«نگرانیم کفش‌های شب عید نرسد.» این جمله را اهالی سپهسالار می‌گویند. قطب کفش تهران حالا با نزدیک شدن به ماه‌های پایانی ‌سال می‌گوید که دلار صادرات و قاچاق چرم خام را رواج داده است و تولیدکنندگان کفش‌های چرمی به مضیقه افتاده‌اند. آنها می‌گویند اگر بخواهیم قیمت کفش شب عید را براساس واقعیت‌های فعلی بازار تعیین کنیم، کفش‌های عید امسال چیزی حدود ٢٠٠ تا ٣٠٠‌درصد افزایش قیمت دارد.
البته گران‌کردن کفش به همین راحتی هم نیست و تولیدکنندگان می‌گویند حداکثر می‌توانند ٥٠‌درصد قیمت‌ها را بالا ببرند و با گران‌کردن بیشتر، مطمئن هستند که کفش‌های شب عید روی دست‌شان می‌ماند.
علی لشگری، دبیرکل جامعه صنعت کفش به «شهروند» می‌گوید: «سالانه چیزی حدود ٢٥٠‌میلیون جفت کفش در ایران مصرف می‌شود که حدود ٥٠‌درصد کفش‌ها به صورت قاچاق وارد می‌شود.»
چرم نیست!
«چرم پیدا نمی‌شود» این جمله بسیاری از تولیدکنندگان و فروشندگان کفش درست در آستانه شب عید است. آنها می‌گویند کارگاه‌های زیادی تعطیل شده‌اند. حتی قدیمی‌ها هم دیگر نای ماندن در بازار را ندارند. ورشکستگی‌هایی که یکی پس از دیگری در بازار کفش‌های دست‌دوز اتفاق افتاده‌اند مربوط به امسال و پارسال نیست، اما هنوز مانده بودند کارگاه‌هایی که به هر جان‌کندنی بود به حیات‌شان ادامه می‌دادند. برخی کارگاه‌ها گه‌گاه مثل شب عید یا نزدیکی بازگشایی مدارس به بازار برمی‌گشتند، اگرچه کمرشان زیر بار گرانی اجناس و هجوم محصولات چینی شکسته بود، اما امسال شرایط برای همه سخت‌تر شده است. افزایش قیمت ارز، کمبود مواد اولیه در بازار و مشکلات واردات منجر به تعطیلی اغلب واحدهای صنف کفاشی شده است. این روزها دیگر نه کسی برای کفش‌های دست‌دوز پول می‌دهد و نه برایش اهمیت دارد کفشی که به پا کرده، چرم اصل است یا غیراصل. کفش‌های بی‌کیفیت چینی بازار را قبضه کرده و کمر تولیدکنندگان ایرانی را شکسته است.
آغاز فعالیت صنعت کفش در ایران به ‌سال ١٣٠٨ برمی‌گردد. نخستین واحد تولید چرم با نام چرم خسروی در تبریز ایجاد شد، اما حالا دیگر خبری از آن همه رونق و هنر نیست. صنعت تولید چرم در تبریز و بقیه شهرهای ایران تبدیل به صنعتی از پای درآمده شده است.
فعالان این عرصه نبود ثبات ارز و به تبع آن متغیربودن قیمت تامین مواد اولیه را که از لازمه‌های اساسی صنعت کفش است، دلیل روزهای ناخوش این صنعت قدیمی و تقریبا ٩٠ ساله در ایران می‌دانند. از چند ‌سال پیش که بازار به دست دلالان وطنی افتاد و به واردات کفش‌های بنجل و بی‌کیفیت چینی مشغول شدند، شرایط برای تولیدکنندگان ایرانی سخت شد. از طرف دیگر قیمت بالای کفش‌های دست‌دوز ایرانی به‌ویژه از نوع چرم باعث شد این صنعت ایرانی نتواند با موارد مشابه خارجی رقابت کند. یکی از تولیدکنندگان کفش ایرانی دراین‌باره می‌گوید: «فعالان صنعت کفش برای رقابت و صادرات باید کفش‌هایی با کیفیت و قیمت مناسب تولید کنند، ولی نبود ثبات قیمت مواد اولیه عملا موجب افزایش هزینه‌های تولید و بالا رفتن قیمت تمام‌شده کفش در داخل کشور و مانع رسیدن به موفقیت شده است، به همین دلیل مردم نمی‌توانند کفش‌های گران ایرانی بخرند و سراغ کفش‌های بی‌کیفیت چینی می‌روند. اغلب کارگاه‌های تولید کفش یا ورشکسته شده‌اند یا درحال ورشکستگی هستند، به همین دلیل باید شرایطی فراهم شود تا مواد اولیه مرغوب و باکیفیت، با قیمت مناسب در اختیار تولیدکنندگان قرار گیرد و این امر موجب کاهش هزینه‌های تولید و پایین آمدن قیمت تمام‌شده کفش شود. شرایط فعلی واقعا برای تولیدکنندگان سخت است و درحال حاضر اکثریت واحدهای تولیدی با کمترین ظرفیت تولید فعالیت کرده و ٥٠‌درصد نیروی‌های خود را کاهش داده‌اند.»
نفس‌های به شماره افتاده کفش ایرانی
یکی از قدیمی‌ترین کفاش‌های تهران است. سال‌ها در محله معروف سپهسالار که بورس کفش‌های ایرانی است، فعالیت می‌کرد. پسرانش را هم وارد حرفه خود کرد اما حالا روزهای سختی را می‌گذراند. می‌گوید که این روزها دیگر برای مردم مهم نیست چه چیزی به پا می‌کنند. آنهایی که پول دارند، می‌روند کفش‌های خارجی گرانقیمت می‌خرند و حاضر نیستند برای کفش ایرانی دست‌دوز پول بدهند. آنهایی هم که پول ندارند به کفش‌های چینی بی‌کیفیت در بازار قناعت می‌کنند.
