ایران خشک و گرم این روزها در مخمصه بدی گرفتار شده است. نوسانات اقلیمی سبب کاهش ریزش‌های جوی شده و دمای هوای این سرزمین نیز گرم‌تر از گذشته شده است. باید به این بحران طبیعی پایدار، ناهنجاری سیستماتیک در توسعه ناپایدار را که شوربختانه در ایران هرگز بر مبنای توانایی اکولوژیک استوار نبوده، اضافه کنیم. حالا سراسر ایران با چالش رو به تزاید آب مواجه است. هم در بعد اکولوژیک و هم در بعد اجتماعی تنش به جان شهرهای مختلف کشور افتاده است. از خشک شدن دریاچه‌ها و رودخانه‌ها گرفته تا بروز ناآرامی در شهرهای خشک و حتی شهرهای نرمال! حتی رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در این باره گفته است منابع آبی ایران تا 50 سال دیگر تمام می‌شود. هرچند که معلوم نیست آیا این سخن مبنای علمی دارد؟
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی، می گوید: با ادامه روند فعلی مصرف آب در کشور طولی نخواهد کشید که اکثر مناطق با مشکلات بی‌آبی و آلودگی محیط زیست مواجه خواهد شد و در چنین شرایطی هم زندگی برای مردم و هم حکمرانی برای سیاستگذاران سخت و طاقت‌فرسا خواهد بود. مجتبی شوریان، تاکید دارد، هم مردم بایستی نسبت به آینده وضعیت منابع آبی و محیط زیست کشور احساس مسوولیت داشته باشند و هم سیاستگذاران نسبت به اصلاح و اتخاذ سیاست‌های منابع آب کشور اقدام عاجل کنند. وی اضافه می کند: نباید از نقش آموزش و آگاهی‌سازی مردم نسبت به اهمیت آب و محیط زیست غافل شد. یکی از دلایل اصلی که مصرف آب و برق در کشور ما به‌رغم این وضعیت فعلی رو به افزایش بوده و این‌همه صحبت‌های مطرح‌شده از رسانه‌های جمعی را به نوعی بی‌اثر ساخته، عدم آگاهی جامعه و حس مسوولیت نسبت به آینده محیط زیست طبیعی کشور است. این آگاهی باید به عنوان یکی از دروس اصلی و به صورت مستمر طی سال‌های تحصیلی و از سال‌های پایه در مدارس به کودکان آموزش داده شود تا در آنها نهادینه شود. در غیر این صورت و با بزرگ شدن افراد در محیطی که وقعی به آب و محیط زیست نهاده نمی‌شود، سخنان حکمرانان تاثیری در بهبود وضعیت منابع آب کشور نخواهد داشت.
راهی برای مقابله کشاورزان با کم آبی
خشکسالی وقتی بر منطقه‌ای حاکم می‌شود و سال‌ها حضور خود را تمدید می‌کند شاید به معنای مرگ کشاورزی است موضوعی که شرق شهرستان اصفهان سال‌هاست با آن دست و پنجه نرم می‌کند و بعد از خشک شدن رودخانه زاینده‌رود شاهد کم و محدود شدن منابع زیرزمینی در این منطقه هستیم، کمبود آب و شوری آن که به دنبال پایین آمدن حجم آب به وجود آمده، کار کشاورزی برای کشاورزانی که هنوز در بخش‌هایی از این منطقه به منابع زیرزمینی دسترسی دارند را سخت کرده است. خیلی زود با محدود شدن منابع آبی در شرق اصفهان تغییر الگوی کشت مطرح شد این تغییر باید با تمام شرایط منطقه و شوری آب سازگار باشد و حرفی در بازار فروش داشته باشد از این‌رو کشت‌هایی نیز انجام شد اما در برخی از موارد لَنگ زد و همیشه شرق در حسرت یک کشت جایگزین فوق‌العاده مانده بود.
کینوا جایگزین محصولات آب بر
حسین حاجیان، کشاورزی که برای اولین بار در شرق اصفهان اقدام به کشت گیاه «کینوا» کرده، به "فارس" می‌گوید: برای اولین بار در 0.4 هکتار اقدام به کشت کینوا کردم. بخش جرقویه سفلی در شرق اصفهان با توجه به چاه‌های متعدد در این بخش در کشاورزی دارای محصولاتی چون گندم، جو، صیفی‌جات و ...است و تفکر تغییر الگوی کشت، کشاورزان این منطقه را به دو محصول جدید سوق داده است.
