سابقه تحریم تازه
در آخرین روز هفته پیش بود که خبرگزاری‌های جهان نوشتند آمریکایی‌ها به وعده تحریم مالی کامل ایران یک گام نزدیک شده و با وجود هشدارهایی که به این کشور داده می‌شد که نباید این اتفاق بیفتد، رهبران کاخ سفید تصمیم خود را گرفته بودند. پیش از اعلام رسمی تحریم اما در اواخر شهریورماه بود که ایرنا به نقل از تارنمای «واشنگتن فری‌بیکن» نوشت: سناتورهای ارشد جمهوریخواه که تام کاتن سناتور ایالت آرکانزاس در راس آنها قرار دارد، در نامه خود از دولت خواستند «کل بخش مالی ایران» را که همچنان از طریق «سوئیفت» به سیستم بانکی جهانی متصل است، تحریم کند. در این نامه آمده بود دست کم ۱۴ بانک ایران همچنان به شبکه پیام‌رسان مالی سوئیفت برای انجام تراکنش‌های مالی بدون تحریم متصل هستند. سناتورهای جمهوریخواه نوشتند: این در حالی است که بسیاری دیگر از نهادهای مالی ایران از جمله بانک مرکزی ایران به دلیل حمایت مالی از تروریسم از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا تحریم شده‌اند. جان کرونین و تد کروز سناتورهای ایالت تگزاس، مارکو روبیو و ریک اسکات سناتورهای فلوریدا و تام تیلیس سناتور کارولینای شمالی دیگر امضاکنندگان این نامه هستند.
در همین روزها، مارک واکر نماینده جمهوریخواه ایالت کارولینای شمالی در مجلس نمایندگان و شماری از نمایندگان جمهوریخواه در نامه‌ای به مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا، خواستار قطع کمک مالی به کشورهایی شدند که با تلاش‌های این کشور برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران مخالف هستند.
۱۰ روز پیش از اعلام رسمی تحریم‌های تازه اعلام شده از سوی خزانه‌داری آمریکا، خبرگزاری بلومبرگ به نقل سه مقام آگاه خبر داده بود دولت ترامپ در حال بررسی تحریم‌های جدیدی است تا با هدف قرار دادن بیش از ۱۲ بانک دیگر و کل بخش مالی ایران، ارتباط بین‌المللی اقتصاد این کشور را به جز در مواردی محدود، قطع کند. به گزارش بلومبرگ، تحریم‌های جدید با دو هدف پیشنهاد خواهد شد؛ نخست مسدود کردن معدود مسیرهای ارتباط مالی دولت ایران و دوم، بی‌اثر کردن وعده جو بایدن نامزد دموکرات برای بازگشت دوباره آمریکا به برجام در صورت پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری سوم نوامبر. به موجب این پیشنهاد، دولت آمریکا کل بخش‌ مالی ایران را با استناد به فرمان اجرایی ۱۳۹۰۲ تحریم خواهد کرد؛ فرمانی که دونالد ترامپ ژانویه سال جاری میلادی آن را برای تحریم بخش‌های عمرانی و صنایع و معادن ایران صادر کرد. این منابع آگاه به بلومبرگ گفته بودند این تحریم‌ها افزون بر بانک‌هایی که تاکنون مشمول تحریم‌های آمریکا نشده بودند، قصد دارد شبکه صرافی و سازوکار مبادلات غیررسمی حواله‌ای را شامل شود.
نگاه بدبینانه
درباره اینکه چرا آمریکا با وجود اینکه در جریان انتخابات قرار دارد و باید رهبران این کشور در این روزها به فکر مسائل دخلی باشند پرسش‌های جدی وجود دارد اما حالا این تصمیم اتخاذ شده است. در همین دو روز گذشته درباره پیامدهای تحریم تازه آمریکا دو دیدگاه سر مرزی از سوی کارشناسان و آگاهان داخلی و خارجی ارائه شده است؛ یک دیدگاه از سوی کسانی ارائه شده که باور دارند این تحریم تازه علاوه بر پیامدهای روانی، آثار اجرایی دارد و نباید آن را دست‌کم گرفت. باورمندان به این دیدگاه می‌گویند این دور از انتظار است که آمریکایی‌ها بخواهند اقدامی را انجام دهند که هیچ فایده‌ای برایشان نداشته باشد و بدون چون و چرا این تحریم تازه نیز پیامدهایی دارد که باید منتظر باشیم پس از اجرا شدن از گوشه و کنار سر باز کرده و خود را نشان دهد.به طور مثال رضا نصری کارشناس ارشد مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با ایسنا در پاسخ به سوالی در ارتباط با تحریم‌های جدید بانکی و مالی آمریکا علیه ایران و تاثیر آن بر ارسال اقلام بشردوستانه به کشورمان گفته است: این تحریم‌ها به تشویق و ترغیب جناح تندرو دستگاه سیاست خارجی آمریکا و لابی‌های اسراییل در واشنگتن – و در راس آنها موسسه FDD که فعال‌ترین لابی علیه برجام است- وضع شده است. آنها با دو هدف این تحریم‌ها را اعمال می‌کنند؛ اول اینکه بازار ارز ایران را دچار یک التهاب و شوک روانی دیگر کنند تا ارزش پول ملی مجددا سیر نزولی پیدا کند و دوم اینکه دسترسی ایران به دارو و اقلام حیاتی را در اوج بحران کرونا به حداقل برسانند.این کارشناس ارشد مسائل بین‌الملل باور دارد: اما بُعد دیگر این تحریم‌ها -که محدودسازی کانال‌های تهیه دارو و اقلام حیاتی است – باید جدی گرفته شود. بسیاری از بانک‌هایی که در فهرست جدید تحریم قرار گرفته‌اند، بانک‌هایی هستند که در نقل و انتقال مالی برای واردات دارو و اقلام بشردوستانه نقش کلیدی داشتند و ممکن است از این پس در اجرای ماموریت انسانی خود با مانع روبه‌رو شوند.
