زاینده رود طی چند سال گذشته محل مناقشات مردم و مسئولان استان‌های اصفهان، چهارمحال و بختیاری، یزد و خوزستان بوده است. اما این بار دامنه منازعات بر سر طرح بازچرخانی آب زاینده رود به داخل استان اصفهان کشیده شده و اصفهانی ها بر سر اجرای طرحی که از سوی استاندار اصفهان مطرح شده، اختلاف نظر دارند. طرحی که ابتدا مهرعلیزاده آن را ناجی زاینده رود از بی آبی معرفی کرد و موافقانی همراه خود داشت؛ چندی نگذشت که این طرح، مورد هجمه طیف های مختلفی همچون جناح های سیاسی، نمایندگان مجلس، کارشناسان و دوستداران میراث فرهنگی، محیط زیست و کشاورزان و همچنین مدیران شهری قرار گرفت. مخالفانی از جنس های مختلف! اما چرا طرح زنده سازی زنده رود به کانون منازعه گروه های مختلف سیاسی و اجتماعی تبدیل شده است؟! این گزارش به جنبه های متعدد این موضوع می پردازد.
در حالیکه قرار بود عملیات اجرایی طرح لوله گذاری و بازچرخانی آب بر روی زاینده رود در روزهای ابتدایی پاییز امسال آغاز شود، اما به یکباره با مقاومت شدید کشاورزان و تهدیدهای سیاسی تعدادی از نمایندگان مجلس متوقف شد و مخالفان، این اتفاق را برگه برنده خود اعلام کردند. اما استاندار اصفهان گویا هنوز از طرح خود برای احیای نصف و نیمه زاینده رود کوتاه نیامده است. در حالیکه آخرین واکنش ها نسبت به طرح بازچرخانی آب زاینده رود صدور بیانیه احزاب اصلاح طلب و نامه شهردار اصفهان بود، مهرعلیزاده در جمع سران احزاب اصلاح طلب و اصولگرای استان اصفهان از طرح خود تمام قد دفاع کرد و با اعتقاد به موفقیت آمیز بودن آن، تاکید کرد که طرح بازچرخانی آب زاینده رود، دارای پشتوانه علمی- تخصصی و مطالعات و اراده قوی برای عملیاتی شدن است. مهرعلیزاده، گویا در آن جلسه توانست حمایت بخشی از احزاب دو جناح را همراه خود و طرحش سازد؛ مردی که به گفته ابطحی نماینده خمینی شهر در مجلس شورای اسلامی، کناره گیریش از استانداری اصفهان قطعی شده و شنیده می شود وی درصدد گرفتن پستی وزارتی است. با این حال استاندار اصفهان در همایش شهرداری‌های استان با خط و نشان خطاب به مخالفان صوری خود، گفت: "چه من باشم و چه در ادامه در استانداری نباشم این طرح اجرا می‌شود چون خواسته مردم اصفهان است؛ باید بفهمیم که جنگ آیندگان بر سر آب است. احیای واقعی زاینده‌رود یعنی چی؟! احیای زاینده‌رود یعنی همین پروژه‌ای که از هدر رفت آب جلوگیری می‌کند تا به تمام نقاط استان آب برسد!"
به گفته مهرعلیزاده، این طرح نتیجه هشت ماه تلاش شبانه‌روزی با در نظر گرفتن محاسبات اختصاصی بر روی آن است و اگر این سه طرحی که استانداری به دنبال آن است، اجرا نشود اصفهان را از دست می‌دهیم و مردم برای داشتن آب مهاجرت خواهند کرد. از سوی دیگر استاندار اصفهان تاکید می کند که اگر هرکسی، در هر بخشی در مورد این طرح حرفی دارد بزند، استقبال می‌کند.
تشکل های زیست محیطی:
هشدار؛ ابهام؛ پرسش
در واکنش به این موضوع محمد کوشافر استاد دانشگاه و فعال محیط زیست در کانال تلگرام خود نوشت " به خاطر دارم طرح بازچرخانی آب زاینده رود چند سال قبل در دانشگاه صنعتی اصفهان ارایه و مورد نقد قرار گرفت و به هر دلیلی از دستور کار خارج شد؛ بنابراین از استاندار اصفهان با توجه به اهمیتی که برای نظرات تخصصی قائل است، درخواست می کنم در فرآیندی مناسب و با استفاده از همه دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی مرتبط استان اصفهان، بار دیگر طرح بازچرخانی آب در زاینده رود را ارزیابی مجدد کرده و تمدن ساز مرکز ایران را ، بی نصیب از این سرمایه ارزشمند و بومی نگذارند.
تعداد بالای اعضا هیات علمی، دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی و تولیدات علمی، شاخص مناسبی بر این ادعاست که اصفهان شهری است با قابلیت های بالای علم و فناوری و از جمله در حوزه آب و خاک و محیط زیست و اکولوژی و دیگر علوم مرتبط با زاینده‌رود؛ و این فرصت و یا حتی ضرورتی است که برای طرح های مرتبط با زاینده رود از علم روز و دانش بومی استفاده شود.
