اين اجلاس كه با حضور سران ۹ كشور از ۱۰ كشور عضو اين سازمان و بدون حضور نماينده‌اي از افغانستان برگزار شده بود، علاوه بر سخنراني‌هاي روساي جمهوري، ميداني براي گفت‌وگوها و رايزني‌هاي دوجانبه و چندجانبه ميان سران كشورهاي منطقه بود. رييس‌جمهور در حاشيه اجلاس سران سازمان اكو علاوه بر ديدار با قربانقلي بردي محمدف، رييس‌جمهور تركمنستان و ميزبان نشست با همتايانش از آذربايجان، ازبكستان، پاكستان، تاجيكستان و تركيه نيز ديدار و گفت‌وگوي دوجانبه داشت. در كنار اين ديدارها، حسين اميرعبداللهيان، وزير امورخارجه كشورمان نيز كه شنبه شب به همراه رييس‌جمهور به تركمنستان سفر كرده بود، با وزراي خارجه جمهوري آذربايجان، ازبكستان و معاون اول وزير خارجه قزاقستان ديدار و گفت‌وگو كرد.
پتانسيل بالا، بهره‌برداري ناچيز
سران اكو در اجلاس روز يكشنبه بار ديگر بر پتانسيل قوي كشورهاي عضو تاكيد كردند، اما همچنان از بلااستفاده ماندن اين پتانسيل قوي در روابط منطقه‌اي گلايه كردند. بر اساس آماري كه غلامحسين شافعي، رييس اتاق بازرگاني ايران و رييس دوره‌اي اتاق اكو در نشست مجمع تجاري اكو در عشق‌آباد مطرح كرد، ۱۰ كشور عضو اين سازمان تنها ۸.۳ درصد از كل تجارت خارجي خود را به تجارت با كشورهاي عضو سازمان اختصاص داده‌اند. او با برشمردن حجم مبادلات تجاري اعضاي اكو با جهان در سال ۲۰۲۰ كه بالغ بر ۶۶۱ ميليارد دلار است، اظهار داشت: «از اين رقم ۸.۳ درصد يعني حدود ۵۵ ميليارد دلار سهم تجارت درون منطقه‌اي بوده است. رقم كل تجارت اين منطقه با جهان در سال ۲۰۱۹ نيز ۷۲۹ميليارد دلار و تجارت درون سازماني آن ۵۵ ميليارد دلار معادل ۷.۵ درصد از رقم كلي تجارت خارجي بوده كه آمار سال ۲۰۲۰، نشانگر كاهش ۹.۳ درصدي كل تجارت خارجي نسبت به دوره مشابه سال قبل است.» بر اساس آمار در حالي كه كشورهاي عضو اكو بيش از ۶ درصد از كل جمعيت جهان را در خود جاي داده‌اند، تنها معادل ۲ درصد از كل تجارت جهاني به اين كشورها تعلق دارد. با اين حال كشورهاي عضو تاكيد دارند كه حجم مبادلات تجاري ميان اين ۱۰ كشور از ۵۵ ميليارد دلار كنوني دست‌كم بايد به ۱۰۰ ميليارد دلار افزايش پيدا كند.
سران كشورهاي عضو اكو با اشاره به ظرفيت جمعيتي اين مجموعه كه شامل جمعيتي معادل نيم ميليارد نفر در گستره جغرافيايي به مساحت ۸ ميليون كيلومتر مربع مي‌شود و با اشاره به در اختيار داشتن يك‌سوم از منابع انرژي جهان در منطقه، خواهان افزايش همكاري‌ها و بهبود مناسبات تجاري ميان كشورهاي عضو سازمان شدند. در اين نشست، رجب طيب اردوغان با اشاره به وضعيت كنوني تجارت ميان كشورهاي عضو خواهان رساندن سطح تجارت كشورهاي عضو به هدف ۱۰۰ ميليارد دلاري شد.