محسن جلیلوند کارشناس و استاد روابط بین‌الملل نیز به دیپلماسی ایرانی گفته است هر گونه اقدام ایالات متحده آمریکا مبنی بر اعمال تحریم‌های جدید علیه جمهوری اسلامی ایران بدون تبعات اقتصادی و معیشتی نخواهد بود. موید این نکته هم به وضعیت به شدت بغرنج و سخت معیشتی این روزهای کشور بازمی‌گردد که تا حد بسیار زیادی به واسطه همین تحریم‌ها صورت گرفته است. شدت اثرگذاری این تحریم‌ها به گونه‌ای است که حسن روحانی رییس‌جمهور کشور دیگر از چیزی به نام سیاست فشار حداکثری کاخ سفید یا تحریم آمریکا سخن نمی‌گوید بلکه صراحتا از جنگ اقتصادی تمام‌عیار دم می‌زند. پیرو تبیین هر چه درست‌تر و شفاف‌‌تر این مساله شما شاهد بودید که در ادعای یکجانبه ایالات متحده آمریکا مبنی بر فعال شدن مکانیسم ماشه و اعمال تحریم‌های موشکی و هسته‌ای، وضعیت اقتصادی به خصوص در حوزه بازار ارز به کجا کشیده شد؟! دلار تا مرز ۳۰ هزار تومان بالا رفته است و بسیاری از اقتصاددانان این ارزیابی را دارند که باید منتظر قیمت‌های به مراتب بالاتر برای ارز و دلار باشیم. پس تحریم آمریکا بدون تبعات نیست خصوصا اینکه اقدام روز پنجشنبه کاخ سفید مبنی بر تحریم ۱۸ بانک ایرانی می‌تواند بازار ارز، سکه و بورس را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. مطمئن باشید که شاهد واکنش روانی بازار نسبت به اقدام آمریکا مبنی بر تحریم بانکی ایران خواهیم بود. پس برای بررسی میزان تاثیرگذاری هر تحریم ایالات متحده آمریکا باید عمق تاثیر و نقاط مورد هدف تحریم‌ها را مورد ارزیابی قرار دهیم تا به درک درست و صدالبته واقع بینانه و بدون از نگاه شعارزده از آثار و تبعات سیاسی، اقتصادی و دیپلماتیک تحریم‌ها برسیم. ضمن اینکه چند روز پیش بود که بلومبرگ هم مساله احتمال تحریم کل سیستم مالی ایران و قطع دسترسی آن به سیستم مالی جهانی را مطرح کرده بود که در نهایت این خبر با اقدام دیروز آمریکا عینیت پیدا کرد. پس آمریکایی‌ها بدون اشراف به تبعات اقتصادی تحریم‌ها دست به اعمال چنین تحریمی نخواهند زد. از طرف دیگر با توجه به نامه شش سناتور آمریکایی مبنی بر درخواست از ترامپ برای تحریم کل سیستم مالی و بانکی ایران نشان از این دارد که رییس‌جمهوری ایالات متحده از پیش برنامه‌ریزی چنین تحریمی را در دستور کار قرار داده و تنها نیاز به حمایت قانونی کنگره داشته است که با این نامه شش سناتور عملا ترامپ می‌تواند اقدام خود را به صورت قانونی به پیش ببرد بدون آنکه با مخالفت کنگره مواجه شود. همه اینها مبین آن است که برنامه‌ریزی‌های دقیق و بررسی کاملی از سوی وزارت خزانه‌داری ایالات متحده آمریکا، وزارت خارجه و دیگر نهادهای مربوطه در خصوص میزان اثرگذاری تحریم کل سیستم مالی و بانکی ایران انجام شده است که در نهایت شاهد تحریم ۱۸ بانک ایرانی بودیم. البته من این اقدام را در راستای تحلیل‌های پیشین خود با دیپلماسی ایرانی می‌دانم. من در مصاحبه‌های قبلی خود اشاره کردم قطعا ایالات متحده آمریکا و به خصوص دونالد ترامپ تا زمان برگزاری انتخابات چند ضربه کاری و موثر را به جمهوری اسلامی ایران خواهد زد که قطعا مساله ادعای یکجانبه واشنگتن در خصوص فعال شدن مکانیسم ماشه و اعمال تحریم‌های موشکی و هسته‌ای و نیز اقدام کاخ سفید مبنی بر تحریم ۱۸ بانک ایرانی جزو آنهاست. البته من اعتقاد دارم امکان دارد تا زمان برگزاری انتخابات در آمریکا چند اقدام مشابه دیگر نیز توسط دونالد ترامپ در دستور کار قرار گیرد.مارک دبوویتز رییس بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها نیز ادعا می‌کند این کار تازه آمریکا به مثابه ضربه فنی کردن اقتصاد ایران است. کارشناسان خبرگزاری رویترز نیز نوشتند اجرای چنین سیاستی عملا باعث خروج ایران از بخش مالی بین‌المللی می‌شود. چنین امری نه تنها امکان کسب درآمدهای ارزی برای حکومت ایران را کاهش می‌دهد بلکه حتی می‌تواند منجر به مسدود شدن دارایی‌های مالی ایران در خارج از این کشور شود.
