نصف جهان از زمانی که تصمیم گرفتند مترو را از زیر مهمترین بافت تاریخی این شهر عبور دهند روزها و اتفاقات عجیبی به خود دید. هرچند از ابتدای طرح عبور مترو از این بافت تاریخی با مخالفت هایی روبرو بود و بسیاری از کارشناسان و مسئولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مخالف هر حرکتی برای ایجاد خط مترو در مسیر چهارباغ عباسی بودند؛ اما در نهایت مترو از بافت تاریخی اصفهان عبور کرد و امروز به غیر از میراث تاریخی چهارباغ، درختان 100 ساله آن نیز، از گزند این مار آهنین در امان نمانده اند.
تاریخچه مخالفت با عبور مترو به ابتدای این ایده و از حدود سال ۶۷ باز می گردد. جایی که بسیاری از کارشناسان بارها درباره خطرهایی که عبور مترو برای چهارباغ عباسی ایجاد می‌کند، هشدار دادند. اسفندیار رحیم‌مشایی ـ رییس وقت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در مهر ماه ۱۳۸۵، تأکید کرد که در مسایل مربوط به آثار تاریخی و حفاظت از آنها به هیچ‌وجه کوتاه نمی‌آییم. اگر مسئولان بگویند، تونلی را حتی در عمق ۲۰۰ متر حفر می‌کنیم، باز هم می‌گوییم که مترو نباید از چهارباغ عبور کند. در مهرماه ۱۳۸۷ نیز فریبرز دولت‌آبادی، معاون وقت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، اعلام کرد که ما همچنان اصرار داریم که مترو اصفهان از زیر چهارباغ عباسی عبور نکند و مسیر فعلی که به چهارباغ وارد شده است، اصلاح و تونل حفرشده پر شود و پس از آن، حمید بقایی به عنوان قائم مقام وقت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در آبان ۱۳۸۷، تاکید کرد که مترو اصفهان به هیچ‌وجه از زیر چهارباغ عباسی عبور نخواهد کرد.
تصمیم مسئولان ارجحیت داشت!
در نهایت اما با وجود تمام مخالفت ها طی سال های مختلف، در سال 96 خط یک مترو اصفهان از این محدوده تاریخی گذشت و فریدون الهیاری، مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان اعلام کرد که ارتعاشات عبور قطار شهری در محدوده چهارباغ عباسی کمتر از حد متعارف‌اند و همه‌چیز برای حرکت قطار شهری اصفهان از زیر چهارباغ عباسی آماده است.
علاوه بر تونل مترو، ایجاد ایستگاه های آن به خصوص در محدوده تاریخی اصفهان یکی از مواردی بود که همواره مورد نقد گرفت. سال 94 برای احداث ایستگاه انقلاب در محدوده تاریخی چهارباغ سازمان قطار شهری اصفهان زیر نظر شهرداری اقدام به قطع درختان کهن محدوده تلاقی سی و سه پل و چهارباغ عباسی کرد تا جایی که امروز کچلی و هویت تراشی چهارباغ یکی دیگر از مضرات انتخاب مسیر نادرست متروی اصفهان محسوب می شود. هرچند برخی مسئولان شهری اصفهان در آن زمان اعلام کردند که این درختان جابجا می شوند؛ اما در اصل به این موضوع واقف نبودند که برخی از درختان به واسطه قدمت و عمق ریشه تحمل جابجایی را نداشته و در معرض آسیب قرار می گیرند.
در آن زمان رنجبر، معاون سابق خدمات شهری شهرداری اصفهان با بیان اینکه اجرای طرح قطع و یا جابجایی درختان در محوطه کارگاهی میدان انقلاب دارای مصوبه است و در کمیسیون حفظ و گسترش نیز مورد بررسی قرار گرفته است، گفت که تمام اقدامات صورت گرفته در خصوص قطع و یا جابجایی درختان در محوطه‌های کارگاهی مترو اصفهان با بررسی کارشناسانه و علمی صورت گرفته است.
به طور قطع درختان چهارباغ عباسی به عنوان یکی از تنفس گاه های اصفهان، تاثیر زیادی در کنترل آلودگی و هوای اصفهان دارند اما گویی در تصمیم مسئولان، عبور مترو بر حفظ و نگهداری این درختان کهن ارجحیت داشت.
