تنگه استراتژيك هرمز كه خليج فارس و درياي عمان را به هم وصل مي‌كند شاهراه گذر يك‌پنجم نفت توليدي جهان است كه به بازارهاي آسيا، اروپا و شمال امريكا مي‌رسد. هرچند ايران در حال حاضر براي فروش نفت مشكل دارد اما نگاه بلندمدت ايران به دسترسي خارج از تنگه هرمز است. خبرگزاري شانا نوشته در نگاه نخست تصور اين است كه ايران مي‌خواهد تنگه هرمز را دور بزند و قدرت چانه‌زني براي فروش و صادرات نفت را بالا ببرد اما موضوع مهم‌تر، ايجاد «تمدني جديد در شرق تنگه هرمز و سواحل مكران» و «تغيير جغرافياي صنعت نفت ايران» از جنوب غربي به جنوب شرقي ايران است. امارات متحده عربي با يك خط لوله، عربستان با سه خط و عراق با سه خط ديگر سه كشوري هستند كه در منطقه تلاش كرده‌اند پيش از ايران تنگه هرمز را دور بزنند و به اين ترتيب ايران خود را چهارمين كشور مي‌داند كه به اين صف پيوسته است. مبداء اين خط لوله منطقه گوره شهرستان گناوه استان بوشهر است كه پس از عبور از استان‌هاي بوشهر، فارس و هرمزگان، از ۶۰ كيلومتري غرب شهر جاسك به ترمينال و تاسيسات دريايي صادرات و واردات وصل مي‌شود و طول تقريبي آن هزار كيلومتر است. دست‌اندركاران اين پروژه آن را مگاپروژه صنعت نفت مي‌دانند كه در سايه آن هزار كيلومتر خط لوله 42 اينچي در شديدترين تحريم‌ها به كار گرفته شد تا ايران با استفاده از آن بتواند به ظرفيت انتقال روزانه يك ميليون بشكه نفت خام، ذخيره‌سازي و صادرات از طريق اين پايانه برسد. اين پايانه مي‌تواند تمركززدايي از پايانه‌هاي صادراتي در تنگه هرمز و متنوع‌سازي در سواحل مكران باشد. از ظرفيت يك ميليون بشكه‌اي كه براي اين پايانه در نظر گرفته شده، 300 هزار بشكه آن به مرحله عملياتي رسيده و انتظار مي‌رود در آينده‌اي نه چندان دور 700 هزار بشكه باقي مانده نيز به آن اضافه شود. در اين پروژه دو شركت مهندسي و توسعه نفت (متن) و نفت و گاز پارس به ترتيب مسووليت بخش‌هاي خشكي و دريايي اين طرح را بر عهده داشتند. با استناد به آخرين گزارش ماهانه اوپك، توليد روزانه نفت ايران به بالاترين سطح از سال 2019 تا ژوئن 2021 رسيده؛ دو ميليون و 470 هزار بشكه. با توجه به اينكه به نظر نمي‌رسد تا زمان احياي برجام تغييري در ميزان توليد نفت كشور رخ دهد، تا پايان سال و پس از به بهره‌برداري رسيدن صادرات يك ميليون بشكه‌اي نفت از پايانه جاسك، بيش از توليد نفت كشور از اين پايانه منتقل شود. در اين صورت مي‌توان ادعا كرد تنشي در تنگه هرمز، به زيان صادرات نفت ايران نخواهد بود.
حمله رسانه‌هاي منتقد دولت
البته خبرگزاري فارس از رسانه‌هاي منتقد دولت پيش از اين، افتتاح پروژه خط لوله نفت گوره- بندر جاسك را «نمايشي» خوانده بود. دولت اما «نمايشي» بودن را قبول ندارد و مي‌گويد اين «فاز اول» پروژه خط لوله جاسك است.
آنچه پايانه جاسك را مهم مي‌كند
با آغاز بهره‌برداري پايانه جاسك در سواحل مكران، اتكاي ايران به يك اسكله براي صادرات نفت و البته تنگه هرمز به پايان رسيد. با وجود اينكه خط لوله‌اي هزار كيلومتري از گوره در بوشهر به جاسك كشيده شده، مي‌توان انتظار داشت سواحل مكران نيز در توسعه و آباداني كشور نقشي داشته باشد و از بند فقر و توسعه‌نيافتگي نجات پيدا كند. البته كه اين ساحل نقش مهمي نيز براي امنيت كشور ايفا مي‌كند كه در برنامه ششم توسعه به آن توجه و بر استقرار جمعيت در سواحل عمان و خليج فارس تاكيد شده بود. اگرچه كه در تمام مدت اين برنامه، جز خط لوله انتقال نفت از گوره به جاسك، توجه ويژه ديگري به سواحل مكران نشد اما به نظر مي‌رسد با تكميل مخازن ذخيره‌سازي نفت، بتوان توسعه آن را نيز تسريع كرد. در حال حاضر جمعيت ساحل جنوب يك و نيم ميليون نفر است كه 400 هزار نفر در سواحل مكران ساكن هستند، قرار بود تا پايان برنامه ششم جمعيت ساكنان در سواحل جنوب به 5 ميليون نفر برسد. اگرچه جمعيت ساكن در سواحل جنوبي كشور با آنچه در برنامه ششم آمده، تفاوت چشمگيري دارد، اما به نظر مي‌رسد با آغاز به كار پايانه جاسك و البته ايجاد امكانات رفاهي در اين ساحل، جمعيت بيشتري نيز در آن ساكن شوند. نكته مهم ديگر در بهره‌برداري از پايانه جاسك، كاهش در هزينه‌هاي صادرات هر بشكه حدود 20 تا 30 سنت است كه براي يك ميليون بشكه حداقل حدود 200 هزار دلار در روز و در سال نيز 73 ميليون دلار صرفه‌جويي خواهد شد. براساس گفته‌هاي وزير نفت علاوه بر كاهش در هزينه‌هاي صادرات، كوتاه شدن مسير حركت نفتكش‌ها نيز از ديگر مواردي است كه بايد در توجيه اقتصادي پايانه جاسك به آن توجه كرد. براساس برخي تخمين‌ها حدود 3 هزار كيلومتر مسير رفت و آمد نفتكش‌ها با اين طرح كمتر خواهد شد.
