بررسی شاخص امنیت سرمایه‌گذاری از فصل پاییز 1397 با کمیت 6.43 و فصل زمستان 1397 با کمیت 6.18 و فصل بهار 1398 با کمیت 6.07 نشان دهنده مناسب‌تر شدن وضعیت نسبی این شاخص طی شش ماه گذشته است؛ عواملی چون ثبات در بازار ارز، روند کاهشی نرخ تورم، ثبات نسبی قیمت مواد اولیه، تخلیه بار روانی و تا حدودی اقتصادی تحریم‌های خارجی، انجام برخی اقدامات مؤثر در قوه قضائیه، به روزرسانی شدن اطلاعات آماری دریافت شده از نهادهای مرتبط در پایش بهار 1398، افزایش دامنه مشارکت کنندگان در ارزیابی بهار 1398 و سایر عوامل قابل تحلیل را می‌توان دلیل بهبود نسبی وضعیت شاخص امنیت سرمایه‌گذاری دانست. امنیت سرمایه‌گذاری در شرایطی به‌طور کامل برقرار می‌شود که متغیرهای اقتصاد کلان (نرخ تورم، نرخ ارز و...) با ثبات یا قابل پیش‌بینی باشد، قوانین و مقررات و رویه‌ها و تصمیمات اجرایی با ثبات، برای همه شفاف و قابل درک باشد و به‌طور سهل و مؤثری اجرا شوند و درصورت ضرورت تغییر، تغییراتشان در زمان معقولی پیش از اجرا به اطلاع ذینفعان برسد، همچنین سلامت اداری برقرار باشد و اطلاعات مؤثر بر فعالیت‌های اقتصادی به‌طور شفاف و برابر در دسترس همه شهروندان باشد، جان و مال همه شهروندان از تعرض مصون باشد، حقوق مالکیت برای همه دقیق تعریف و تضمین شده باشد، نهادهای قضایی و انتظامی چنان مجهز و سالم و کارآمد باشند که هرگونه استفاده خودسرانه و بدون اجازه از دارایی‌های فیزیکی یا فکری دیگران، برای هیچ‌کس مقرون به صرفه نباشد وشهروندان مالباخته بتوانند با مراجعه به نهادهای قضایی و انتظامی با کمترین هزینه و در کوتاه‌ترین زمان، مال از دست رفته خود را به همراه خسارت مربوط، دریافت کنند و در آخر اینکه فرهنگ وفای به عهد و صداقت در مراکز اقتصادی رایج باشد.
نامناسب‌ترین مؤلفه‌ها
براساس ارزیابی فعالان اقتصادی مشارکت کننده در این پیمایش، در بهار 1398 سه مؤلفه عمل مسئولان ملی به وعده‌های داده شده، اِعمال نفوذ و تبانی در معاملات ادارات حکومتی و عمل مسئولان استانی و محلی به وعده‌های اقتصادی داده شده به عنوان نامناسب‌ترین مؤلفه‌های امنیت سرمایه‌گذاری ارزیابی شده‌اند. این در حالی است که براساس ارزیابی فعالان اقتصادی مشارکت کننده در پیمایش زمستان 1397، سه مؤلفه عمل مسئولان ملی به وعده‌های داده شده، اِعمال نفوذ و تبانی در معاملات ادارات حکومتی و عمل مسئولان استانی و محلی به وعده‌های اقتصادی داده شده. به عنوان نامناسب‌ترین مؤلفه‌های امنیت سرمایه‌گذاری ارزیابی شده بودند.