سخنراني رييسي در نشست سران اكو
سيد ابراهيم رييسي صبح روز يكشنبه در پانزدهمين اجلاس سران سازمان همكاري‌هاي اقتصادي (اكو) ضمن توصيف عصر حاضر به «عصر آسيا» گفت: «جمهوري اسلامي ايران اولويت ويژه‌اي براي همكاري و مشاركت اقتصادي با كشورهاي آسيايي به خصوص همسايگان خود در آسياي جنوبي، آسياي غربي، آسياي ميانه و قفقاز قائل است.» رييس‌جمهور تاكيد كرد: «بي‌ترديد تقويت نقش و جايگاه سازمان‌هاي منطقه‌اي به عنوان تسهيل‌كننده همكاري‌هاي دوجانبه و چندجانبه مورد توجه و اهتمام ماست كه يكي از نمودهاي واضح آن سازمان همكاري‌هاي اقتصادي (اكو) است.» رييس‌جمهور افزود: «مجموعه اكو علاوه بر بهره‌مندي از ويژگي‌هاي مادي قدرت همچون جمعيت نيم ميلياردي، مالكيت يك‌سوم منابع انرژي جهان، موقعيت بي‌نظير ارتباطي ميان اروپا با چين و روسيه با خليج فارس و اقيانوس هند، نيروي انساني جوان و پرتوان، در بردارنده هويتي ممتاز به نام اسلام است.» آيت‌الله رييسي تصريح كرد: «طي ساليان گذشته دستاوردها و پيشرفت‌هاي خوبي در سازمان اكو به دست آمده است، اما كماكان فاصله معناداري بين موفقيت‌هاي حاصله با ظرفيت‌ها و توانمندي‌هاي واقعي سازمان وجود دارد. براي نمونه با وجود پتانسيل‌هاي تجاري بالا تجارت درون منطقه‌اي كماكان كمتر از ۱۰ درصد است.» رييس‌جمهور تصريح كرد: «جمهوري اسلامي ايران به عنوان يك كشور مهم دنبال ارتقاي سطح همكاري‌ها در اكو و ترفيع رتبه و منزلت اين سازمان در مناسبات منطقه‌اي و بين‌المللي است. ما معتقديم كه ابزارهاي موثري براي جهش سازمان وجود دارد كه در صورت اشتراك مساعي اعضا مي‌تواند علاوه بر پيشرفت مادي كشورها، سعادت نسل‌هاي آينده را تضمين كند.» رييس‌جمهور با اشاره به پيامدهاي همه‌گيري كرونا گفت: «اينك نيازمند دخالت جمعي دولت‌هاي عضو هستيم تا آثار مخرب همه‌گيري كرونا را از منطقه دور كنيم و مناسبات و تعاملات فيمابين با شتاب مناسب و به كمك تجربه‌هايي كه در حوزه سلامت و آموزش و توليد دارو داشته‌ايم، ارتقا دهيم.»
ديدارهاي رييسي در حاشيه اجلاس سران
سيد ابراهيم رييسي، علاوه بر سخنراني در نشست سران، بازديد از رايزني فرهنگي ايران در تركمنستان و ديدار با تجار و بازرگانان ايران در تركمنستان با همتايان خود از كشورهاي آذربايجان، ازبكستان، پاكستان، تاجيكستان، تركمنستان و تركيه هم ديدار و گفت‌وگو كرد. سيد ابراهيم رييسي، شنبه شب به محض ورود به عشق‌آباد مورد استقبال قربانقلي بردي محمدف، رييس‌جمهور تركمنستان قرار گرفت. در پي برگزاري مراسم استقبال دو طرف ديدار و گفت‌وگويي با يكديگر داشتند. گسترش روابط دوجانبه و افزايش سطح تجارت ميان دو كشور از موضوعات مطرح شده در اين ديدار بود. رييسي همچنين روز يكشنبه در ديدار با رجب طيب اردوغان، همتاي تركيه‌اي‌اش ضمن تاكيد بر اينكه توسعه همكاري و هماهنگي دو كشور در موضوعات دوجانبه و منطقه‌اي به نفع دو ملت و صلح و ثبات در منطقه است بر استفاده از همه ظرفيت‌ها براي توسعه همه‌جانبه روابط تهران، آنكارا تاكيد كرد. به نوشته خبرگزاري ترند جمهوري آذربايجان، روساي جمهور ايران و تركيه به مدت نيم ساعت، پشت درهاي بسته با يكديگر گفت‌وگو كردند. رييس‌جمهور در ديدار با امامعلي رحمان، رييس‌جمهور تاجيكستان هم ضمن تاكيد بر اينكه ديدار دوجانبه در حاشيه اجلاس سران سازمان همكاري شانگهاي در دوشنبه، تاثير محسوسي بر بهبود مناسبات دو كشور گذاشته است، تاكيد كرد: «روابط بسيار خوب ايران و تاجيكستان در زمينه‌هاي تجاري، فرهنگي و اقتصادي با قوت ادامه خواهد يافت.» رييسي در گفت‌وگو با همتاي تاجيك خودش سطح فعلي مبادلات ميان دو كشور را قانع‌كننده ندانست و گفت: «با احياي ظرفيت‌ها بين دو كشور مي‌توان سطح روابط را چند برابر ارتقا داد.» رييسي در ديدار با عارف علوي، رييس‌جمهور اسلامي پاكستان هم سطح مناسبات ميان دو كشور را با توجه به ظرفيت‌ها ناكافي دانست و تاكيد كرد: «جمهوري اسلامي ايران هيچ محدوديتي براي توسعه روابط با پاكستان ندارد.» رييسي در ديدار با شوكت ميرضيايف، رييس‌جمهور ازبكستان هم تاكيد كرد: «جمهوري اسلامي ايران آمادگي دارد در همه زمينه‌ها از جمله اقتصادي، حمل‌و‌نقل، انرژي و مبارزه با تروريسم سطح روابط و همكاري‌هاي خود را با ازبكستان ارتقا دهد.» سيد ابراهيم رييسي در اين سفر همچنين با الهام علي‌اف، رييس‌جمهور آذربايجان نيز ديدار و گفت‌وگو كرد.
