باشد مشاهده نشده است. ما رسیدن به یک توافق خوب را در دسترس می‌دانیم و ابتکارات و پیشنهادات عملی، سازنده و مثبت ایران، راه را برای رسیدن به چنین توافقی هموار کرده است.»
چه زمانی و چگونه؟
حسن بهشتی‌پور تحلیلگر مسائل بین‌الملل به اینکه توافق به زودی رخ دهد، امیدی ندارد اما اطمینان دارد که توافق بالاخره حاصل خواهد شد. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» گفت: «بعید می‌دانم که در مرحله پایانی مذاکرات باشیم اما به هرحال اگر طرف آمریکایی حاضر باشد که امتیازات لازم را به ایران بدهد، به احتمال خیلی خیلی زیاد این دور آخر مذاکرات خواهد بود ولی موضوع این است که آیا در شرایط فعلی آمادگی لازم را دارد تا به تحریم‌های مورد نظر ایران پایان دهد و بعد با ارائه تضمین‌های حداقلی که ایران را مطمئن کند دولت بعدی در ایالات متحده برجام را زیر پا نخواهد گذاشت؛ موافقت کند؟! نکته بعدی هم موضوع برگشت ایران به تعهدات برجامی است. همه اینها مسائل مهمی است که باید حل شود.»
وی افزود: «اینکه آمریکایی‌ها می‌گویند دور نهایی است در واقع انتظار خودشان است. اگرچه در مجموع فضای مذاکرات مثبت است و نشان می‌دهدکه کار در حال پیشرفت است. واقعیت اما این است که چون مذاکرات به مرحله حساس و مهمی رسیده، اینکه بگوییم به زودی خبرهای خوبی می‌شنویم، سخت و دشوار خواهد بود.»
این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی ادامه داد: «واقعیت این است که هر دو طرف می‌خواهند امتیازات بیشتری گرفته و به اهدف تعریف شده خود برسند لذا اینکه شاهدیم طرفین را به عدم انعطاف متهم کنند، طبیعی است. نکته قابل تامل اما این است که هر دو طرف به این توافق نیاز دارند و واقعا به دنبال آن هستند. شرایط نیز اکنون تماما برای رسیدن به راه‌حل منطقی کمک می‌کند. اینکه مذاکرات طولانی شده یا هنوز نمی‌توان گفت که توافق نزدیک است نیز ناشی از آن است که دو طرف می‌خواهند به امتیازات بیشتری دست‌پیدا کنند و طبیعی است که به چانه‌زنی خود ادامه دهند.»
بهشتی‌پور تاکید کرد: «امیدواری برای رسیدن به توافق خوب بسیار است. درباره چه زمانی و چگونگی آن اما هنوز نمی‌توان قضاوت کرد. به این خاطر که اختلاف‌نظرها زیاد است فعلا نمی‌توان پیش‌بینی کرد که طرفین چه زمانی و روی چه موضوعاتی توافق می‌کنند اما در اینکه دو طرف توافق می‌کنند، تردیدی وجود ندارد چون اختلافات قابل حل به نظر می‌رسد.»
اختلاف اصلی
علی بیگدلی تحلیلگر مسائل بین‌الملل نیز امیدوار است که توافق حاصل شود و به زودی هم این اتفاق رخ دهد، منتها تنها راه را برای رسیدن به این نتیجه کاسته شدن از انتظارات طرفین می‌داند. نسبت به اینکه طرفین در نهایت چنین تصمیمی بگیرند هم بدبین نیست و به نیازهای ایران و آمریکا برای احیای برجام اشاره می‌کند.او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» گفت: «مهم‌ترین مشکلی که الان در مذاکرات داریم مساله برداشتن تحریم‌هاست که مورد انتظار ایران است. دقت کنید که آمریکا علیه ما چهار نوع تحریم اعمال کرده است. اول تحریم‌های مربوط به برجام، دوم تحریم‌های حقوق‌بشری، سوم تحریم‌های مربوط به موشک‌های ایران و چهارم هم تحریم‌های مربوط به سیاست‌های منطقه‌ای ایران است.»وی افزود: «اینکه ایران اصرار می‌کند همه تحریم‌ها برداشته شود به این خاطر است که نمی‌خواهد با آمریکا در باره سه مساله حقوق بشر، موشک‌ها و سیاست‌های منطقه‌ای خود صحبت و گفت‌وگو کند. ایران می‌خواهد همه تحریم‌ها یکباره برداشته شود. آمریکایی‌ها نیز نظر کاملا متفاوتی دارند و می‌گویند که ما الان درباره برجام صحبت کرده و تحریم‌ها ذیل برجام را برمی‌داریم اما درباره سه نوع تحریم دیگر مذاکرات را ادامه می‌دهیم. از آنجایی هم که ایران نمی‌پذیرد وارد آن گفت‌وگو‌ها شود، مشکل ایجاد شده است. البته مشکلات کوچک‌تر دیگری هم وجود دارد اما اصلی‌ترین مساله این است که ایران به خاطر حفظ فضای داخلی و راضی کردن راست‌افراطی که شعارهای علیه برجام داده و خواهان لغو همه تحریم‌ها هستند، سیاست فعلی را پیش‌گرفته و این تا حدی دست مذاکره‌کنندگان ما را در وین بسته است و آنها را تحت فشار گذاشته است. به این خاطر که منظور از توافق خوب در ایران لغو همه تحریم‌هاست و این برای آمریکایی‌ها مشکل‌ساز است چون اصلا از نظر نظام حقوقی در آمریکا، تصمیم‌گیری درباره این موضوع در اختیار رییس‌جمهور نیست.»