او خیلی زود حرف آخرش را اول زد و گفت: فروش این محصول مشکل است و تنها یک شرکت در مشهد وجود دارد و این محصول را می‌خرد و این امر باعث می‌شود سود کشاورز کم شود و بیشترین سود نسیب واسطه شود؛ واسطه‌ای که هر کیلو از کینوا را 5 هزار تومان می‌خواهد بخرد و در بازار 80 الی 90 هزار تومان بفروشد و این تفاوت ظلمی به کشاورز است.
کشاورز جرقویه‌ای می‌گوید: کینوا گیاهی است با خاصیت دارویی و غذایی که در کشورهای امریکای جنوبی کشت می‌شود و حمایت‌های زیادی از کشت آن می‌شود ولی در کشور ما هیچ حمایتی از این گیاهی که این همه خاصیت دارویی دارد، نمی شود. حسین حاجیان در مورد کشت دیگرش اضافه می کند: «کوشیا» در شرایط بد آب و هوایی رشد می‌کند و مناسب آب و خاک شور است و پروتئن بالایی دارد و برای علوفه دام مناسب است و مشکل چندانی در مورد آن نیست و بیشتر برای کشاورزانی به صرفه است که خودشان دام داشته باشند و کشت کنند و به مصرف دام‌های خودشان برسانند.
حاجیان پای ارز را به صحبت‌های خود کشاند و گفت: کشور ما مستعد کشت این گیاه است؛ ولی حمایتی از طرف جهاد از ان نشده است و به نظر می‌رسد عده‌ای سودجو می‌خواهند با ارز دولتی کینوا را وارد کنند و به قیمت آزاد بفروشند.
۲۰۱۳ ؛ سال کینوآ
سازمان سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) سال ۲۰۱۳ را سال کینوآ نامگذاری کرده بود و برخی ارقام این گیاه را به هشت کشور از جمله ایران منتقل کرد. هدف فائو معرفی محصول جایگزین برنج برای مصرف در مناطق کمتر توسعه یافته و فقیر به خصوص کم آب است.
به نظر می رسد، کاشت کینوآ در مناطق خشک و بیابانی جایگزین مناسبی برای محصولات آب بر باشد. محصولی که شبیه برنج سفید است؛ اما ارزرش غذایی بالاتری از دیگر غلات مانند گندم و برنج سفید دارد. ارزش اقتصادی برنج کینوا چهار برابر گندم است و مواد پروئینی بیشتری از برنج دارد. هر کیلو دانه کینوآ بیش از ۴۰ هزار تومان در بازار فروخته می‌شود.
به گفته بسیاری از کارشناسان، گیاه کینوا به علت سازگاری زیادی با مناطق شور و بیابانی مناسب آب و هوای بسیاری از شهرهای ایران است.
جیره بندی راهکار نیست
جیره‌بندی تنها مرهمی است سطحی بر عمق تنشی آبی که کشور ما تنها تک‌قطعه‌ای از پازل جهانی با تم تغییرات اقلیمی است. البته برداشت‌های بی‌رویه از منابع آبی در کنار کامل اجرایی نشدن برنامه‌های مدون و دقیق موجود نیز رنگ و جلای ویژه‌ای به آن داده است. اما تجربه اجرا شدن جیره‌بندی و عدم حصول نتیجه مورد نظر در سطوح بین‌المللی و همچنین به صورت موردی در داخل کشور، گواه ناکارآمدی این راهکار در درازمدت است.
نیاکان ما با تکیه بر پشتوانه غنی فرهنگی و اجتماعی ایرانی-اسلامی خود، با اقلیم غالباً کم‌بارش طی قرون متمادی همزیستی بسیار پایدار و رو به رشدی داشته‌اند. آنها توانسته بودند با مدیریت کارآمد منابع آبی در کنار ایجاد همخوانی الگوی مصرف، با تمامی این کمبودها به بهترین و موثرترین شیوه کنار آیند. ولی تنش‌های آبی موجود در کنار میزان بالای سرانه مصرف بیانگر این موضوع است که نه جیره‌بندی و نه هیچ راهکار لحظه‌ای دیگری کارایی کافی را در درازمدت ندارد.
منبع: هفته نامه نوسان