او که در محله کفاش‌های تهران سال‌هاست، فعالیت می‌کند درباره صنعت کفش ایرانی می‌گوید: «زهوار کفش ایرانی در رفته؛ تا چند ‌سال پیش مردم می‌آمدند و برای کل خانواده سفارش کفش می‌دادند اما الان دیگر کسی برای کفش دست‌دوز ایرانی ارزشی قایل نیست. از وقتی بازار به دست دلالان افتاد و آنها کفش‌های چینی بی‌کیفیت را وارد بازار کردند، فاتحه کفش ایرانی خوانده شد.»
او ادامه می‌دهد: «کفش‌های چینی با قیمت پایین و البته عمر کوتاه پای خود را به خانواده‌های ایرانی باز کردند و تولیدکنندگان کفش از پا درآمدند. البته کفش‌های خارجی باکیفیت هم در بازار وجود دارند؛ اما ‌ای کاش حداقل صنعت کفش ایرانی می‌توانست با صنعت کفش خارجی رقابت کند. متاسفانه در سال‌های اخیر صاحبان کارگاه‌های تولید کفش ایرانی نتوانستند خود را با علم روز دنیا همراه کنند؛ چون نه حمایتی از طرف دولت داشتند و نه بودجه‌ای برای خرید تجهیزات خارجی. از طرفی تهیه مواد اولیه هم گران است و برای همین جنس ایرانی نمی‌تواند با جنس خارجی رقابت کند؛ البته حتی توانایی رقابت با کفش‌های بنجل چینی را هم نداریم چه برسد به کفش‌های خارجی.»
قاچاق بلای جان کفش ایرانی
قطب کفش چرم ایران شهر تبریز است. شهری که بهترین چرم را زمانی در دنیا تولید می‌کرد و خبره‌ترین دوزندگان را داشت؛ اما حالا با رکودی بی‌سابقه روبه‌رو شده است. یکی از بزرگترین قطب‌های چرم در تبریز شهرک صنعتی چرمشهر است. این روزها ٥٠‌درصد واحدهای مستقر در چرمشهر به دلیل مشکلات تعطیل شده‌اند. واحدهای زیادی هم به دلیل پرداخت‌نکردن مالیات‌های قدیمی خود با دردسرهای زیادی مواجه شده‌اند و به همین دلیل عطای ماندن در بازار کفش را به لقای خود بخشیده‌اند. این اتفاق در حالی رخ داده که تولیدکنندگان انتظار دارند که مالیات با توجه به درآمدشان برای آنها تعیین شود.
یکی دیگر از معضلات این روزهای بازار کفش شهر تبریز کالای قاچاق است؛ کفش‌های بی‎‌کیفیت و قاچاقی که از خارج کشور وارد و با قیمت پایین به مشتریان عرضه می‌شوند، این روزها بازار را به قبضه خود درآورده‌اند. این در حالی است که آمارهای رسمی نشان از واردات بسیار پایین کفش دارند. با این حال قاچاق بالای کفش و میل مردم به خرید کفش‌های بی‌کیفیت چینی باعث شده که کفش‌های ایرانی در انبارها جا خوش کنند و به دلیل نبود تقاضا کارگاه‌های تولید کفش یکی پس از دیگری تعطیل می‌شوند. دبیرکل جامعه صنعت کفش ایران گفت: «نزدیک به ۵۰‌درصد از کفش‌ها به‌ویژه کفش‌های ورزشی به صورت قاچاق وارد
کشور می‌شود.»
علی لشگری، دبیرکل جامعه صنعت کفش، درباره واردات کفش خارجی به «شهروند» می‌گوید: «صنعت کفش کشور ظرفیت تولید ۴۰۰‌میلیون جفت کفش را دارد و نیازی به واردات نیست؛ ولی متاسفانه نزدیک به ۵۰‌درصد از کفش‌ها به‌خصوص کفش‌های ورزشی به صورت قاچاق و از مبادی غیررسمی وارد کشور می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «یکی از مهمترین دلایل این موضوع وضعیت نامطلوب تولیدکنندگان ایرانی است و این‌که آنها به دلیل مشکلات زیادی که دارند یا نمی‌توانند به تولید خود ادامه دهند یا این‌که با دردسرهایی مثل مالیات و بیمه روبه‌رو می‌شوند و بازار را ترک می‌کنند. به نظر من باید همه نهادها ازجمله اداره مالیات و بیمه با حمایت از تولیدکنندگان کاری کنند که تولیدکنندگان به فعالیت خود ادامه دهند و اشتغال‌آفرین هم باشند. بهتر است اداره مالیات برای تولیدکنندگان بسته‌های تشویقی در نظر بگیرد تا هم مالیات عادلانه از کارگاه‌ها گرفته شود و هم این‌که آنها به حیات خود ادامه دهند. متاسفانه در حوزه کفش بیش از واردات، قاچاق وجود دارد؛ البته در گذشته میزان قاچاق بیشتر و واردات رسمی کمتر بود. در سال‌های ۹۲ و ۹۳ بالغ بر ۵۰۰‌میلیون دلار واردات کفش داشتیم که در سال‌های اخیر به دلیل افزایش نرخ دلار واردات کفش به ۲۰۰‌میلیون دلار کاهش یافته است.»
با این وضع باید منتظر ماند و دید بازار کفش شب عید چه سرنوشتی پیدا می‌کند؟