مناسب‌ترین مؤلفه‌ها
همچنین در بهار امسال مناسب‌ترین مؤلفه‌های امنیت سرمایه‌گذاری (نسبت به سایر مؤلفه‌ها) سرقت مالی (پول نقد، کالا، تجهیزات)، رواج توزیع کالای قاچاق و استفاده غیرمجاز از نام و علائم تجاری یا مالکیت معنوی بوده است. گفتنی است در زمستان 1397 مناسب‌ترین مؤلفه‌های امنیت سرمایه‌گذاری رواج توزیع کالای قاچاق، استفاده غیرمجاز از نام و علائم تجاری یا مالکیت معنوی و میزان اختلال ایجاد شده در اثر تحریم‌های خارجی بوده است. این گزارش با استفاده از دو مجموعه داده‌های پیمایشی و آماری و شاخص کلی (ترکیب دو مجموعه داده پیمایشی و آماری)، تهیه شده است.
مطالعه بهار
پس از تلفیق داده‌های آماری و یافته‌های پیمایشی در این پژوهش، استان‌های تهران، گیلان و کهگیلویه و بویراحمد نامناسب‌ترین و استان‌های ایلام، خراسان جنوبی و قم مناسب‌ترین وضعیت را از نظر شاخص امنیت سرمایه‌گذاری نسبت به سایر استان‌ها در بهار 1398 کسب کرده‌اند.
مقایسه با زمستان 97
مقایسه شاخص امنیت سرمایه‌گذاری بین دو مطالعه بهار 1398 با زمستان 1397 نشان می‌دهد در مطالعه فصل زمستان 1397 به ترتیب سه استان خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و یزد جزو مناسب‌ترین‌ها ارزیابی شده بودند و سه استان کرمانشاه، زنجان و قزوین به ترتیب جزو نامناسب‌ترین استان‌ها ارزیابی شده بودند.
تعداد نمونه
این نتایج می‌تواند حاکی از فاصله میان ذهنیت فعالان اقتصادی (پیمایش) با داده‌های آماری اقتصاد ایران نیز باشد. انتظار می‌رود بخشی از این فاصله با افزایش تدریجی در حجم نمونه‌های قابل قبول پیمایش به حداقل قابل تعمیم (حدود 11470 مورد) کاهش یابد.
9 حوزه فعالیت
براساس نتایج این مطالعه، در بهار 1398، از بین 9 حوزه فعالیت اقتصادی، فعالان اقتصادی در حوزه‌های ارتباطات، توزیع و... (حمل ونقل، انبارداری، عمده‌فروشی و خرده فروشی)، مناسب‌ترین ارزیابی و فعالان اقتصادی در حوزه‌های صنعت (شامل همه صنایع و موارد مرتبط با ساختمان) نامناسب‌ترین ارزیابی را از وضعیت امنیت سرمایه‌گذاری ارائه کرده‌اند. انتظار می‌رود با تداوم تهیه و انتشار گزارش‌های فصلی امنیت سرمایه‌گذاری، توجه و حساسیت عموم مسئولان کشور به این عامل کلیدی سرمایه‌گذاری و رشد اقتصادی ـ اما مغفول مانده ـ در سیاستگذاری اقتصاد ایران جلب شود و این مجموعه گزارش‌های فصلی، به ترویج گفتمان امنیت سرمایه‌گذاری، قانونگذاری بهتر، رعایت قانون، احترام بیشتر به حقوق مالکیت و نیز بهبود عینی و واقعی امنیت اقتصادی و فضای سرمایه‌گذاری در ایران کمک کند. علاوه بر اینها، امید است با انجام مستمر این ارزیابی و انتشار نتایج آن، مسئولان اجرایی کشوری و استانی در قبال فعالان اقتصادی، متعهدتر و مسئولیت‌پذیرتر شده و قوای مقننه و قضائیه نیز در ایجاد بستر امن و رقابتی برای سرمایه‌گذاری و تولید در ایران بیشتر و مؤثرتر بکوشند.