بیگدلی ادامه داد: «من در مصاحبه‌های قبلی هم گفته‌ام که مذاکرات فعلی خیلی سخت و سنگین است و سطح انتظارات خیلی بالاست. بر این اساس پیش‌بینی می‌کنم که مذاکرات را با آمریکایی‌ها دومرحله‌ای کنیم یعنی در مرحله اول تحریم‌های برجامی برداشته شده و شبکه‌های بانکی به روی ما باز شود، فروش نفت آزاد شود و در مرحله بعدی به موضوعات دیگر وارد شویم منتها ایران اصلا نمی‌خواهد که درباره مسائل حقوق‌بشر، موشک و منطقه مذاکره‌ای داشته باشد و اصلی‌ترین گره هم همین است.»
نیاز مشترک
این کارشناس مسائل بین‌المللی تاکید کرد: «البته ایران حق دارد که با نگرانی و دلواپسی تن به مذاکرات دهد برای اینکه یک مرتبه شاهد خروج آمریکا از برجام بوده است. از طرف دیگر باید به این موضوع هم توجه کرد که کمتر از سه سال تا ریاست‌جمهوری بایدن باقی مانده و ایران باید کاری کند که ریاست‌جمهوری بعد آمریکا که به احتمال زیاد هم یک جمهوریخواه خواهد بود، دوباره مثل ترامپ عمل نکند. این را هم باید اشاره کنم که حتی خیلی از مقامات ارشد کنگره نیز به سیاست ترامپ مبنی بر خروج از برجام ایراد می‌گیرند و حتی نتانیاهو که روابط بسیار نزدیکی با ترامپ داشت، این اقدام او را سرزنش کرد.»وی همچنین گفت: «به هرحال ایران الان در شرایطی است که از یک طرف هیات مذاکره‌کننده ما مشکل داخلی دارد و از طرف دیگر مشکلات اقتصادی در داخل دارد. آمریکایی‌ها نیز البته به این توافق نیاز دارند چون بایدن تاکنون عملکرد ضعیفی داشته و نتوانسته به تعهدات انتخاباتی خود عمل کند لذا ناچار است که با برگ برنده ایران در برابر کنگره برای خود کسب حیثیت کند. لذا هر دو طرف به شدت دنبال حل موضوع هستند. منتها اختلافاتی وجود دارد که من فکر می‌کنم ایران راهی ندارد تا در این قضیه قدری کوتاه آید.»
بیگدلی در شرح دلیل خوش‌بینی خود برای رسیدن به توافق گفت: «اینکه هر دو طرف نیازمند رسیدن به یک توافق خوب هستند، روشن است اما ما این را می‌گوییم و عیان می‌کنیم اما آمریکایی‌ها کمتر می‌گویند. آنچه از دل انتظارات و اظهارات هر دو طرف مشخص می‌شود، این است که سطح انتظارات ایران خیلی بالاست و دلیل آن هم همان نگرانی‌ها از بابت خروج آمریکا از برجام است. به هرحال ایران به دلیل شرایط اقتصادی و این سختی معیشتی که مردم با آن روبه‌رو هستند چاره‌ای ندارد که تن به توافق دهد و با حداقل انتظاراتی به موضوع خاتمه دهد. از آنجا هم که هر دو طرف نیازمند توافق هستند می‌توانند امیدوار بود که توافقی ظرف چند هفته آینده ایجاد شود.»به این ترتیب فارغ از اینکه توافق آتی چه مختصاتی دارد و آیا آنقدرها که می‌گویند خوب، جامع و پایدار است یا خیر، همچنین فارغ از اینکه ساده و در پی عقب‌نشینی طرف غربی حاصل می‌آید یا با کاهش انتظارات ایران محقق می‌شود؛ می‌توان گفت و امیدوار بود که توافق نزدیک است.