البته برخی موافقان، طرح بازچرخانی آب زاینده رود را تنها گزینه روی میز برای برون رفت از شرایط فعلی می دانند و معتقدند طرح استاندار برای روزهای سخت کم آبی طراحی شده وبا لوله گذاری، آب از سرمنشا تا پایین دست به صورت مدیریت شده توزیع می شود و در شرایط عادی با بارش نزولات آسمانی و پرشدن پشت سد، آب در بستر رودخانه جاری خواهد بود. از سوی دیگر همه متخصصان، چنین چشم اندازی را برای مناطق مرکزی ایران در چندسال آینده امری دور از انتظار نمی دانند و می‌گویند این خشکسالی و کمبودبارش آسمانی ادامه خواهد داشت، بنابراین در کوتاه مدت باید برای رفع معضل کم آبی و خشکسالی فکر و اندیشه داشت.
همچنین شورای هماهنگی سمن های محیط زیستی اصفهان نیز با ارسال نامه ای خطاب به مجمع نمایندگان اصفهان در مجلس شورای اسلامی نسبت به بازچرخانی آب زاینده رود هشدار داد و تاکید کرد که گزارش طرح بازچرخانی آب زاینده رود ابهامات و پرسش‌های بسیاری در بر دارد و روشن شدن و شفاف سازی این ابهامات پیش از اجرای آن، لازم است.
موافقت امام جمعه
هرچند در برخی محافل غیررسمی گفته می شود که استاندار اصفهان، موافقت اجرای طرح خود را از دفتر رهبری گرفته و این روزها امام جمعه اصفهان نیز به آن دلیل از موافقان پر و پا قرص آن است؛ اما مخالفان معتقدند که "تا جلوی برداشت های بی‌رویه در بالادست سد زاینده رود گرفته نشود و انتقال های جدید از زاینده رود متوقف نشود؛ روز به روز شاهد کاهش بیشتر ذخیره سد زاینده رود خواهیم بود. مخالفان می گویند که اگر جلوی برداشت های بی‌رویه و توسعه باغات در بالادست گرفته نشود و طرح های انتقال جدید متوقف نشود چگونه می توان تضمین کرد که سالیان بعد، آبی "حتی برای انتقال از طریق لوله" در چم آسمان یافت شود؟ و آیا موافقت با اجرای طرح انتقال از زاینده رود به بروجن(حوضه پرآب کارون) نیز در راستای جلوگیری از کاهش حجم ذخیره سد زاینده رود است؟
موضع دوسویه
کشاورزان
در حالیکه جمعی از صنف کشاورزان اصفهانی نسبت به اجرای این طرح مخالف هستند و به گفته امینی مدیرعامل کانون خبرگان کشاورزی اصفهان، نفس و شیوه کار طرح بازچرخانی آب در زاینده رود غیرقانونی است و کشاورزان اجازه اجرای چنین طرحی را نخواهند داد؛ اما جمعی از نمایندگان صنف کشاورزی با قبول اینکه دیگر آبی برای زاینده رود نیست، اجرای این طرح را راه نجات کشاورزان اصفهانی حتی در کوتاه مدت می دانند و برخی مخالفت ها پیرامون این طرح و مسائل مربوط به زاینده رود را مربوط به مافیایی می دانند که سال هاست از نام این رودخانه و کشاورزان سوءاستفاده کرده اند. آنها معتقدند که مافیایی از حدود 6 سال قبل، همواره از به اجرا درآمدن "مصوبات 9 ماده ای شورای عالی آب" جلوگیری کرده و امروزه کمرهمت به نابودی طرح های کوتاه مدت بسته است. کشاورزان مخالف، خطاب به دانشگاهیان، می گویند آیا اساتید دانشگاهی تاکنون طرحی ارایه کرده که از همه نظر مورد تایید باشد و کسی اجرا نکرده باشد و یا بتواند در کوتاه مدت در راستای عبور کشاورزان از این بحران کمک رسان باشد.
به نظر می رسد، راه حل درست احیای زاینده‌رود، اجرای طرح ۹ ماده‌ای شورای عالی آب و پیگیری مصوبات آن باشد. طرحی ملی که علاوه بر بازگشت آب به بستر خشک زاینده رود باعث حیات دائمی آن خواهد بود و به همه ذینفعان این حوزه آثار مثبت خود را نشان خواهد داد. بسیاری معتقدند شاید مطرح شدن این طرح، دور شدن اذهان عمومی برای جلوگیری از طرح بن- بروجن در استان چهارمحال و بختیاری است واگر جدل ها و زمانی که امروز بر سر طرح بازچرخانی آب در زاینده رود گذاشته می شود، برای پیگیری و اجرای طرح های تونل سوم کوهرنگ و بهشت‌آباد صرف می شد بسیار زودتر از اینها حیات دائمی به رودخانه حیات بخش مرکز ایران باز می گشت.
ریحانه سجادی/هفته نامه نوسان