افغانستان: حلقه مفقود پانزدهمين اجلاس سران اوپك
پانزدهمين نشست سران كشورهاي عضو سازمان همكاري اقتصادي در حالي در عشق‌آباد به پايان رسيد كه نمايندگان يكي از كشورهاي عضو در اين اجلاس غايب بودند. سقوط دولت افغانستان در پي خروج نظاميان خارجي از افغانستان و تسلط گروه شبه‌نظامي طالبان بر كابل از ماه آگوست سال جاري، باعث شده تا مشاركت اين كشور در سازمان‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي با توجه به اينكه دولت جديد گروه شبه‌نظامي هنوز از سوي هيچ دولتي در جهان به رسميت شناخته نشده است، در هاله‌اي از ابهام قرار گيرد.
سيد ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور اسلامي ايران در سخنراني خود در نشست سران كشورهاي عضو سازمان اكو تاكيد كرد: «سازمان اكو در دهه‌هاي اخير سازوكارهاي مناسبي را در حمايت از بازسازي و توسعه اقتصادي افغانستان كه در آغوش كشورهاي اكو قرار دارد، پي‌ريزي كرده است. پيامِ نشست سران اكو به جهان بايد حاكي از تداوم حمايت اين سازمان از تلاش‌هاي افغانستان و مردم نجيب آن در بازسازي و توسعه اقتصادي باشد.» وي با اشاره به فرا رسيدن فصل سرما و نياز مردم افغانستان به كمك‌هاي معيشتي اوليه و سوخت تاكيد كرد: «سوزناك‌تر از سوز سرما آن است كه منابع مالي ملت افغانستان توسط اشغالگران ديروز و سارقان امروز امريكايي، محبوس شده است.» رييس‌جمهور تصريح كرد: «جمهوري اسلامي ايران، همانند هميشه، آماده هرگونه همكاري و كمك به مردم افغانستان، به خصوص حمايت از آموزش و تحصيل زنان و دختران با استعداد آن سرزمين است.»
بهرغم غيبت مقام‌هاي افغانستان در اجلاس اكو، نام اين كشور در سخنراني‌هاي سران كشورهاي ديگر مورد اشاره قرار گرفت. عارف علوي، رييس‌جمهور پاكستان تاكيد كرد: «صلح در افغانستان، كليد ارتباطات در منطقه است.» وي با اشاره به اينكه ۴۰ سال جنگ در افغانستان باعث ايجاد بحران بشري و دورنماي سقوط اقتصادي اين كشور شده است، تاكيد كرد: «استمرار شرايط موجود باعث وقوع سيلي از مهاجران از افغانستان خواهد شد.» رييس‌جمهور پاكستان، با لحني صريح‌تر از رييس‌جمهور ايران، خواهان آزادي دارايي‌هاي بلوكه شده بانك مركزي افغانستان در خارج از كشور شد كه از زمان در اختيار گرفتن قدرت توسط طالبان توسط امريكا مسدود شده‌اند. علوي تاكيد كرد: «بازگشت صلح و ثبات به افغانستان كمك خواهد كرد تا بسياري از پروژه‌هاي زيرساختي و ادغام منطقه‌اي سريع‌تر به نتيجه برسند.» رييس‌جمهور تركيه نيز در سخنراني خود به مساله افغانستان اشاره كرد و گفت: «ايجاد صلح و ثبات پايدار در افغانستان كه با بحران جدي بشري و اقتصادي مواجه است، بسيار اهميت دارد.» اردوغان تاكيد كرد كه تركيه از تلاش‌ها براي فعال نگهداشتن نهادهاي حكومتي در افغانستان از جمله نهادهايي كه اهميت حياتي دارند به ويژه آموزش و بهداشت حمايت مي‌كند و تاكيد كرد كه براي جلوگيري از سيل مهاجرتي كه مي‌تواند كل منطقه را تحت تاثير قرار دهد، بايد از اقتصاد افغانستان حمايت شود.
