روند افزایش قیمت انواع لبنیات که از ابتدای سال جاری آغاز شد، در اواسط مرداد با شدت بیشتری ادامه یافت و در هفته گذشته نیز به اوج خود رسید و براساس اعلام رسانه‌ها، هر بطری شیر ۱۶۸ درصد گران شد. بدیهی است که افزایش قیمت شیر تاثیر مستقیمی بر افزایش قیمت سایر مواد لبنی می‌گذارد، اما این افزایش تا چه حد منطقی و معقول است؟ و آیا نظارتی بر این افزایش بی‌رویه قیمت‌ها وجود دارد؟ آیا درصورت ادامه روند افزایش بی‌رویه قیمت محصولات لبنی، امکان حذف این محصولات از سبد غذایی خانواده‌ها وجود دارد؟
در اواسط مردادماه سال جاری قیمت انواع لبنیات و شیر خام رسما افزایش یافت و انجمن صنایع لبنی نرخ‌های جدید این محصولات را که افزایش چشمگیری هم داشت به کارخانه‌های زیرمجموعه خود اعلام کرد. بر این اساس، نرخ شیر خام با حداکثر قیمت1570 تومانی نسبت به نرخ پیشین، حدود 9 درصد افزایش یافت، این در حالی بود که قیمت برخی محصولات صنایع لبنی بیش از این حدود 17 تا 32 درصد افزایش پیدا کرده بود.
معضل خریداران و فروشندگان شیر خام
کارخانه‌های تولید محصولات لبنی دلیل اصلی گرانی محصولات خود را افزایش قیمت شیر خام عنوان می‌کنند و دامداری‌ها نیز علت عمده افزایش قیمت شیر خام را گرانی نهاده‌های دامی می‌دانند. به اذعان دامداران، تولید شیر در گرو تامین ذرت، جو، سویا، ریز مغذی، داروها و مکمل‌های دام است، مضاف بر اینکه هزینه‌های حامل‌های انرژی و دستمزد کارگر نیز بر قیمت نهایی شیر خام تاثیر می‌گذارد. در سال‌های گذشته قیمت نهاده‌های دامی ثابت بود و شیر توسط اتحادیه‌ها و کارخانه‌ها از دامدار به‌صورت توافقی خریداری می‌شد اما در حال حاضر و با توجه به افزایش ساعتی قیمت نهاده‌های دامی و به تبع آن افزایش قیمت شیر، معامله توافقی شیر برای دامدار توجیه اقتصادی ندارد و در این صورت دامدار ناگزیر است شیر را به قیمت دلخواه خود به بازار عرضه کند.
تولیدکنندگان محصولات لبنی نیز افزایش قیمت شیر خام، مواد بسته‌بندی و پتروشیمی را از عوامل افزایش بهای تمام‌شده محصولات لبنی می‌دانند و معتقدند با توجه به اینکه امکان تهیه مواد بسته‌بندی از پتروشیمی وجود ندارد، از این رو مواد مورد نیاز باید با نرخ‌های متفاوت از بازار آزاد خریداری شود، همین موضوع موجب افزایش حداقل 1500 تومانی هر بطری شیر می‌شود و بی‌شک تا زمانی که معضل افزایش قیمت شیر خام و مواد اولیه بسته‌بندی ادامه داشته باشد، قیمت محصولات لبنی نیز افزایش می‌یابد.
انفعال دولت در گرانی محصولات لبنی
اگرچه وزارت جهاد کشاورزی و ستاد تنظیم بازار، مسئولیت قیمت‌گذاری شیر خام و فرآورده‌های لبنی را برعهده دارند، اما این وزارتخانه از مردادماه سال جاری تاکنون مصوبه جدیدی مبنی‌بر افزایش قیمت محصولات لبنی اعلام نکرده است. این امر نشان می‌دهد قیمت محصولات لبنی به‌صورت خودسرانه و از سوی تولیدکنندگان افزایش یافته است. نکته قابل توجه اینکه، سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان که وظیفه نظارت بر حسن اجرای ضوابط قیمت‌گذاری و توزیع کالا و خدمات در بازار را برعهده دارد، نسبت به افزایش قیمت محصولات لبنی کاملا منفعل عمل می‌کند تا جایی که در مردادماه امسال و پس از افزایش قیمت دوباره محصولات لبنی، مدیرکل نظارت بر محصولات کشاورزی و مواد غذایی سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان تنها با بیان اینکه «گرانی لبنیات غیرقانونی است»، واکنش این سازمان را به گرانی محصولات لبنی نشان داد.