بهبود 2 درصدی شاخص ملی امنیت سرمایه‌گذاری در بهار
پایش امنیت سرمایه‌گذاری در ایران در بهار 1398 مقدار عددی این شاخص را 6.07 از 10(که بدترین حالت است) محاسبه کرده است که نسبت به زمستان 1397 حدود 2 درصد بهبود یافته است. (عدد شاخص برای زمستان گذشته 6.18 بوده است). نامناسب‌ترین مؤلفه‌ها برای امنیت سرمایه‌گذاری که فعالان اقتصادی را از همه بیشتر آزار می‌دهد همچون فصول پیشین عمل نکردن مسئولان ملی و استانی به قول و وعده‌های مختلف خود از جمله وعده‌های اقتصادی است. علاوه بر این فعالان اقتصادی مشکل حاد و مزمن شده فساد و زدوبند به شکل اعمال نفوذ و تبانی در معاملات ادارات دولتی را در رتبه دوم از عوامل ایجاد کننده ناامنی در فضای سرمایه‌گذاری شناسایی کردند.
نماگرهای هفت‌گانه
اما هنگامی که در بهار 1398 به نماگرهای هفت‌گانه اصلی تشکیل دهنده شاخص امنیت اقتصادی نگاه می‌کنیم نامناسب‌ترین نماگر «تعریف و تضمین حقوق مالکیت» است که امتیاز 6.74 را کسب کرده است و نماگر «عملکرد دولت» با عدد 6.70 و با فاصله نزدیک در رتبه دوم نامناسب‌ترین نماگر جای می‌گیرد. چنین وضعیتی به ما هشدار می‌دهد که نقش غیرقابل انکار قوه قضائیه را در بهبود امنیت سرمایه‌گذاری با مؤلفه‌های هفت‌گانه آن که در نماگر «تعریف و تضمین حقوق مالکیت» گنجانده شده است، نباید فراموش کنیم. البته قوه مجریه هم بخصوص با عمل نکردن به وعده‌های داده شده و ایجاد بی‌اعتمادی در بین فعالان کسب وکار، نقش ویژه‌ای در ترسیم نامناسب فضای کلی امنیت سرمایه‌گذاری ایفا کرده است. همان طور که اشاره شد با مجموعه تحولات مثبتی که در سال گذشته شاهد بودیم نماگر ثبات اقتصاد کلان که از سه مؤلفه «ثبات نرخ ارز»، «ثبات شاخص تورم مصرف کننده» و «ثبات قیمت مواد اولیه» تشکیل شده است از بدترین رتبه بین نماگرها در زمستان 1397 به جایگاه پنجم در بهار 1398 ارتقا یافته است.
رتبه‌بندی استان‌ها در بهار
مقایسه اطلاعات استخراجی مؤلفه‌های آماری شاخص امنیت سرمایه‌گذاری (نرمال شده) به تفکیک استان‌ها در بهار 1398 نسبت به زمستان 1397 به ترتیب استان‌های همدان، خراسان جنوبی و آذربایجان غربی نسبت به سایر استان‌ها ارزیابی مناسب‌تری داشتند و استان‌های تهران، کهگیلویه و بویراحمد و مازندران به ترتیب نسبت به سایر استان‌ها در بررسی مؤلفه‌های آماری امنیت سرمایه‌گذاری ارزیابی نامناسب‌تری کسب کرده‌اند.
مقایسه رتبه‌بندی‌های استان‌ها در بهار و زمستان 97
این درحالی است که در زمستان 1397 به ترتیب استان‌های همدان، خراسان جنوبی و هرمزگان نسبت به سایر استان‌ها ارزیابی مناسب‌تری داشتند و استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، تهران و چهارمحال وبختیاری به ترتیب نسبت به سایر استان‌ها در بررسی مؤلفه‌های آماری امنیت سرمایه‌گذاری ارزیابی نامناسب‌تری کسب کرده‌اند. به عبارتی در چند مطالعه اخیر به‌طور معمول استان‌های همدان، خراسان جنوبی و سیستان وبلوچستان از ارزیابی بهتری برخوردار بوده‌اند و استان‌های تهران و کهگیلویه وبویراحمد با تکرار ارزیابی نامناسب‌تری در مؤلفه‌های آماری شاخص امنیت سرمایه‌گذاری را به خود اختصاص داده است. میانگین ارزیابی مؤلفه‌های امنیت سرمایه‌گذاری به تفکیک استان‌ها در بهار 1398 نشان می‌دهد در بهار 1398 به ترتیب استان‌های گیلان، آذربایجان غربی، سیستان وبلوچستان به ترتیب دارای نامناسب‌ترین وضعیت و استان‌های ایلام، گلستان و قم به ترتیب دارای مناسب‌ترین وضعیت امنیت سرمایه‌گذاری نسبت به سایر استان‌ها از منظر فعالان کسب وکار ارزیابی شده‌اند.
