- توضیحات
معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران در گزارشی به اثر شوک‌ها بر زنجیره ارزش جهانی پرداخته است. بر اساس این گزارش، آثار ناشی از قرار گرفتن در معرض انواع شوک‌ها در زنجیره‌های ارزش گوناگون، متفاوت است. به‌عنوان مثال؛ زنجیره ارزش دو صنعت «هوافضا» و «نیمه‌رساناها»، به‌دلیل سطح بالای دیجیتالی، تحقیق و توسعه، شدت سرمایه و روبه‌رو شدن با جریان داده‌های دیجیتال، به‌شدت مستعد دو شوک «حملات سایبری» و «اختلافات تجاری» هستند. با این حال، هر دو زنجیره ارزش، به‌دلیل مسیر تولید آنها، در مواجهه کمتر با شوک‌های مربوط به آب و هوا (مانند گرمایش و جاری‌شدن سیل) قرار دارند. هریک از شوک‌ها صنایع خاصی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند.
به‌عنوان مثال شوک بیماری‌های همه‌گیر، تاثیر زیادی بر زنجیره‌های ارزش کار-محور، تقاضا و عرضه دارد. در بحران کووید-۱۹، تقاضا برای کالاهای غیرضروری و مسافرت به‌شدت کاهش پیدا کرده و به شرکت‌های پوشاک، فرآورده‌های نفتی و هوا فضا، آسیب وارد شده است. در مقابل، اگرچه تولید در زنجیره‌های ارزش فعالیت‌هایی مانند کشاورزی و غذایی تحت‌تاثیر قرار گرفته، اما این فعالیت‌ها به‌دلیل ماهیت اساسی محصولات خود، همچنان با رشد تقاضا مواجه هستند.
به‌طور کلی، شوک گرمایش به‌دلیل وابستگی نسبتا زیاد آن به کار فیزیکی یا کار در فضای باز، احتمالا به زنجیره‌های ارزش کار-محور (و برخی از زنجیره‌های ارزش منبع-محور) آسیب وارد می‌کند. شاید جای تعجب باشد که همین زنجیره‌های ارزش، نسبتا کمتر از بقیه زنجیره‌ها، در معرض اختلافات تجاری هستند. اختلافات تجاری بیشتر بر زنجیره‌های ارزشی با درجه دانش‌بالا و صنایع با ارزش‌بالا متمرکز می‌شود. به‌طور کلی، زنجیره‌های ارزشی که نسبت به تولیدشان سطح تجارت بالایی دارند، بیش از آنهایی که دارای شدت تجارت پایین‌تری هستند، در معرض شوک‌ها قرار دارند. برخی از اینها شامل زنجیره‌های ارزشی است که موردتوجه بیشتر کشورها قرار دارند؛ مانند تجهیزات ارتباطات، کامپیوتر و الکترونیک و قطعات و نیمه‌رساناها. این زنجیره‌های ارزش، از نظر ارزش بالا، تمرکز نسبتا زیاد و خطرات بالقوه پایین برای اقتصاد جهانی، متمایز هستند. زنجیره‌های ارزش کار-محور که سطح بالایی از تجارت را دارند، مانند پوشاک، بیش از سایر فعالیت‌ها در معرض تهدید همه‌گیری، شوک گرمایش (به‌دلیل اتکا به نیروی کار) و خطر وقوع سیل هستند. در مقابل، زنجیره‌های ارزشی شامل فعالیت‌های تولید شیشه و سیمان، مواد غذایی و آشامیدنی، لاستیک و پلاستیک و فلزات ساخته شده، کمتر در معرض شوک‌ها قرار دارند. اینها در زمره زنجیره‌های ارزشی به‌شمار می‌روند که کمتر تجارت می‌شوند و بیشتر منطقه‌ای هستند. ۵ زنجیره ارزش که بیشتر در معرض ۶ شوک ارزیابی‌شده قرار دارد، در مجموع ۴/ ۴ تریلیون دلار صادرات سالانه یا تقریبا یک‌چهارم تجارت کالایی جهان را در اختیار دارند (فرآورده‌های نفتی، با ۴/ ۲تریلیون دلار صادرات، در رتبه سوم قرار دارد). پنج زنجیره ارزش با حداقل مواجهه با شوک‌ها در مجموع ۶/ ۲ تریلیون دلار صادرات را دارا هستند. براساس اعلام سازمان بین‌المللی کار، از پنج زنجیره ارزش که بیشترین مواجهه با شوک را دارند، پوشاک با حدود ۲۵ میلیون شغل، بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است.
حتی زنجیره‌های ارزشی با مواجهه محدود با انواع شوک‌ها نیز از این تهدیدها در امان نیستند. داروسازی نسبت به صنایع دیگر نسبتا کمتر در معرض شوک قرار گرفته است. اما این صنعت به‌دلیل توفان پورتوریکو، مختل شده و حملات سایبری، نگرانی فزاینده‌ای را ایجاد کرده است. در صورت اقدام دولت‌ها با هدف حفاظت از سلامت عمومی، در آینده این صنعت ممکن است تحت‌تنش‌های تجاری بیشتر و همچنین تغییر سیاست‌ها و تنظیم مقررات قرار گیرد. صنایع غذایی و کشاورزی به‌طور کلی مواجهه کمتری با شوک دارند، زیرا در سطح جهان پراکنده هستند. با این حال، این زنجیره‌های ارزشی تحت‌تنش‌های مربوط به آب و هوا قرار دارند که احتمالا با گذشت زمان افزایش می‌یابد.
این امر علاوه بر ایجاد اختلال در زندگی و معیشت میلیون‌ها انسان، می‌تواند وابستگی بیشتر صنایع به تجارت را به‌همراه داشته یا آنها را وادار به سازگاری‌های هزینه‌بر کند.