به‌دنبال افزایش قیمت محصولات لبنی طی 10 روز اخیر، وزیر جهاد کشاورزی اعلام کرد قیمت فرآورده‌های لبنی در ستاد تنظیم بازار بررسی می‌شود. محمود حجتی تاکید کرد: «قیمت شیر خام در دامداری‌ها افزایش ندارد و میانگین قیمت هر لیتر شیرخام دو هزار تومان است و در برخی دامداری‌ها از ۱۹۰۰ تا ۲۱۰۰ تومان هم خریداری می‌شود، اما آنچه موجب افزایش قیمت لبنیات در بازار شده به‌واسطه قیمت بسته‌بندی و مواد اولیه است.» وی وعده داد این مسائل در ستاد در دست بررسی است.
نقش ارز در گرانی لبنیات
کارشناسان صنایع لبنی معتقدند بخش عمده‌ای از هزینه‌های شرکت‌های لبنیاتی مربوط به پاکت‌های بسته‌بندی است که از طریق واردات تامین می‌شود. بدیهی است که افزایش نرخ ارز موجب افزایش قیمت خرید این محصولات شده و در نتیجه بر قیمت تمام‌شده محصولات لبنی تاثیر‌گذار بوده است. از سوی دیگر برخی دامداران از فروش شیر به کارخانه‌های لبنی امتناع می‌کنند و حتی گفته می‌شود برخی دامداران ترجیح می‌دهند دام خود را در اختیار کشتارگاه‌ها قرار دهند، اما شیر دام را با قیمت پایین به کارخانه‌دار نفروشند. به عبارت دیگر وقتی قیمت هر راس گاو حدود ۱۸ تا ۲۰ میلیون تومان است طبیعی است که دامداران سنتی که قدرت چانه‌زنی‌شان در فروش شیر کم است و شیر تولیدی‌شان را معمولا دلالان می‌خرند، از این رو تمایل بیشتری به فروش دام به کشتارگاه‌ها دارند.
کاهش خرید شیر خام
دبیر انجمن صنایع لبنی کشور عامل مهم دیگری را در گرانی محصولات لبنی دخیل می‌داند و در این زمینه گفته است تولید شیر خام در واحدهای سنتی دچار مشکل شده و در برخی شرکت‌های لبنی ورودی شیر خام تا ۵۰ درصد کاهش یافته است. به گفته رضا باکری، در حال حاضر حدود ۴۵۰ کارخانه لبنی در سطح کشور شیر دریافت می‌کنند؛ از این تعداد، ۱۵۰ کارخانه فعال کامل و مابقی نیمه‌فعال هستند و با ۳۰ تا ۳۵ درصد ظرفیت خود کار می‌کنند. علاوه‌بر این، میزان ورودی شیر خام به کارخانه‌های صنایع لبنی کاهش شدیدی داشته است تا جایی که برای مثال ورودی شیر خام به یکی از شرکت‌های معروف لبنی ۵۰ درصد کاهش یافته و اگر تا پیش از این، کارخانه‌دار ۲۵۰۰ تن شیر از دامدار خریداری می‌کرد، در حال حاضر این میزان به ۱۲۵۰ تا ۱۳۰۰ تن کاهش یافته است. وی عامل اصلی این اتفاق را فروش شیر خام به کارخانه‌های شیرخشک می‌داند و معتقد است پیش از این دامداران با واحدهای تولیدکننده شیرخشک در ارتباط مستقیم نبودند، لذا شیر تولیدی را به کارخانه‌های لبنی می‌فروختند، اما در حال حاضر دامداران با واحدهای تولید شیر خشک ارتباط مستقیم دارند و شیر تولیدی خود را به‌صورت مستقیم در اختیار این واحدها قرار می‌دهند.
بی‌تدبیری و بی‌توجهی دولت به وضعیت صنایع لبنی موضوعی است که مصادیق آن را می‌توان در گرانی محصولات لبنی دید. انفعال وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت جهاد کشاورزی و ستاد تنظیم بازار و سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان و انداختن مسئولیت بر گردن دیگری، بازار این محصولات را هر روز دستخوش تغییرات قیمتی قرار داده است. اگر دولت و ستاد تنظیم بازار قیمت شیر خام را با در نظر گرفتن هزینه‌های تولید تصویب کند و قیمت مصوبی را نیز در اختیار تولیدکنندگان صنایع لبنی قرار دهد، بی‌شک هیچ تولیدکننده‌ای مجوز افزایش خودسرانه قیمت محصولات را نخواهد داشت.