در زمستان 1397 به ترتیب استان‌های کرمانشاه، زنجان و قزوین دارای نامناسب‌ترین وضعیت و استان‌های خراسان جنوبی، سیستان وبلوچستان و یزد به ترتیب دارای مناسب‌ترین وضعیت امنیت سرمایه‌گذاری بر حسب مؤلفه‌های پیمایشی نسبت به سایر استان‌ها از منظرفعالان کسب وکار ارزیابی شده بودند.
تا مطالعه پاییز 1397 ارزیابی فعالان اقتصادی از مؤلفه‌های پایشی امنیت سرمایه‌گذاری وضعیت صعودی یا همان وضعیت نامناسب و بدتر شدن را نشان می‌دهد و از زمستان 1397 تا بهار 1398 ارزیابی فعالان قدری وضعیت را نسبت به فصول و پایش‌های قبلی مناسب‌تربیان می‌کند.
امنیت سرمایه‌گذاری به تفکیک حوزه‌های کاری
کل فعالیت‌های اقتصادی در ایران شامل 9 حوزه کاری 1.صنعت (شامل همه صنایع و موارد مرتبط با ساختمان) 2.زراعت، باغداری و جنگلداری 3.دامداری، مرغداری و شیلات 4.معدن بجز نفت و گاز 5.نفت خام و گاز طبیعی، تأمین آب و برق و گاز 6.هتل، رستوران، تهیه و توزیع غذا 7.ارتباطات و توزیع (حمل ونقل، انبارداری، عمده فروشی و خُرده‌فروشی) 8.خدمات تولیدی (واسطه گری مالی، بانک، بیمه، مستغلات اجاره و فعالیت‌های کسب وکار) 9.خدمات (آموزش، بهداشت و...)؛ می‌شود.
فعالان اقتصادی از حوزه «ارتباطات، توزیع و... (حمل ونقل، انبارداری، عمده فروشی و خُرده فروشی)» که از سراسر کشور در این پیمایش مشارکت داشته‌اند بهترین و مناسب‌ترین ارزیابی را از مؤلفه‌های پیمایشی امنیت سرمایه‌گذاری ارائه داده‌اند و در مقابل فعالان اقتصادی در حوزه «صنعت و ساختمان» که از سراسر کشور در این پیمایش مشارکت کرده‌اند، در بهار 1398 بدترین و نامناسب‌ترین ارزیابی را از مؤلفه‌های پیمایشی امنیت سرمایه‌گذاری ارائه داده بودند.