فعالان محیط زیست وارد شده اند
اکنون که بعد از گذشت دو سال که کارگاه ایستگاه مترو انقلاب به طور کامل جمع شده است در این محدوده، شاهد چهارباغی خالی از درخت هستیم که دستاورد عبور مترو از این بافت تاریخی است. هرچند که جمعی از فعالان محیط زیست، نسبت به این اتفاق و منظره ناخوشایند در فضای مجازی واکنش نشان داده اند و به دنبال مرجعی هستند تا موضوع را پیگیری قانونی کنند.
به گفته یکی از فعالان میراث فرهنگی در اصفهان، گذر قطار شهری از بافت تاریخی اصفهان علاوه بر ایجاد لطمات و صدمات جبران ناپذیر به ابنیه و سازه های تاریخی به ویژه مدرسه تاریخی چهارباغ و سی و سه پل اصفهان، خسارات بسیاری را به میراث طبیعی این شهر موزه کهن وارد کرده است که برجسته ترین آنها قطع درختان تاریخی در محور خیابان چهارباغ است. بنا بر نظر کارشناسان محیط زیست، متروی اصفهان در کنار مسایل و مشکلات گوناگون، فاقد طرح ارزیابی زیست محیطی بوده است.
اما دادستان اصفهان به عنوان مدعی العموم مردم این شهر می گوید که تاکنون شکایتی از قطع درختان چهارباغ واصل نشده است. البته برخی اوقات یک پروژه شهری اقتضائاتی اجتناب ناپذیر دارد که نمی‌توان راهکار دیگری برای آنها در نظر گرفت. حسن رحیمی ادامه می دهد: طبق قانون گسترش فضای سبز، اگر درختان چهارباغ به صورت غیر ضروری توسط شهرداری قطع شده باشد خلاف قانون است و وظیفه تشخیص ضرورت نیز بر عهده خود شهرداری است. اما شهرداری اصفهان قطع درختان را با کاشت درخت جدید جبران کرده است.
دادستان عمومی و انقلاب اصفهان تاکید می کند: طبق قانون توسعه فضای سبز، هرکس به دلایلی غیر ضروری اقدام به قطع درخت کند، متخلف است و باید با جریمه نقدی یا کاشت دوباره درخت، قطع درختان را جبران کند. در پروژه مترو نیز شهرداری درخت‌هایی جایگزین کرده است. وی می گوید: وظیفه تشخیص ضرورت قطع درخت، نظارت بر جبران خسارت و صادرکننده مجوز قطع درخت خود شهرداری است و در نهایت شکایتی از قطع درختان چهارباغ به دادستانی اصفهان واصل نشده است.
سوال بزرگ
سوال بزرگ این است در این شرایط یقینا شهرداری اصفهان هیچگاه از خود شکایتی نخواهد کرد تا بخواهد غرامتی بابت این اشتباه بزرگ خود بپردازند! از سوی دیگر باید دید نهاد بالادستی ناظر بر عملکرد شهرداری به مسئله قطع درختان چهارباغ ورود پیدا می کند یا خیر؟ البته گفته می شود که در صورتی شکایتی نسبت به قطع درختان چهارباغ به دلیل عبور مترو از این محدوده تاریخی حاصل شود، دادستان می تواند دوباره این موضوع را پیگیری کند.
در این میان رسانه های منتسب به شهرداری اصفهان از این صحبت دادستان خوشحال هستند و در تیترهای خود از تبرئه شهرداری از اتهام قطع درختان چهارباغ خبر داده اند! جالب اینکه بسیاری از افراد فعال در این مجموعه، خود روزگاری منتقد بزرگ عبور مترو از چهارباغ و قطع درختان کهن این محدوده تاریخی بوده اند.
باید توجه داشت حتی اگر شهرداری اصفهان درختان جدیدی را جایگزین درختان قدیمی و کهن قطع شده چهارباغ کند، باز هم نمی تواند بر اشتباهات خود سرپوش بگذارد. از سوی باید دید آیا درختان جدید می توانند در محدوده سقف بننی مترو در محدوده انقلاب خود را سازگار کنند و در شرایطی که اصفهان با بحران شدید بی آبی روبرو است در آینده این درختان دوباره می توانند طراوت و سرسبزی چهارباغ کهن را به آن باز گرداند؟
ریحانه سجادی/ نوسان