خوش‌بین‌ها
اما در برابر این نگاه بدبینانه‌ای که برخی از آنها را در بالا خواندید و باور دارند تحریم‌های تازه اثری بر فعالیت‌های اقتصادی ایران دارند، کسانی هستند که باور دارند تحریم‌های تازه بیشتر با راهبرد ایجاد ترس در ایران انجام می‌شود و تحریم‌های پیشین و دامنه‌دار قبلی بسیار فراتر از این تحریم تازه بوده و هست.
حمید قنبری مدیر کل بین‌الملل بانک مرکزی از جمله افراد خوش‌بینی است که می‌گوید همه بانک‌هایی که اسامی آنها در فهرست تحریم‌های جدید خزانه‌داری آمریکا ذکر شده، پیش از این نیز تحریم شده بودند. وی گفت: بعد از خروج آمریکا از برجام، تمام تحریم‌هایی که آمریکا تعلیق یا لغو کرده بود، فعال شد و این بانک‌ها نیز از همان زمان، مشمول تحریم قرار گرفتند. او در بخش خبری ساعت ۲۱ حاضر شد و درباره تحریم‌های جدید بانکی اظهار داشت: نوع اعلام این خبر نیز به خوبی نشان می‌دهد که آمریکایی‌ها خود می‌دانند که قرار نیست اتفاق جدیدی در نتیجه این تحریم رخ دهد چراکه در مواردی که آنها قصد دارند یک مجموعه مالی را تحت تاثیر قرار دهند، آن تحریم را ناگهانی اعمال می‌کنند در حالی که آمریکایی‌ها از یک ماه گذشته مکرر اعلام کردند که قصد دارند این بانک‌ها را تحریم کنند. مدیرکل بین‌الملل بانک مرکزی تصریح کرد: آنچه باید در این مسیر تصمیم‌گیری شود، دو سال پیش اتفاق افتاده است و بانک‌هایی که طرف قرارداد ایران بودند، تصمیم خود را در ادامه یا توقف مبادلات با ایران گرفته‌اند. آن دسته از بانک‌های خارجی که کار خود را با بانک‌های تحریم شده ایرانی از دو سال قبل ادامه داده‌اند یا در حوزه‌های کالاهای اساسی و اقلامی که مشمول تحریم نیستند، کار می‌کنند و یا تصمیم گرفتند به دلیل عدم ارتباط با آمریکا، روابط بانکی خود را با ایران ادامه دهند بنابراین تغییر خاصی رخ نخواهد داد.
احمد حاتمی‌یزد مدیر‌عامل اسبق بانک صادرات نیز از جمله خوش بین‌هاست و به گزارش تسنیم گفته است: تصور نمی‌کنم تحریم جدید، تغییری در روابط بانک‌های ما با خارج ایجاد کند. دو سالی هست که تحریم بسیار سختی بر ما تحمیل و اعمال شده است. تحریم جدید بیشتر جنبه تبلیغاتی ـ روانی دارد. تحریمی که اکنون درباره آن حرف می‌زنند، بیشتر جنبه تبلیغاتی و روانی دارد و جنبه‌های دیگر آن هم بسیار محدود است.
تحریم جدید هیچ فشار یا تاثیری بیش از آنچه تاکنون داشتیم، ندارد زیرا بانک‌هایی را تحریم کرده‌اند که تحریم بوده‌اند. البته نه تحریم توسط دولت‌های آسیا و اروپا بلکه توسط شرکت‌هایی که با آمریکا سر‌و‌کار دارند زیرا شرکت‌ها از قدرت اقتصادی آمریکا می‌ترسند بنابراین شرکت‌ها و بانک‌ها هستند که ما را تحریم کرده‌اند و نه سازمان‌های بین‌المللی. این اقدام جدید دولت آمریکا رابطه آن شرکت‌ها و بانک‌ها را با ما بدتر از آنچه هست، نمی‌کند.