طي سال‌هاي اخير قرار بود با شناسايي ميزان درآمد افراد از زمره يارانه‌بگيران حذف شوند، اما اين اتفاق در برهه‌هايي به كندي پيش رفت و به نظر مي‌رسد دولت نيز به دليل سختي شناسايي، اين كار را رها كرده بود. تا اينكه به دليل مشكلات ايجاد شده توسط كرونا همچنين لزوم پرداخت كمك‌هاي نقدي به افراد بيكار شده، در سال آينده قرار است 20 ميليون نفر از ليست يارانه‌بگيران حذف شوند. اين كار باعث مي‌شود كه 11 هزار ميليارد تومان در سال صرفه‌جويي شود.
مژگان خانلو در حالي از حذف يارانه‌بگيران صحبت كرده كه حتي ميزان يارانه نقدي كه دولت سال آينده قرار است پرداخت كند همان 42 هزار و 800 ميليارد تومان بودجه 99 است.
حذف يارانه‌بگيران جدي‌تر شد
حذف يارانه‌بگيران ثروتمند يا همان سه دهك بالايي جامعه از شهريور سال گذشته آغاز شده بود. هر چند پس از اجراي قانون هدفمندي يارانه‌ها قرار بر شناسايي سريع‌تر افراد ثروتمند بود، اما به دليل نبود آمارهاي مناسب از ميزان درآمد، حذف يك‌باره افراد اين دهك امكان‌پذير نبود.
بنابراين در مرحله اول 700 هزار نفر و در مرحله دوم نيز 170 هزار نفر از جمع يارانه‌بگيران خارج شدند. با وجود اينكه مسوولان معتقد بودند بايد 20 ميليون نفر از گرفتن يارانه كنار گذاشته شوند، اما در شهريور سال 98 كمتر از يك ميليون نفر يارانه‌شان قطع شد.
حجت ميرزايي در خصوص ادامه‌دار شدن حذف يارانه‌بگيران در سال 98 نيز گفته بود: «خبري از تعداد حذفيات در اين دوره نيست و منتظر دستور مجلس شوراي اسلامي هستيم. اكنون در مرحله توجيه نمايندگان مجلس درباره حذف يارانه خانوارهاي با درآمد بالا هستيم؛ هر چند كه تكليف قانوني براي اين حذف به دولت محول شده است.»
سه ماه پس از حذف كمتر از يك ميليون نفر از جمعيت يارانه‌بگيران و در زمان تقديم لايحه بودجه 99 به مجلس، دولت در ماده چهار آيين‌نامه اجرايي منابع و مصارف هدفمندي يارانه‌ها يا همان تبصره 14 تاكيد كرده بود كه «شناسايي سه دهك درآمدي بالاي جامعه بايد توسط وزارت رفاه بر اساس كليه بانك‌هاي اطلاعاتي در اختيار و مبتني بر ضوابط و معيارهاي مربوطه در دستور كار قرار گرفته و يك ماه پس از ابلاغ عملياتي شود.» اين ماده در خرداد سال جاري توسط اسحاق جهانگيري به دستگاه‌هاي مربوطه ابلاغ شده بود.
وظيفه شناسايي افراد
با درآمد بالا برعهده كيست؟
از آنجايي كه شناسايي افراد با درآمد بالا نيازمند بررسي اطلاعات دقيقي راجع به ميزان درآمد، نوع خودرو و مسكن آنها بود، با مشكلاتي روبه‌رو شد. تا اينكه در بودجه سال 1400 نيز وظيفه شناسايي افراد با درآمد بالا بر عهده وزارت تعاون است.
« در بند (1) تبصره 14 لايحه بودجه 1400 آمده، وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعي موظف است با استفاده از كليه بانك‌هاي اطلاعاتي در اختيار و بر اساس معيارها و ضوابطي كه توسط اين وزارتخانه تعيين مي‌شود نسبت به شناسايي و حذف سه دهك بالاي درآمدي از فهرست يارانه‌بگيران، با ارايه دليل و مدرك به افراد اقدام كند.»
با كنار هم قرار دادن آنچه وزارت تعاون در بودجه 99 و 1400 نسبت به آن موظف بود، مشخص مي‌شود كه وزارت تعاون شناسايي افراد ثروتمند را به صورت كامل انجام نداده است.