درحالی که در مطالعه زمستان 1397، فعالان اقتصادی از حوزه «معدن (بجز نفت و گاز)» که ازسراسر کشور در این پیمایش مشارکت داشته‌اند بهترین و مناسب‌ترین ارزیابی را از مؤلفه‌های پیمایشی امنیت سرمایه‌گذاری ارائه داده بودند و در مقابل فعالان اقتصادی در حوزه «ارتباطات، توزیع و...(حمل ونقل، انبارداری، عمده فروشی و خُرده فروشی)» که از سراسر کشور در آن پیمایش مشارکت کرده بودند، در زمستان 1397 بدترین و نامناسب‌ترین ارزیابی را از مؤلفه‌های پیمایشی امنیت سرمایه‌گذاری ارائه داده بودند. به عبارتی در حد فاصل این دو پایش وضعیت پیمایش فعالان اقتصادی از حوزه «ارتباطات، توزیع و...» بشدت تغییر کرده که یا ناشی از بهتر شدن فعالیت در این حوزه است یا در مجموعه نمونه‌گیری‌های انجام شده در این پایش با تغییراتی از منظر تعداد فعالان مشارکت کننده در هر حوزه کاری مواجه شده‌اند یا عوامل دیگری بر ارزیابی فعالان این حوزه مؤثر بوده است. ارزیابی فعالان اقتصادی مشارکت کننده در این پیمایش از مؤلفه‌های امنیت سرمایه‌گذاری به تفکیک هر حوزه کاری نشان می‌دهد در مطالعه بهار 1398 مؤلفه «عمل مسئولان ملی به وعده‌های داده شده» از منظر فعالان در بخش صنعت و ساختمان نامناسب‌ترین مؤلفه ارزیابی شده است یا ازمنظر فعالان در بخش صنعت و ساختمان مؤلفه‌های «سرقت مالی (پول نقد، کالا و تجهیزات)» و «میزان اختلال در اثر تحریم‌های خارجی» و «استفاده غیرمجاز از نام تجاری و مالکیت معنوی» به ترتیب با کسب کمترین نمره مناسب‌ترین ارزیابی را به خود اختصاص داده‌اند. درحالی که در مطالعه پاییز 1397 مؤلفه «ثبات قیمت مواد اولیه» از منظر فعالان در بخش صنعت و ساختمان نامناسب‌ترین مؤلفه ارزیابی شده بوده است.
دلایل بهبود شاخص
در میان نماگرهای هفت‌گانه شاخص امنیت اقتصادی در بهار 1398، نامناسب‌ترین نماگر «تعریف و تضمین حقوق مالکیت» است درحالی که در مطالعه زمستان 1397 نماگر «اقتصاد کلان» نامناسب‌ترین وضعیت را داشته است. درواقع بهبود وضعیت نماگر اقتصاد کلان، سبب شده تا نماگرتضمین حقوق مالکیت در مقایسه با آن در وضعیت نامناسب‌تری قرار گیرد. البته مناسب‌ترین نماگر «مصونیت جان و مال شهروندان از تعرض» است که در هر دو مطالعه بهار 1398 و زمستان 1397 مناسب‌ترین نماگر بوده است. گفتنی است که نماگر ثبات اقتصاد کلان دربرگیرنده دو مؤلفه آماری «ثبات نرخ ارز» و «ثبات شاخص تورم مصرف کننده» و مؤلفه پیمایشی «ثبات قیمت مواد اولیه» است که در بهار 1398 نسبت به زمستان 1397 از منظر فعالان کسب وکار و شاخص‌های آماری با نمره مناسب تری ارزیابی شده است. شاید بتوان گفت بر اثر کاهش محسوس نوسانات ارزی در دوره بهار 1398 و تثبیت نسبی نرخ تورم و تاحدودی تثبیت قیمت مواد اولیه، از منظر فعالان مشارکت کننده در پایش بهار، وضعیت کلی نماگر اقتصاد کلان مناسب‌تر از فصل گذشته ارزیابی شده است.
در مطالعه بهار 1398، کاهش تغییرات و نوسانات زیاد نرخ ارز و شاخص تورم مصرف کننده نسبت به مطالعه قبلی و تاحدودی ثبات نسبی مسئولان استانی، عامل مهمی جهت بهبود وضعیت عدد کل شاخص امنیت سرمایه‌گذاری در بهار 1398، نسبت به فصول گذشته است. به عبارتی کنترل و محافظت اقتصاد در برابر نوسانات و ناملایمات شاخص‌های عمده اقتصادی می‌تواند آثار بسزایی در بهبود وضعیت امنیت سرمایه‌گذاری داشته باشد.