موضوع افغانستان همچنين يكي از دستور كارهاي اصلي گفت‌وگوهاي رييس‌جمهور اسلامي ايران با همتايان پاكستاني و تاجيكستاني‌اش بود. رييسي در ديدار با امامعلي رحمان، رييس‌جمهور تاجيكستان تاكيد كرد: «مواضع ما در قبال كشور افغانستان روشن است. جمهوري اسلامي ايران از تشكيل دولت فراگير واقعي در افغانستان كه همه مردم، اقوام و گروه‌هاي سياسي افغانستاني را نمايندگي كند، استقبال مي‌كند.» امامعلي رحمان نيز در اين ديدار تاكيد كرد: «همه اقوام و گروه‌ها بايد در دولت افغانستان حضور داشته باشند و دولت اين كشور نماينده تمامي اقوام و طوايف اين كشور باشد.» رييس‌جمهور تاجيكستان با اشاره به تحولات اخير افغانستان تاكيد كرد: «ناامني در اين كشور به ضرر منطقه و كشورهاي همسايه افغانستان است به همين دليل نگران آينده اين كشور هستيم و همه بايد تلاش كنيم اقوام و گروه‌هاي مختلف مردم در آسايش در اين كشور زندگي كنند.»
رييسي در ديدار با رييس‌جمهور پاكستان هم ضمن تاكيد بر موضع جمهوري اسلامي ايران مبني بر تشكيل دولت فراگير در افغانستان گفت: «حضور حدود ۴ ميليون مهاجر افغانستاني در ايران را ثمره ظلم امريكايي‌ها به اين مردم مظلوم مي‌دانيم و بهرغم مشكلات و محدوديت‌ها همانند ايرانيان از آنها پذيرايي كرده‌ايم.» رييس‌جمهور افزود: «داعش دست ساخته امريكايي‌هاست و با استفاده از آن به دنبال ايجاد ناامني در افغانستان و منطقه هستند لذا بايد در مقابل آن ايستادگي كنيم.» عارف علوي، رييس‌جمهور پاكستان هم در اين ديدار گفت: «پاكستان نيز همانند جمهوري اسلامي ايران خواهان تشكيل دولت فراگير در افغانستان است و همكاري براي برقراري صلح در اين كشور را ضروري مي‌دانيم.»
شاه محمود قريشي، وزير امورخارجه پاكستان هم روز شنبه در نشست شوراي وزراي خارجه سازمان همكاري اقتصادي (اكو) خواهان تسريع در اجراي پروژه‌هاي تصويب شده اكو در خاك افغانستان به ويژه سه پروژه خط لوله تاپي (تاجيكستان، افغانستان، پاكستان و هند)، شبكه انتقال برق آسياي ميانه به آسياي جنوبي مشهور به CASA 1000 كه قرار است نيروي برق‌آبي توليد شده در قرقيزستان و تاجيكستان را به افغانستان و پاكستان منتقل كند و همچنين تكميل خط آهن ترمذ-مزارشريف-كابل براي اتصال خط ريلي افغانستان به ازبكستان شد.
امضاي قرارداد سوآپ گاز ميان آذربايجان و ايران
قرارداد سه‌جانبه سوآپ گاز از تركمنستان به جمهوري آذربايجان از خاك جمهوري اسلامي ايران در حضور روساي جمهور ايران و جمهوري آذربايجان به امضا رسيد. براساس اين قرارداد كه يكشنبه شب پس از پايان ديدار دوجانبه آيت‌الله دكتر سيدابراهيم رييسي و الهام علي‌اف، توسط وزراي نفت دو كشور به امضا رسيد، قرار است سالانه يك و نيم تا دو ميليارد مترمكعب گاز از تركمنستان به جمهوري آذربايجان از خاك جمهوري اسلامي ايران انتقال يابد.