از سوي ديگر به نظر مي‌رسد صحبت‌هاي مژگان خانلو در خصوص حذف 20 ميليون نفر نيز در راستاي اجراي اين آيين‌نامه باشد.
چرا شناسايي ثروتمندان سخت است؟
پس از حذف كمتر از يك ميليون يارانه‌بگير ثروتمند در شهريور 98، محمد شريعتمداري، وزير كار از ادامه‌دار شدن شناسايي افراد پردرآمد تا مهر همان سال خبر داده بود. هر چند اين دست وعده‌ها در تمام سال‌هاي پس از آذر89 كه قانون هدفمندي يارانه‌ها در كشور اجرا شد، داده شد، اما تقريبا در هيچ سالي دولت نتوانست با عزمي جزم، يارانه‌بگيران را كاهش دهد. معيارهاي زيادي براي شناسايي افراد ثروتمند از نوع ماشين و خودرو تا سفرهاي خارجي و ميزان مصرف‌شان عنوان شد، اما هيچ كدام نتوانست معيار درستي براي شناسايي باشد. شريعتمداري در شهريور سال گذشته ميزان مصرف را به عنوان معيار مهم براي شناسايي افراد ثروتمند عنوان كرده بود. هر چند در آن مدت كارشناسان معتقد بودند مصرف سه دهك يا 24 ميليون نفر از 80 ميليون ايراني، بيشتر از ساير دهك‌هاست. اما شناسايي همين سه دهك نيز مشكل است و اگر با احتياط صورت نگيرد، مي‌تواند مشكلات را تشديد كند. در اين صورت ممكن است حذف ثروتمندان از دستور كار دولت‌ها خارج شود.
فقدان پايگاه اطلاعاتي
اصرار به اتخاذ روش‌هايي نظير اندازه‌گيري ميزان مصرف افراد يا خانواده‌ها، نوع خودرو يا مسكن از سوي دولت در حالي است كه مهم‌ترين مانع براي شناسايي افراد در سه دهك بالايي، نبود پايگاه اطلاعاتي دقيق و منسجم است. هر چند در برهه‌هايي مانند سال‌هاي 95 و 96 برخي صحبت‌هايي مبني بر سركشي به حساب‌هاي بانكي افراد را به عنوان محلي براي اندازه‌گيري ميزان تمكن مالي مي‌دانستند كه البته با مخالفت‌هايي روبه‌رو شد و در نهايت نيز اجرايي نشد.
حذف يارانه‌هاي نقدي ناممكن
و شناسايي مشمولان يارانه معيشتي ممكن شد
بيش از هشت سال از طرح موضوع لزوم حذف يارانه‌هاي سه دهك پردرآمد جامعه مي‌گذرد. در اين مدت نيز كارهايي نظير انصراف داوطلبانه از دريافت يارانه در دستور كار دولت قرار گرفت كه البته آن نتيجه‌اي كه مدنظر دولت بود، در پي نداشت. با وجود اينكه سياستمداران سال‌هاي سال براي شناسايي افراد ثروتمند زمان داشتند، اما تقريبا راه به جايي برده نشد. اين در حالي است كه پس از اعلام قيمت‌هاي جديد بنزين در آبان سال گذشته، دولت، 60 ميليون فرد ايراني را مشمول دريافت يارانه معيشتي دانست.
يارانه‌ها چقدر هزينه دارد؟
بر اساس آنچه آمارهاي رسمي نشان مي‌دهند، حدود 78 ميليون نفر يارانه نقدي مي‌گيرند. رقمي كه به عنوان يارانه نقدي قرار است به اين تعداد پرداخت شود در بودجه 1400 حدود 42 هزار و 800 ميليارد تومان است. دولت در ماه به 20 ميليون فرد ثروتمند حدود 910 ميليارد تومان يارانه نقدي پرداخت مي‌كند كه در سال حدود 10 هزار و 920 ميليارد تومان مي‌شود. اگر كار شناسايي افراد ثروتمند به نتيجه برسد، دولت مي‌تواند حدود 11 هزار ميليارد تومان در هزينه‌هايش صرفه‌جويي كند.