بررسی شاخص امنیت سرمایه‌گذاری از فصل پاییز 1397 با کمیت 6.43 و فصل زمستان 1397 با کمیت 6.18 و فصل بهار 1398 با کمیت6.07 نشان دهنده مناسب‌تر شدن وضعیت نسبی این شاخص طی
6 ماه گذشته است؛ مطالعه بر روی برخی عوامل می‌تواند این نتیجه را متقن‌تر کند. به عبارتی ثبات در بازار ارز، روند کاهشی نرخ تورم، ثبات نسبی قیمت مواد اولیه، تخلیه بار روانی و تاحدودی اقتصادی تحریم‌های خارجی، انجام برخی اقدامات مؤثر درقوه قضائیه، به روزرسانی شدن اطلاعات آماری دریافت شده از نهادهای مرتبط در پایش بهار، افزایش دامنه مشارکت کنندگان در ارزیابی بهار 1398 و سایر عوامل قابل تحلیل مجموعاً نشان داده است که جهت بهبود کلی شاخص امنیت سرمایه‌گذاری با انجام دادن چه اقداماتی و انجام ندادن چه فرآیندهایی می‌توان سریع‌تر در مسیر درست حرکت کرد.
برش
مناسب‌ترین و نامناسب‌ترین مؤلفه‌ها
مقایسه نتایج ارزیابی بهار 1398 با زمستان 1397 نشان می‌دهد مؤلفه «عمل مسئولان ملی به وعده‌های داده شده» که در زمستان 1397 رتبه اول نامناسب‌ترین‌ها را کسب کرده بود مجدداً در پایش بهار 1398 نامناسب‌ترین مؤلفه شناخته می‌شود. همچنین مؤلفه «اِعمال نفوذ و تبانی در معاملات ادارات حکومتی» و «عمل مسئولان استانی و محلی به وعده‌های اقتصادی داده شده» که در زمستان 1397 در رتبه دوم و سوم نامناسب‌ترین‌ها بودند در پایش بهار 1398 نیز مجدداً نامناسب‌ترین‌ها ارزیابی شده‌اند که نشان از نامناسب بودن و وخیم بودن وضعیت این مؤلفه‌ها دارد. نکته جالب آنکه مؤلفه «میزان اختلال ایجاد شده در اثر تحریم‌های خارجی» که در مطالعه پاییز در رتبه پانزدهم قرار داشته و وضعیت بسیار نامناسبی را کسب کرده بود به ناگهان از منظر ارزیابی‌کنندگان وضعیت مناسبی یافته و در پایش زمستان 1397 به رتبه سوم ارتقا یافته و در پایش بهار 1398 در رتبه چهارم مناسب‌ترین ارزیابی‌ها جا گرفته است؛ این شاید بدین معناست که این مؤلفه از منظر فعالان کسب وکار نسبت به مطالعات گذشته در مطالعه اخیر (در فصل مؤخر این پایش) در امنیت سرمایه‌گذاری اثر پیش‌بینی ناپذیری و تخریبی کمتری داشته است؛ به عبارتی احتمالاً اثر مخرب تحریم‌ها در زمستان 1397 تخلیه شده و سایر مؤلفه‌ها نسبت به آن در ارزیابی توسط فعالان مشارکت کننده در پایش بهار 1398 آثار تخریبی بیشتری دارا هستند. در کنار آن مؤلفه «ثبات قیمت مواد اولیه» که وضعیت نامناسبی در مطالعه زمستان 1397 داشته و حائز رتبه پانزدهم بود در مطالعه بهار 1398 وضعیت مناسب‌تری پیدا کرده و به رتبه دهم ارتقا یافته است. بررسی مقایسه‌ای بین تغییرات ارزیابی‌ها و رتبه‌بندی برخی از مؤلفه‌ها در مطالعه پنجم وششم و مقایسه آنها با مطالعه‌های قبلی، نیازمند بررسی و تحقیق بیشتر درخصوص دلایل است.