دو ميليارد دلار سرمايه‌گذاري
براي پايانه جاسك
آيين بهره‌برداري رسمي از خط لوله انتقال نفت خام گوره به جاسك روز پنجشنبه برگزار شد. در اين مراسم بيژن زنگنه، وزير نفت ضمن تاكيد بر اين موضوع كه براي اولين‌بار است كه صادرات نفت از سواحل مكران در درياي عمان آغاز مي‌شود، گفت: «اين خط لوله طولي هزار كيلومتري دارد و نفت خام سنگين و نيمه‌سنگين را از منطقه گوره در استان بوشهر به جاسك در استان هرمزگان منتقل مي‌كند.» با استناد به گفته‌هاي زنگنه در اين پايانه20 مخزن با مجموع حجم 10 ميليون بشكه نفت، قابليت ذخيره‌سازي وجود دارد. اگرچه كه روز پنجشنبه به دليل آماده نبود مخازن، نفت خام به اين پايانه فرستاده و بارگيري شد اما بر اساس آنچه وزير نفت در آيين بهره‌برداري از اين پايانه عنوان كرد، تا اوايل 1401 ظرفيت يك ميليون بشكه‌اي براي اين پايانه محقق مي‌شود؛ بر اين اساس ظرفيت خط لوله در آبان‌ماه به روزانه ۴۰۰ هزار بشكه، دي‌ماه به ۵۰۰ هزار بشكه و در اسفندماه به ظرفيت يك ميليون بشكه در روز مي‌رسد. وزير نفت در بخش ديگري از سخنان خود ميزان سرمايه‌گذاري براي به انجام رساندن اين طرح را دو ميليارد دلار اعلام كرد. حسن روحاني، رييس‌جمهور نيز ضمن تاكيد بر اين موضوع كه با به بهره‌برداري رسيدن اين پايانه، از اتكا به تك‌اسكله‌اي بودن كه همان پايانه خارك است، خارج شديم، گفت: «اين طرح، اقدام بزرگ ملي براي صادرات نفت با هدف ايجاد پايانه جديد صادراتي است كه اهميت بالايي در اين صنعت دارد، افتتاح امروز بسيار حائز اهميت است و شايد بگوييم بزرگ‌ترين افتتاح دولت يازدهم و دوازدهم، اتفاق افتاد.»
نقش 95 درصدي شركت‌هاي خارجي
تورج دهقاني، مديرعامل شركت متن نيز در آيين بهره‌برداري رسمي از خط لوله انتقال نفت خام گوره به جاسك ضمن تاكيد بر نقش 95 درصدي شركت‌هاي داخلي در ساخت و بهره‌برداري اين خط لوله گفت: «همان‌گونه‌كه وعده داده بوديم، راهبردي‌ترين، ايراني‌ترين و سريع‌ترين مگاپروژه تاريخ صنعت نفت كشور در دوران حدود دوساله رويارويي با بي‌رحمانه‌ترين جنگ اقتصادي اجرا و آماده بهره‌برداري شد و نفت كشور به سواحل درياي عمان رسيد.» او به نتيجه رسيدن اين خط لوله را نمود علني بي‌اثر بودن تحريم‌ها دانست. محمد مشكين‌فام، مديرعامل شركت نفت و گاز پارس نيز از ديگر حاضرين در آيين بهره‌برداري رسمي از اين خط لوله بود. يكي از مهم‌ترين نكاتي كه او در اين مراسم به آن اشاره كرد اشتغالزايي 1200 نفري به‌طور مستقيم با اولويت به‌كارگيري نيروهاي بومي در زمان اجراي اين طرح و اشتغال پايدار 300 نفري در زمان بهره‌برداري بود. مشكين‌فام بر اين باور است كه «اين پايانه در آينده تجارت انرژي كشور نقش مهمي دارد كه مي‌تواند با متنوع‌سازي مبادي صادراتي كشور، مسيري جديد، ايمن و با مزيت‌هاي اقتصادي بالا از منظر كاهش مسافت، زمان تقاضا تا عرضه، هزينه‌هاي بيمه و حمل‌ونقل براي مشتريان نفتي ايران در خارج از گلوگاه خليج فارس فراهم كند.» بهره‌برداري از پايانه جاسك در حالي است كه تنش در تنگه هرمز، علاوه بر تغيير قيمت نفت مشتريان بالقوه نفت ايران را نيز نگران كرده بود تا اينكه برخي از آنها براي جلوگيري از تهديد انرژي مورد نياز كشورشان همچنين خريد به قيمت مناسب با ساير كشورها مانند امريكا و روسيه قرارداد امضا كردند. با آغاز به كار رسمي اين پايانه رويكرد كشور نيز از تمركزگرايي بر يك پايانه به «چند پايانه‌گرايي» تغيير پيدا كرد تا از اين طريق توسعه در سواحل جنوبي نيز به مدد نفت بيشتر شود.